Համաշխարհային հակադոպինգային գործակալություն
Համաշխարհային հակադոպինգային գործակալություն (անգլ.՝ World Anti-Doping Agency, WADA, ֆր.՝ Agence mondiale anti-dopage), անկախ կազմակերպություն[2], որն իրականացնում է դոպինգի կիրառման դեմ պայքարի համակարգումը սպորտում, ստեղծվել է Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի (ՄՕԿ) աջակցությամբ։
| Համաշխարհային հակադոպինգային գործակալություն | |
|---|---|
| Տեսակ | ոչ առևտրային կազմակերպություն և anti-doping organization? |
| Երկիր | .svg){kind=small} Կանադա |
| Հապավում | AMA և WADA |
| Կարգախոս | play true |
| Հիմնադրված | նոյեմբերի 10, 1999 և 1999[1] |
| Գլխադասային գրասենյակ | Tour de la Bourse, Մոնրեալ |
| Գլխավոր քարտուղար | Witold Bańka? |
| Կայք | wada-ama.org(անգլ.) |
Ընդհանուր տեղեկություններ խմբագրել
Կազմակերպությունը հիմնադրվել է 1999 թվականի նոյեմբերի 10-ին Լոզանում՝ Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի և աշխարհի երկրների կառավարությունների պարիտետային հիմունքներով[2]։
2001 թվականից կենտրոնական գրասենյակը գտնվում է կանադական Մոնրեալում։
Գործակալության կարգախոսն է՝ Play True (Ազնիվ խաղա)։
Կառավարման մարմին՝ հիմնադիրների խորհուրդ, որը ներառում է 38 անդամ։ Անդամները նշանակվում են երեք տարի ժամկետով և կարող են վերընտրվել անսահմանափակ թվով ժամկետով։ 18 անդամ նշանակվում է ՄՕԿ-ի կողմից, նրանցից առնվազն չորսը՝ մարզիկներ են։ Եվս 18 անդամ նշանակվում է աշխարհի տարբեր երկրների միջկառավարական կազմակերպությունների, կառավարությունների և պետական իշխանության այլ մարմինների կողմից։ 4 անդամ կարող է նշանակվել հիմնադիրների խորհրդի կողմից՝ ՄՕԿ-ի և իշխանության մարմինների առաջարկությամբ համատեղ։ 2019 թվականի հունվարի դրությամբ 11 անդամներ ներկայացրել են Արևմտյան Եվրոպայի, 5-ը՝ Արևելյան Եվրոպայի երկրները (ներառյալ Սերբիան), 2-ը՝ Թուրքիան, 2-ը՝ Հարավային Կորեան, մի շարք այլ երկրներ ունեն մեկական ներկայացուցիչ[3]։
ՀՀԳ-ի նախագահ է ընտրում հիմնադիրների խորհուրդը՝ իր անդամների թվից, երեք տարի ժամկետով։ Կազմակերպության ներկայիս նախագահը ՄՕԿ-ի փոխնախագահ Քրեյգ Ռիդին է, նախկին բադմինտոնիստն ու բրիտանական օլիմպիական ասոցիացիայի նախագահը։
WADA-ի հիմնական փաստաթուղթը Համաշխարհային հակադոպինգային օրենսգիրքն է, որի գործող խմբագրությունը ուժի մեջ է մտել 2015 թվականին։ 2019 թվականի նոյեմբերի 26-ին ընդունվել է Համաշխարհային հակադոպինգային օրենսգրքի նոր խմբագրությունը[4], որն ուժի մեջ կմտնի 2021 թվականի հունվարի 1-ից և որի համաձայն՝ համաշխարհային օլիմպիական կոմիտեի որոշումները պարտադիր են կատարման համար[5]։
Դոպինգի դեմ պայքարը կանոնակարգում են դեղամիջոցների արգելված ցանկը և փորձարկման, լաբորատորիաների, թերապևտիկ բացառությունների համար միջազգային ստանդարտները։
Ֆինանսավորում խմբագրել
