Կիսաշրջազգեստ

Կիսաշրջազգեստ (ֆր.՝ jupe, արաբ․՝ جبة‎‎, ջուբբա, տղամարդու ավանդական հագուստի անվանում), հագուստի մաս, որը ծածկում է մարմնի ստորին հատվածը։ Ծագել է ազդրերը ծածկող ժապավենից։ Կիսաշրջազգեստը նաև կանանց զգեստի ստորին հատվածն է՝ գոտկատեղից մինչև քղանցքը։

Պատմություն խմբագրել

Կիսաշրջազգեստները հայտնի են դեռ մարդկության արշալույսին. դրանք կրել են և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ։

Հին աշխարհ խմբագրել

Հարավային շրջաններում տղամարդիկ հագել են ազդրերի ժապավեններ և արմավենու տերևներից պատրաստված կիսաշրջազգեստներ ու գոգնոցներ։ Հին եգիպտացիների հիմնական հագուստը սխենտա գործվածքն է եղել, որը փաթաթել են ազդրի շուրջը և ամրացրել գոտկատեղին։ Հասարակ մարդկանց և փարավոնների զգեստները տարբերվել են միայն գործվածքների որակով, իսկ ոճը նույնն է եղել։ Փարավոնների հանդերձանքին կցվել է լրացուցիչ գոգնոց՝ ծալքավորված կտորից։

Միջին Թագավորության դարաշրջանում սխենտա զգեստը երկարացվել է՝ բացահայտելով գործվածքի պլաստիկ հատկությունները։ Հետագայում փարավոնները և բարձրագույն ազնվականները կրել են թափանցիկ գործվածքից պատրաստված երկար շրջազգեստներ՝ դրանց վրայից հագնելով թափանցիկ կամ սովորական կտորից կարված սխենտան կամ երկու այդպիսի զգեստների զուգակցություն^[1]։ Ասորիները հագել են բրդից, բամբակից կամ սպիտակեղենից պատրաստված կիսաշրջազգեստ-վերնաշապիկներ, որոնք կոչվել են քանդի։ Ասորա-բաբելոնյան թագավորի քանդին կարվել է գառան սպիտակ բրդից։ Այս տեսակի հագուստի երկարությունը ցույց է տվել դրա սեփականատիրոջ ազնվականության աստիճանը։ Պահպանվել են շումերական աստվածուհիների (մ.թ.ա. III հազարամյակ) մորթյա կիսաշրջազգեստներով նկարները։

Կրետեում և Միկենքում կանայք հագել են լայնակի շերտերով, երբեմն առանձին ծալքերից կամ բոլորածալերից կազմված կիսաշրջազգեստներ։ Եգեյան հագուստի բարդ կտրվածքը, անհայտ պատճառներով, ամբողջովին կորել է և ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել հետագա հունական զգեստների վրա։

Հին Հունաստանում՝ արխաիկ դարաշրջանում, ազդրերը ծածկող կտորը կիրառվել է միայն տղամարդկանց հագուստի մեջ, իսկ կանանց հագուստում գերակշռել է երկու մասից կազմված (վերին և ստորին) կոստյումը, որի ստորին հատվածը չկարված կիսաշրջազգեստ է եղել։ Բայց նախադասական ժամանակաշրջանում հագուստի հիմնական տեսակները գիմաթիյը, հիտոնը և պեպլոսն են եղել^[1]։

Էտրուսկների կանանց տարազը ներառել է թևկապներով կրծկալ և կիսաշրջազգեստ։ Երբեմն լայն գոտիով կիսաշրջազգեստին գոգնոց են կցել (Հնարավոր է, որ դա ամենօրյա հագուստ է եղել)^[1]։

Շումեր տղամարդ՝ կաունակեսի մեջ, մ.թ.ա. 3 000 թվական
Ծալքավոր եգիպտական կիլտով Գիզեի պետական պաշտոնյա Ռամաաթի արձանը, մ.թ.ա. 2250 թվական
6-րդ արքայատոհմի փարավոն Տյոտիի վեզիր Կագեմնին՝ եգիպտական սխենտայով:
«Օձերի աստվածուհին»: Արձանիկ՝ Կնոսոսից: Մ.թ.ա.17-րդ դար: Կրում է զանգականման, ծալքավոր կիսարջազգեստ:

Միջնադար և Վերածննդի շրջան խմբագրել

Հագուստում կիսաշրջազգեստը սկսել է լայնորեն կիրառվել XV-XVI դարերում, երբ նոր ձևավորված սկզբունքով այն անջատվել է կրծկալից^[1]^[2]։ Կիսաշրջազգեստներն ավելի նորաձև դարձնելու համար փոխվել է դրանց ձևը, երկարությունը և լայնությունը։ Շատ եվրոպական ազգերի կանանց հագուստում վերնաշապիկի իրանակալը` ոչ շատ երկար լայն կիսաշրջազգեստի հետ, պահպանվել է մինչև 19-րդ դարի վերջը^[1]։ Նույն դարաշրջանում, կիսաշրջազգեստի հետևի երկարացված լայն կտորից ձևավորվել է երկայնափեշը՝ դետալ, որը կազմվածքը ավելի է նրբացրել՝ գոթական գեղագիտության պահանջներին համապատասխան։

