Հայկական պետականության ժամանակագրություն
Հայկական պետականության ժամանակագրություն, հին ժամանակներից մինչև օրս հայտնի պետությունների և պետական կազմավորումների ցանկ։
| Հայոց պատմություն | |
|---|---|
 | |
| Նախապատմություն Մ.թ.ա. 2800 - մ.թ.ա. 590 | |
| Արատտա Մ.թ.ա. 2800~16-րդ | |
| Հայասա Մ.թ.ա. 16-13-րդ | |
| Վանի թագավորություն Մ.թ.ա. 9-6-րդ | |
| Հին շրջան Մ.թ.ա. 590 - մ.թ. 428 | |
| Երվանդունիների թագավորություն | |
| Մեծ Հայք, Փոքր Հայք, Ծոփք և Կոմմագենե | |
| Արտաշեսյանների թագավորություն | |
| Արշակունիների թագավորություն | |
| Քրիստոնեության ընդունում | |
| Ավատատիրության հաստատում | |
| Գրերի գյուտ | |
| Միջնադար 428 - 1375 | |
| Պարսկա-Բյուզանդական տիրապետություն | |
| Արաբական տիրապետություն | |
| Բագրատունիների թագավորություն | |
| Վասպուրական | |
| Վանանդ, Լոռի և Սյունիք | |
| Կիլիկիայի հայկական թագավորություն | |
| Զաքարյան իշխանապետություն | |
| Օտար տիրապետություն 1375 - 1918 | |
| Խաչենի իշխանություն | |
| Կարա-Կոյունլուներ և Ակ-Կոյունլուներ | |
| Թուրք-պարսկական տիրապետություն | |
| Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանի կազմում | |
| Հայոց ցեղասպանություն | |
| Հայկական սփյուռք | |
| Ժամանակակից պատմություն 1918 - ներկա | |
| Հայաստանի առաջին հանրապետություն | |
| Լեռնահայաստան | |
| Խորհրդային Հայաստան | |
| Արցախյան ազատամարտ | |
| Հայաստան | |
| Արցախի Հանրապետություն | |
Հայաստանի պորտալ |
Հին աշխարհ խմբագրել
Պետություններ խմբագրել
- Վանի թագավորություն՝ մ.թ.ա. 860 - մ.թ.ա. 590
- Արարատյան թագավորություն՝ մ.թ.ա 331-200 թվականներ
- Փոքր Հայք՝ մ.թ.ա 322-115 թվականներ
- Ծոփքի թագավորություն՝ մ.թ.ա 3-րդ դար-մ.թ.ա 94 թվական
- Մեծ Հայք՝ մ.թ.ա 190-մ.թ.հ.387 թվականներ
- Կոմագենե՝ մ.թ.ա 163 թվական-մ.թ.հ 72 թվական[1][2]
Ավատատիրական պետություններ խմբագրել
Միջնադար խմբագրել
Պետություններ խմբագրել
- Բագրատունիների թագավորություն՝ 885-1045 թվականներ
- Փառիսոսի թագավորություն՝ 958-1003 թվականներ[5][6]
- Փիլարտոս Վարաժնունու պետություն՝ 1071-1086 թվականներ[7]
- Կիլիկյան Հայաստան՝ 1080-1375 թվականներ[8]
- Եփրատեսի իշխանություն՝ 1086 — 1117 թվականներ
Ավատատիրական պետություններ և պետական կազմավորումներ խմբագրել
- Առաջին Հայք՝ 378-536 թվականներ
- Երկրորդ Հայք՝ 378-536 թվականներ
- Երրորդ Հայք՝ 535-536 թվականներ
- Մարզպանական Հայաստան՝ 428-636 թվականներ[9][10]
- Արմինիա կուսակալություն (Ալ-Արմինիա)՝ 637-885 թվականներ
- Խաչենի իշխանություն[11]՝ 821-1603 թվականներ
- Տայք-Կղարջք(Իբերիայի թագավորություն 888 թվականից)՝ 881-1000 թվականներ
- Վասպուրականի թագավորություն՝ 908-1021 թվականներ
- Կարսի թագավորություն՝ 963-1064 թվականներ
- Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն[11]՝ 976-1118 և 1185-1261 թվականներ
- Սյունիքի թագավորություն[11]՝ 987-1170 թվականներ
- Զաքարյան Հայաստան՝ 1195-1261 թվականներ[12][13]
- Օրբելյանների Սյունիքի Իշխանություն[14]՝ 1211-1435 թվականներ
- Եդեսիայի իշխանություն՝ 1083-1098 թվականներ
- Մալաթիայի իշխանություն՝ 1071-1104 թվականներ
- Պիրի իշխանություն՝ 1086-1100 թվականներ
Նոր ժամանակներ խմբագրել
Ինքնավար պետական կազմավորումներ խմբագրել
- Խամսայի մելիքություն (Արցախում)՝ 1603 թվական - 18-րդ դարի վերջ[11][15][16][17] (Պարսկական կայսրության կազմում)
- Սյունիքի մելիքություն - 15-րդ դար - 18-րդ դար[18]
