Կույտային-անձրևային ամպեր

Կույտային-անձրևային ամպեր , լավ զարգացած, ուղղահայաց կոնվեկցիոն զարգացում ունեցող ամպեր։ Ունեն խիտ զանգվածի տեսք, մուգ մոխրագույն կամ սև հիմքով, որոնց տակ երևում է տեղումների թափման շերտերը։

Առաջանում են կույտային ամպերից, տարբերվում են նրանցից վերևի հատվածով, որը գտնվում է մթնոլորտի -10 °С աստիճանից ցածր ջերմաստիճանային մակարդակի վրա։ Կազմված է սառցե բյուրեղներից, որի պատճառով ունի ոչ հստակ սահմաններ։

Ըստ ամպերի միջազգային դասակարգման անվանվում է լատին․՝ Cumulonimbus (Cb) անվանումով։ Եղանակային քարտեղի վրա այս ամպերը ունեն իրենց համապատասխան խորհրդանիշը։

Այս ամպերի հետ կապված են տեղումներ (տաք եղանակին նրանք կարող են չհասնել Երկրի մակերևույթին, վերանալով ամպի տակի շերտում), կարող է լինել նաև ուժեղ քամիներ, կայծակներ, կարկուտներ։ Այդպիսի ամպերի կյանքի ժամանակահատվածը կարճ է, 30-40 րոպեից 3-4 ժամ^[1]։

Կուտակային-անձրևային ամպերի ներքևի սահմանը ձմռանը հիմնականում 300-600 մ-ի սահմանում է, ամռանը՝ 600-1200 մ, իսկ չոր հատվածներում ( տափաստան, անապատ) տաք եղանակին կարող է բարձրանալ մինչև 1500-2000 մ-ի երբեմն (հիմնական օդի քիչ խոնավության դեպքում) հասնում է մինչև 3-5 կմ (այս դեպքում կուտակային-անձրևային ամպերի հետ կարող է կապված լինել վտանգավոր երևույթ, ինչպիսին է միկրոշկվալը)։

Տարվա տաք եղանակին ամպերի վերևի հատվածը կարող է հասնել տրոպոդադարի, իսկ սառը եղանակին երբ կոնվեկցիան թույլ է, ամպերը տափակ տեսք են ստանում։ Սովորաբար ամպերը չեն առաջացնում ընդհանուր ծածկույթ, բայց հաճախ պատսպարվում են հոծ շերտավոր, կուտակային, կամ բարձր շերտավոր ամպերի ետևում։ Սառը մթնոլորտային ճակատի անցնելու ժամանակ կուտակային-անձրևային ամպերը կարող են առաջացնել ալիք։ կուտակային-անձրևային ամպերի տակից Արեգակը չի երևում։ Հորդառատ անձրևի ժամանակ հաճախ երևում է ծիածանը։

Կուտակային-անձրևային ամպերը առաջանում են օդի անկայունության դեպքում, երբ օդի ակտիվ ծագում է լինում։ Այս ամպերը առաջանում են մթնոլորտային ճակատներում, հիմնականում սառը ճակատներում, և տարվա տաք եղանակին (գարնան երկրորդ կեսին, ամառը, աշնան առաջին կեսին)։

Կուտակային-անձրևային ամպերի տեսակներ խմբագրել

Cumulonimbus calvus (Cb calv.)՝ «ճաղատներ» Այս ամպերի գագաթը նման է կլոր սպիտակ գմբեթի, որը կարծես թելանման շինություն լինի։ Դա ամպ է, դեռ չհասած բարձունքին։ Ամպի վերին մասը զնդանի տեսք է ձեռք բերում։ Ավելի զարգացած են քան կուտակային ամպերը։ Հիմնականում ամպերը լայն են, քան նրա մնացած մասերը։ Ոչ միշտ է հանգեցնում կայծակի սկսվելուն։
Cumulonimbus capillatus (Cb cap.)՝ «բրդոտ» Վերևում ունեն լավ արտահայտված փետրավոր թելանման կառուցվածք (հովհարի կամ դարբնի զնդանի նման կողքից դիտելու ժամանակ)։ Այս ամպերի հետ կապված են կայծակները, կարկուտները, ուժեղ քամիները, հորդառատ անձրևները։
Cumulonimbus capillatus arcus (Cb cap. arc.)՝ «մազոտ ամպրոպային ալիք»։ «Բրդոտ ամպրոպային ալիք» ամպերի տարատեսակությունը բարձր է կարկտաբեր ամպերից։
Cumulonimbus incus (Cb inc.)՝ «զնդանով» ( լատին․՝ incus): Դրանք բնութագրվում են ամպի վերին մասի սառցե կողմերին տարածելով ամպի վերին մասում հսկայական «սավան»-ը։ Այն հասնում է տրոպոսֆերայի և ստրատոսֆերայի սահմանում գտնվող իզոթերմության բարձրությանը։ Աճող օդային հոսանքները չեն կարող հաղթահարել արգելափակող օդային իզոթերմային շերտը, հետևաբար, ամպը սկսում է տարածվել հորիզոնական ուղղությամբ գերիշխող հորիզոնական հոսքի ուղղությամբ։ Սա ամպի վերին մասում ձևավորում է «սավան»։ Եթե ուժեղ ուղղահայաց օդային հոսանքները «խոցում են» իզոթերմային շերտը, ապա դրա գագաթին կումուլենիմբուսային ամպը ունի արագորեն փոփոխվող կլորացված սառույցի «գլխարկ» (լատին․՝ pileus) (բարձր խոնավության պայմաններում մթնոլորտում գերակշռելու նշան է, ինչը հանգեցնում է ամպրոպների:)
Cumulonimbus humilis (Cb hum.)՝ հարթ։ Նրանք ունեն կուտակային ձև, մանրաթելային կառուցվածք անձրևներ ուղղահայաց են վատ զարգացած։ Դրանք բնորոշ են մակերևույթային օդի ջերմաստիճանի ցածր ֆոնի վրա (+5...+10· C և ցածր), դրանք հաճախ նկատվում են Արկտիկայում և նմանատիպ շրջաններում։