Առաջին երկու տարիներին կազմակերպությունը ֆինանսավորում էր ստանում Միջազգային օլիմպիական կոմիտեից (տարեկան 18,3 մլն դոլար)։ Այժմ ՄՕԿ-ը կազմակերպության ֆինանսավորումն իրականացնում է միայն կիսով չափ, մնացած կեսը ստանում է աշխարհի երկրների կառավարություններից։ Աշխարհի հինգ տարածաշրջաններ ամենամյա ներդրումները կատարում են հետևյալ համամասնությամբ՝ Եվրոպա՝ 47,5%, Ամերիկա՝ 29%, Ասիա՝ 20,46%, Օվկիանիա՝ 2,54%, Աֆրիկա՝ 0,5%:
Համաշխարհային հակադոպինգային գործակալության բյուջեն (հազ. դոլար)[6]
| Տարի | Բյուջե |
|---|---|
| 2013 | 28 834 |
| 2014 | 28 892 |
| 2015 | 29 549 |
| 2016 | 29 849 |
| 2017 | 31 329 |
Տարածաշրջանային բաժանմունքներ խմբագրել
Համաշխարհային հակադոպինգային գործակալությունն ունի տարածաշրջանային (համաշխարհային տարածաշրջանների իմաստով) բաժանմունքներ 4 մայրցամաքներում։
- Ասիա՝ Տոկիո, Ճապոնիա
- Աֆրիկա՝ Քեյփթաուն, Հարավային Աֆրիկա
- Հյուսիսային Ամերիկա՝ Մոնրեալ, Կանադա
- Հարավային Ամերիկա՝ Մոնտեվիդեո, Ուրուգվայ
Բոլոր մարզային բաժանմունքներն ունեն մի շարք հիմնական գործառույթներ և պարտականություններ, այդ թվում՝
- համապատասխան տարածաշրջաններում շահագրգիռ կողմերի հետ կապի պահպանում;
- ակտիվ աջակցություն WADA և նրա առաքելությունը։
Հակադոպինգային համակարգ խմբագրել
WADA-ն իրականացնում է կանոնակարգերի, ստանդարտների ևև ուղեցույցների մշակում, վարում է մարզիկների տվյալների բազաները, իրականացնում է կրթական գործառույթներ և մեթոդական աջակցություն, հավատարմագրում է ազգային հակադոպինգային կազմակերպություններին։ Հակադոպինգային խախտումների վերահսկման անմիջական աշխատանքը, ներառյալ նմուշների հավաքումը և վերլուծությունը, իրականացվում է ազգային հակադոպինգային կազմակերպությունների և հավատարմագրված լաբորատորիաների կողմից։ Ընդ որում, ազգային հակադոպինգային կազմակերպություններն աշխատում են մարզիկների հետ, իսկ լաբորատորիաները՝ միայն փորձանոթներով և սերիական համարներ ունեցող շշերով (մարզիկների վերաբերյալ տվյալներ լաբորատորիաները չունեն)։
Նախքան նյութն ՀՀԳ-ի արգելված ցուցակում ընդգրկելը, որպես կանոն, իրականացնում է տարեկան մոնիթորինգային ծրագիր, տարածելով տեղեկատվություն մոնիտորինգի տակ նյութերի մասին ազգային հակադոպինգային գործակալություններին և հրապարակելով նյութերի ցանկը իր կայքում։
Միջազգային մրցումներին մասնակցել ցանկացող մարզիկները պարտավոր են դոպինգի փորձանմուշներ հանձնել։ 2009 թվականից նրանք պետք է ՀՀԳ ուղարկեն իրենց գտնվելու վայրի ժամանակացույցը 3 ամիս առաջ, ընդ որում յուրաքանչյուր օրվա համար նշվում է 1 ժամ, երբ մարզիկը հասանելի է փորձանմուշներ հանձնելու համար։ Նմուշառումն իրականացնում են միջազգային դոպինգ-սպաները, իսկ վերլուծությունը՝ հավատարմագրված դոպինգ-լաբորատորիաները։ Սպաները հավատարմագրվում են ազգային հակադոպինգային կազմակերպությունների կողմից, սակայն աշխատում են նաև այլ երկրներում։ Դոպինգ հայտնաբերվելու դեպքում հակադոպինգային կազմակերպությունները պարտավոր չեն ապացուցել խախտման դիտավորյալ բնույթը[2][7]։
