Կլինիկական հոգեբանություն

Կլինիկական հոգեբանություն (հին տերմինաբանությամբ՝ բժշկական հոգեբանություն[1]), հոգեբանության ճյուղ է, որն ուսումնասիրում է հոգեբանական երևույթները՝ հիվանդությունների հետ կապի տեսանկյունից։ Կլինիկական հոգեբանության ոլորտը ներառում է հոգեկան առողջության ախտորոշում, հոգեբանաֆիզիոլոգիական խնդիրների հասկացման գիտական հետազոտությունների կազմակերպում և անցկացում, հոգեբանական շտկման (հոգեթերապիա) անցկացում և գնահատում։ Կլինիկական հոգեբանության հոգեթերապևտիկ մեթոդներն են՝ խորհրդատվություն, անհատական հոգեթերապիա, ընտանեկան հոգեթերապիա, ընտանեկան խորհրդատվություն և հոգեբանական խնդիրներ ունեցող մարդկանց աջակցելու տարբեր ձևեր՝ կապված ֆիզիկական առողջության խանգարման հետ։

Կլինիկական հոգեբանության առարկան խմբագրել

 
18-րդ դարի հոգեբանական անհանգստության բուժման եղանակներից շատերը հիմնված էին կեղծ գիտական գաղափարների վրա, ինչպիսին է, օրինակ, գանգագուշակությունը

Կլինիկական հոգեբանությունը լայն հասկացություն է, ունի միջդիսցիպլինար բնույթ, մասնակցում է առողջապահության ոլորտի բարդ խնդիրների լուծմանը, բնակչության հանրային կրթությանը և սոցիալական օգնությանը։ Կլինիկական հոգեբանի աշխատանքն ուղղված է՝ հոգեբանական ռեսուրսների և մարդու ադապտացիոն կարողությունների բարձրացմանը, հոգեբանական զարգացման ներդաշնակությանը, առողջության պահպանմանը, հիվանդությունների կանխարգելմանն ու կառավարմանը[2]։

Կլինիկական հոգեբանության առարկան գիտական և գործնական կանոնադրության տեսանկյունից դա

  • Տարբեր խանգարումների հոգեբանական դրսևորումներն են
  • Հոգեկանի դերը խանգարումների առաջացման, ընթացքի, նախազգուշացման գործում
  • Տարբեր խանգարումների ազդեցությունը հոգեկանի վրա
  • Հոգեկանի զարգացման խանգարում
  • Կլինիկայում հետազոտության սկզբունքների և մեթոդների զարգացում
  • Հոգեթերապիա, մեթոդների անցկացում և մշակում

Կլինիկական հոգեբանությունը զբաղվում է ընդհանուր հոգեբանական խնդիրների հետազոտմամբ, ինչպես նաև նորմայի և պաթոլոիգիայի որոշմամբ, մարդու մեջ սոցիոլոգիական և բիոլոգիական հարաբերակցության որոշմամբ, գիտակցականի և անգիտակցականի դերի, նաև հոգեկանի զարգացման խնդիրների լուծմամբ։

Ծագումն ու զարգացումը խմբագրել

«Կլինիկական հոգեբանություն» տերմինն առաջին անգամ առաջարկել է Լայթներ Ուիթմերը 1907 թվականին, այն նեղ իմաստով սահմանելով որպես անհատի ուսումնասիրություն՝ հետազոտության կամ փարձարկման միջոցով, նպատակ ունենեալով մտցնել փոփոխություններ[3](անգլ.): Ըստ ժամանակակից Ամերիկյան հոգեբանական ասոցացիայի սահմանման. Կլինիկական հոգեբանությունը ինտեգրում է գիտությունը, թեորիան և պրակտիկան, որպեսզի հասկանա, կանխատեսի և մեղմի դեզադապտացիան, հաշմանդամությունը և անհարմարավետությունը, ինչպես նաև խթանի ադապտացիան, անձի զարգացումը։ Կլինիկական հոգեբանությունը կենտրոնանում է մարդու կյանքի ընթացքում ինտելեկտուալ, էմոցիոնալ, բիոլոգիական, հոգեբանական, սոցիալական և վարքագծային ասպեկտների վրա՝ տարբեր մշակույթների և բոլոր սոցիալ-տնտեսական մակարդակներում[4](անգլ.): Օգտագործելով Ուիթմերի մոտեցումը, ամերիկյան հոգեբանները ստեղծել են նոր կլինիկաներ, իսկ 1917 թվականին ի հայտ եկավ առաջին կլինիկական հոգեբանների կազմակերպությունը, որը կոչվեց՝ կլինիկական հոգեբանների Ամերիկյան ասոցացիա։ Կլինիկական հոգեբանության գերմանական դպրոցը կազմավորվել է XX դարի կեսին։ Հիմքում ընկած էին փորձարարական հոգեբանության ձեռքբերումները, որի սկիզբը դրվել էր 1890-ական թվականներին[5]։

Կլինիկական հոգեբանության բաժինները խմբագրել

Կլինիկական հոգեբանության բաժինները ներառում են.