Կուտակային-անձրևային ամպերի դասեր խմբագրել

Միաբջիջ, (սովորական)-հաստության (ուղղահայաց երկարությունը) 1-2 կմ-ից ձմռանը մինչև 3-4 ամռանը 1-3 կմ տրամագծով։ Կարճաժամկետ անձրևները, երբեմն էլ թեթև ամպրոպը կապված են դրանց հետ։ Սա կումուլիմբուսի միակ դասակարգն է, որը տեղի է ունենում ձմռանը չափավոր լայնություններում։

Փոքրաբջիջ, իրականում բաղկացած է բազմաթիվ բջիջներից որոնցից յուրաքանչյուրը նույնական է մեկ բջջային ամպի հետ, որը միաձուլվում է ընդհանուր կլաստերի մեջ, որը վերևում կազմում է մի կտոր։ Նման կլաստերի տրամագիծը մոտ 10-15 կմ է, հաստությունը 7-10 կմ։ Նրանց հետ կապված են ինտեսիվ անձրևներ, ամպրոպներ, կադրեր և երբեմն կարկուտ։ Սա ամռան կեսին լայնության ամպուլումինուս ամպերի ամենատարածված դասն է՝ դրանք նույնպես հանդիպում են բայց ավելի քիչ տարածված գարնանը և աշնանը։

Սուպերբջիջ, հսկայական չափսերի մեկ բջիջ է, մոտ 50 կմ տրամագիծ, 10-15 կմ հաստությունունեցող հաճախ ներթափանցում են ստրատոսֆերայի մեջ մեկ կիսաշրջանաձև զնդանի մեջ։ Ուղղահայաց և հորիզոնական օդային շարժումների մի ամբողջ համակարգ և մի փոքր ճնշումային խանգարում՝ մեսոցիկլոնը, կապված են գերբջջի հետ։ Սուպերբջիջավորները պայմանավորում են ուժեղ ամպրապներ և հորդառատ անձրևներ, կարկուտ և հաճախ տորնադոներ։ Միջին լայնություններում դրանք հազվադեպ են նկատվում որոշակի ժամանակահատվածում՝ Ռուսաստանի Դաշնությունում դրանք հաճախակի հանդիպում են Կովկասյան տարածաշրջանում։ Սուպերբջիջների կազմության համար պահանջվում է օդի շատ ուժեղ կոնվեկտիվ անկայնություն, սովորաբար գետնի մոտակայքում գտնվող օդի ջերմաստիճանը ապրոպից առաջ +27...+30 °C և ավելի բարձր մակարդակում և վերին տրապոսֆերայում հզորուղղահայց, տեղաշարժը, քամու արագության կտրուկ բարձրացում և որոշ պտույտ դրա մեծ ուղղահայաց քամու կտրող սարքերը նպաստում են աճող հոսքի պտտման և մեսոցիկլոնի ձևավորմանը։

Գրականություն խմբագրել

Четырёхъязычный энциклопедический словарь терминов по физической географии. — М.: Советская энциклопедия, 1980. С. 218.
Хромов С. П., Петросянц М. А. Метеорология и климатология. — М.: Колосс, 2004. — 582 с. — ISBN 5-211-04847-4
Гэвин Претор-Пинней. Занимательное облаковедение. Учебник любителя облаков = The Cloudspotter's Guide. — Гаятри, 2007. — 400 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-9689-0088-3

Տես նաև խմբագրել

Ամպեր
կայծակ
Պիրակումուլյատիվ ամպեր
Վիլիամ Ռենկին

Ծանոթագրություն խմբագրել

↑ «Метеословарь Института географии РАН // Кучево-дождевые облака» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 23-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կույտային-անձրևային ամպեր» հոդվածին։

[1] «Метеословарь Института географии РАН // Кучево-дождевые облака» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 23-ին.

[1]