Մարզիկի կողմից դոպինգի կիրառման հայտնաբերման դեպքում այդ մասին տեղեկատվությունն ուղարկվում է սպորտային ֆեդերացիաներ, որոնք կիրառում են կարգապահական միջոցներ (ՀՀԳ-ն և ազգային հակադոպինգային գործակալությունները դրա համար լիազորված չեն)։ Սակայն Օլիմպիական խարտիան և հիմնական միջազգային մարզական ֆեդերացիաների կարգավորող փաստաթղթերը պահանջում են Համաշխարհային հակադոպինգային օրենսգրքի կատարումը. արդյունքում ազգային հակադոպինգային կազմակերպությանը ՀՀԳ-ից համապատասխանության կարգավիճակից զրկելը խոչընդոտ է ստեղծում համապատասխան երկրի համար միջազգային մրցումներին մասնակցելու համար։
WADA-ի բազայի կոտրումը և թերապևտիկ բացառությունների խնդիրը խմբագրել
2016 թվականի սեպտեմբերին «Fancy Bear» հաքերների խումբը կոտրել էր Wada հակադոպինգային բազան։ Հրապարակված տվյալներից հայտնի է դարձել, որ ԱՄՆ-ի տասնյակ մարզիկներ թույլատրվել են արգելված դեղամիջոցներ օգտագործել բժշկական նկատառումներից ելնելով (թերապևտիկ բացառությունների հիման վրա)[8][9][10]։ Հոկտեմբերին խումբը հայտնել էր, որ 2015 թվականին ավելի քան 200 ամերիկացի մարզիկներ USADA-ի և այլ կազմակերպությունների թույլտվություններ են ունեցել արգելված դեղամիջոցներ ընդունելու համար, ներառյալ Պարալիմպիկ խաղերի մի քանի մեդալակիրները[11]։
WADA-ի պաշտոնական փաստաթղթերը մանրամասնորեն սահմանում են թերապևտիկ բացառությունների տրամադրման կարգը՝ նշելով բուժման համար օգտագործվող հիվանդությունների և արգելված դեղերի մասին[12][13]։ Թերապևտիկ բացառությունները տրվում են ազգային հակադոպինգային կազմակերպությունների կամ միջազգային մարզական ֆեդերացիաների կողմից։
Նախագահներ խմբագրել
Դիկ Պաունդ (1999-2007)
Ջոն Ֆեյհի (2008-2013)
Քրեյգ Ռիդի (2014-2019)
Վիտոլդ Բանկա (պաշտոնը կստանձնի 2020 թվականի հունվարի 1-ին)
.svg){kind=small}
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ ROR Data — v1.19 — 2023. — doi:10.5281/ZENODO.7644942
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Л. Белоусов, А.Ватлин, А.Стрелков. Олимпийское движение: история и современность. М.: Планета, 2016. Стр.217-219.
- ↑ Список совета учредителей на сайте ВАДА.
- ↑ WADA publishes approved 2021 World Anti-Doping Code and International Standards
- ↑ Всемирный антидопинговый кодекс
- ↑ Кристиана Денисенко, Пётр Скоробогатый. Бесславный конец олимпизма // Эксперт, №9 (1065), 26 февраля — 04 марта 2018
- ↑ Doping Control Officer’s Training Tool Kit, 2011.
- ↑ Сестер Уильямс уличили в применении запрещенных препаратов — Российская газета
- ↑ «This Domain Has Been Seized». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
- ↑ ITF подтвердила, что WADA уведомило ее о взломе своей антидопинговой базы | РИА Новости
- ↑ «U.S. Anti-Doping Agency Staff Emails 2016-10-07». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
- ↑ THERAPEUTIC USE EXEMPTIONS
- ↑ Asthma (описание процедуры диагностики астмы и препаратов для лечения)