  1. Հիվանդ երեխաների հոգեբանություն
  2. Հոգեբանության բուժական փոխազդեցություն
  3. Հոգեբանական գործունեության նորմա և պաթոլոգիա
  4. Դեվիանտ վարքագծի հոգեբանություն
  5. Հոգեսոմատիկա, այսինքն՝ խնդիրներ կապված սոմատիկ խանգարումների հետ
  6. Նևրոզոլոգիա կամ նևրոզների առաջացման պատճառներն ու ընթացքը։

Կլինիկական հոգեբանություն և հոգեբուժություն խմբագրել

Չնայած նրան, որ կլինիկական հոգեբանները և հոգեբույժները կիսում են ընդհանուր հիմանրար խնդիրը՝ հոգեկան խանգարումների բուժում, դրանց նախապատրաստում, հայացքներն ու մեթոդները, հաճախ, բավականին տարբեր են։ Թերևս ամենակարևոր տարբերությունն այն է, որ հոգեբույժները բժիշկներ են, ովքեր անցել են առնվազն 6 տարվա բժշկական ուսուցում, նաև ունեն մի քանի տարվա (ինտերնատուրա/օրդինատուրա) մասնագիտացում։ Դրա հետևանքն այն է, որ հոգեբույժները, ինչպես կանոն, հոգեբանական խնդիրների գնահատման համար օգտագործում են բժշկական մոդելը (այսինքն՝ այցելուներին նրանք դիտարկում են որպես հիվանդություններով տառապող հիվանդի), և նրանց բուժումը հաճախ իրականացվում է հոգեմետ դեղորայքով, որպես՝ բուժական արդյունքի հասնելու գլխավոր մեթոդ (չնայած, շատ հոգեբույժներ հոգեթերապիան օգտագործում են իրենց գործունեության ընթացքում)։ Նրանց բժշկական պատրաստվածությունը թույլ է տալիս լիարժեք օգտագործել ժամանակակից կլինիկայի բժշկական հնարավորությունները։ Կլինիկական հոգեբաննները, որպես կանոն, դեղորայքներ չեն նշանակում։ Նրանք, հաճախ, աշխատում են հոգեբույժների հետ համագործակցելով, որպեսզի ապահովեն իրենց թերապևտիկ կարիքները։

Կլինիկական հոգեբանության մեթոդները խմբագրել

Կլինիկական հոգեբանության մեջ օգտագործվում են տարբեր մեթոդներ, որոնք թույլ են տալիս օբյեկտիվացնել, տարբերակել և որակավորել նորմաներն ու պաթոլոգիաները։ Մեթոդի ընտրությունը կախված է՝ հոգեբանի առջև դրված խնդրից, հիվանդի հոգեկան վիճակից, կրթական մակարդակից, հոգեբանական խանգարման բարդության աստիճանից։ Առանձնացվում են հետևյալ մեթոդները .

  • Դիտարկում
  • Զրույց
  • Հոգեբանաֆիզիոլոգիական մեթոդներ
  • Կենսագրական մեթոդ
  • Ստեղծագործական արտադրանքի ուսումնասիրություն
  • Հոգեբանական-փորձարարական մեթոդ (ստանդարտացված և ոչ ստանդարտացված մեթոդներ)

Գրականություն խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Клиническая психология : учебник для вузов / под ред. Б. Д. Карвасарского. — 4-е изд. — Санкт-Петербург : Питер, 2011. — С. 9, 268, 269. — 864 с.
  2. Карвасарский, 2011, էջ 18
  3. Compass, B. & Gotlib, I. (2002). Introduction to Clinical Psychology. New York, NY : McGraw Hill.
  4. American Psychological Association, Division 12, «About Clinical Psychology»
  5. Карвасарский, 2011, էջ 250, 268