- Քաշաթաղի մելիքություն՝ 15-րդ դար - 17-րդ դար[19][20][21][22][23]
Նորագույն ժամանակներ խմբագրել
- Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն՝ 1918 թվականի մարտի 18 - 1920 թվականի նոյեմբերի 29
- Լեռնահայաստան՝ 1920 թվականի դեկտեմբերի 25 - 1921 թվականի հուլիսի 9
- Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն՝ 1920 թվական նոյեմբերի 29-1991 թվական սեպտեմբերի 21
- Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ՝ 1923 թվական - 1991 թվական
- Հայաստանի Հանրապետություն՝ 1991 թվականի սեպտեմբերի 21 - ներկա
- Արցախի Հանրապետություն՝ 1991 թվական սեպտեմբերի 2 - ներկա
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Frank McLynn (2010). Marcus Aurelius: A Life. New York: Da Capo Press. p. 377.ISBN 0786745800.
- ↑ E. Yarshater The Cambridge History of Iran. — Cambridge University Press, 1983-04-14. — 758 с. — ISBN 9780521200929
- ↑ Мартирос Ананикян Мифы Армении. — Litres, 2015-03-26. — 167 с. — ISBN 5457026736
- ↑ Social Logics Under Empire: The Armenian 'highland Satrapy' and Achaemenid Rule, Ca. 600--300 BC.. — ProQuest, 2008-01-01. — 560 с. — ISBN 9780549985730
- ↑ Bussell Frederick William The Roman Empire: Essays on the Constitutional History from the Accession of Domitian (81 A. D.) to the Retirement of Nicephorus III (1081 A.D.). — Longmans, Green, 1910. — P. 462.
- ↑ Balayan Vahram Artsakh History from Time Immemorial Up to Our Days. — 2005. — P. 90—91.
- ↑ В. П. Степаненко. Государство Филарета Варажнунии // Античная древность и средние века. —Свердловск, 1975. — В. 12. — С. 86-103.
- ↑ «Падение независимости Армении. Киликийская Армения | История.ру». www.istoriia.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 5-ին.
- ↑ Christian Settipani Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs. Les princes caucasiens et l'Empire du vie au ixe siècle. — Paris, de Boccard, 2006. — 634 с. — ISBN 978-2-7018-0226-8
- ↑ Vahan M. Kurkjian. «A History of Armenia». «For two hundred years after the fall of the Arshakuni dynasty of Armenia in 428, the country was governed by Marzbans (Governors-general of the boundaries), nominated by the Persian King.»
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Կաղապար:Из "The Byzantine conquest was short-lived: in 1048 Toghrïl Beg led the first Seljuq raid into Armenia, in 1064 Ani and Kars fell to Toghrïl’s nephew and heir Alp-Arslan, and after the Battle of Manzikert (1071) most of the country was in Turkish hands. In 1072 the Kurdish Shāddādids received Ani as a fief. A few native Armenian rulers survived for a time in the Kiurikian kingdom of Lori, the Siuniqian kingdom of Baghq or Kapan, and the principates of Khachen (Artzakh) and Sasun. ... In mountainous Karabakh a group of five Armenian maliks (princes) succeeded in conserving their autonomy and maintained a short period of independence (1722-30) during the struggle between Persia and Turkey at the beginning of the 18th century; despite the heroic resistance of the Armenian leader David Beg, the Turks occupied the region but were driven out by the Persians under the general Nādr Qolī Beg (from 1736-47, Nādir Shah) in 1735."
- ↑ Armenia and Georgia // The Cambridge Medieval History. — Cambridge, 1966. — Т. IV: The Byzantine Empire, part I chapter XIV. — С. 593—637.: "Later, in the twelfth and thirteenth centuries, the Armenian house of the Zachariads (Mkhargrdzeli) ruled in northern Armenia at Ani, Lor’i, Kars, and Dvin under the Georgian aegis."
- ↑ «Армянское княжество Закаридов в составе Грузинского царства». www.advantour.com. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 30-ին.
- ↑ James Stuart Olson. An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires. — Greenwood Publishing Group, 1994. — С. 44."The acceptance of Islam by the Mongols around 1300, the resurgence of the Turks under the Ottomans, and the European abandonment of the Levant sounded the death knell of the last Armenian kingdom, which fell to the Mamluks (or Mamelukes) in 1375. Only pockets such as Karabagh (Karabakh) and Zangezour in eastern Armenia and Sasun and Zeitun in western Armenia remained autonomous."
- ↑ Encyclopaedia of Islam. — Leiden: BRILL, 1986. — Т. 1. — С. 639-640 "Numismatic Society). were still to be fought on Armenian soil, and part of the Armenians of Adharbaydjan were later deported as a military security measure to Isfahan and elsewhere. Semi-autonomous seigniories survived, with varying fortunes, in the mountains of Karabagh, to the north of Adharbaydjan, but came to an end in the 18th century."
- ↑ Cyril Toumanoff. Armenia and Georgia // The Cambridge Medieval History. — Cambridge, 1966. — Т. IV: The Byzantine Empire, part I chapter XIV. — С. 593—637 "The title of King of Armenia was inherited by the Lusgnans of Cyprus and, from them, by the House of Savoy. Only in Old Armenia could some vestiges of the once imposing structure of the Armenian polity be found in the houses of dynasts (meliks) in Qarabagh"
- ↑ Армянская Советская Социалистическая Республика — статья из Большой советской энциклопедии (3 издание) "В 1639, после мира, заключённого между Турцией и Ираном, А. была окончательно разделена: Западная А., составляющая большую часть страны, отошла к Турции, Восточная А. — к Ирану. Последними остатками армянской государственности являлись 5 меликств Нагорного Карабаха, просуществовавших до конца 18 в."
- ↑ Malkasian, Mark Gha-ra-bagh!: The Emergence of the National Democratic Movement in Armenia.. — Wayne State University Press. — 1996. — С. 19. — ISBN 0814326056"Following the disastrous fall of the Armenian Kingdom of Cilicia to the Mamluk Sultanate of Cairo in 1375 and the invasion and pillage of Armenia proper by Tamerlane in 1400, only four territories - the highlands of Artsakh (Karabakh), Syunik (Zangezur), few isolated towns around Lake Sevan and the villages of the highlands of Mush and Sasun near Lake Van remained where Armenians retained some degree of autonomy and self-rule. The most important, long lasting and well-developed of these were the various principalities of Syunik and Artsakh ruled by several princely houses that had the title of melik bestowed upon them."
- ↑ Карагезян А. К локализации гавара Кашатаг // Вестн. обществ. наук АН АрмССР. 1987. № 1. С. 44—45. .
- ↑ Кристине Костикян «Քաշաթաղի 17-րդ դարի պատմությանը վերաբերող մի փաստաթուղթ» (Документ относящийся к истории Кашатага в 17 веке) из «Страны и народы Ближнего Среднего Востока. Том XX», стр. 168—171. Институт востоковедения Национальной Академии наук Армении; Ереван, 2001. .
- ↑ Encyclopaedia of Islam. — Leiden: BRILL, 1986. — Т. 1. — С. 639-640.
- ↑ ARTAK GHULYAN. «CASTLES (PALACES) OF MELIKS OF ARTSAKH AND SIUNIK». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 26-ին. «It refers to Melik-Haykaz the First (1450 - 1520), the founder of melikal principality of Kashatagh and is dated the end of the 15th cent.»
- ↑ Michael P. Croissant, The Armenia-Azerbaijan conflict: causes and implications, p.11: Importantly, disunion amongst the five princes allowed the establishment of a foothold in mountainous Karabakh by a Turkic tribe around 1750. This event marked the first time that Turks were able to penetrate the eastern Armenian highlands…