Ֆրանսիայի արքայազն Չարլզ VII- ի սիրուհի Ագնեսա Սորելը տպավորել է պալատականներին իր «երկայնափեշ հագուստներով, որոնք իրենց երկարությամբ գերազանցել են (ֆրանսիական) արքայական տան արքայադուստրերի զգեստները»^[3]։ Ամենօրյա հագուստից երկայնափեշը անհետացել է 16-րդ դարի սկզբին՝ երկար ժամանակ օգտագործվելով միայն արարողակարգային և պալատական զգեստների մեջ։

15-րդ դարի Իտալիայում տարածված կանացի հագուստը կազմված է եղել փոքր կրծկալից և բացվածքով ու նուրբ ծալքերով գամուրա կիսաշրջազգեստից։ Հետզհետե գամուրայի արտաքին ձևը փոխվել է, սակայն այն մնացել է անփոխարինելի հագուստի տարր՝ սոցիալական բոլոր խավերի կանանց համար։ XVI դարի սկզբին կանանց զգեստները ավելի փարթամ տեսք են ընդունել, սակայն կիսաշրջազգեստը դեռ պահպանել է իր նուրբ ձևը։

Իսպանացի կանանց զգեստները 15-րդ դարի կեսերից աստիճանաբար փոխել են. նրանց պլաստիկ ձևը ավելի կոշտ ուրվագիծ է ստացել։ Ստորին կիսաշրջազգեստը, որը կոչվում է վերդուգադո, սկսել է ամրացվել կարված մետաղական օղակապերով (իսպ.՝ verdugos), մինչդեռ վերին մասը, որը զանգակաձև է, ամբողջովին կրկնել է վերդուգադոյի ուրվագիծը։

Ըստ լեգենդի՝ շրջազգեստի այս ձևը ստեղծվել է 1468 թվականին՝ պորտուգալուհի Խուանայի կողմից, որը ցանկացել է թաքցնել իր հղիությունը։ Այն տարածվել է միայն ազնվականների շրջանում։ XVI դարի վերջում զգեստի համամասնությունների փոփոխություն է եղել, և վերդուգադոյի լայնությունը ներքևից աճել է։ Ֆրանսիայում, զգեստի այս իսպանական անվանումից ծագել է vertugadin (աղավաղված «vertu guardant»` «մաքրության պահապան») բառը, քանի որ կոշտ շրջանակի վրա ձգված կիսաշրջազգեստը կնոջը նմանեցրել է անթափանցելի ամրոցի^[2]։ Բնակչության ցածր շերտերի կանանց հագուստը շարունակել է պահպանել 15-րդ դարի կեսի իսպանական զգեստների ավելի մեղմ ուրվագիծը. կիսաշրջազգեստը կա՛մ կիպ գրկել է իրանը, կա՛մ ծածկվել է շրջանաձև ծալքերով^[1]։

Ֆրանսիայում մինչև 16-րդ դարի առաջին տասնամյակը պահպանվել է հագուստի չափավոր ուրվագիծը՝ փոխարինելով արտասովոր գոթական նորաձևությանը։ Ազնվականների զգեստները ի սկզբանե կրել են իտալական ոճի ազդեցությունը՝ դառնալով ավելի փարթամ, իսկ հետո իսպանական ոճից փոխառել են վերդուգադոն։ Իսպանական կրինոլինը փոփոխությունների է ենթարկվել՝ ստանալով կոնաձև և ավելի լայն տեսք։ Նրա վրա կտոր է հագցվել (համապատասխանում է ժամանակակից հագուստին), իսկ դրա վրայից՝ մեկ այլ զգեստ (որի առջևից հատուկ կտրվածք է եղել, և երևացել է կրինոլինի վրայից հագցված կիսաշրջազգեստը)։ Զգեստն ու կիսաշրջազգեստը տարբեր գույների են եղել և ունեցել են տարբեր գործվածքներ։ Ամենատարածվածը նախշավոր զգեստի և հարթ կտորից կարված կիսաշրջազգեստի համադրությունն է եղել։ 16-րդ դարի վերջին, զգեստներն ավելի մեծածավալ են դարձել՝ Մարիա Մեդիչիի օրոք հասնելով առավելագույն մեծությանը։ Կիսաշրջազգեստի տակ՝ ազդրի վրա դրվել է հսկայական կարկաս։

Անգլիայում կիսաշրջազգեստի կարկասը պատրաստվել է մոմլաթե գործվածքից, իսկ զգեստը եղել է բաժանվող քղանցքներով։ Հետագայում ՝ տասնվեցերորդ դարի վերջին, հայտնվել են ֆարզինգեյլները։ Այդ հարթ և լայն կարկասները առանց առջևի մասի են եղել, ինչը թույլ է տվել իջեցնել կրծկալի լեզվակները։ Կիսաշրջազգեստի ավելորդ գործվածքը դրվել է լայնակի ծալքերում և ամրացվել կրծկալի լեզվակներով։ Ֆարզինգեյլը աղավաղել է մարդկային մարմնի իրական համամասնությունները՝ ստեղծելով անբնական և անհամաչափ ուրվագիծ (մասնավորապես, գոտկատեղը չափազանց բարակ է թվացել, իսկ ոտքերը՝ շատ կարճ)^[1]։

Երկայնափեշ գոգնոցով զգեստ։
Գարսիա դե Բանաբարե. «Հովհաննես Մկրտիչի գլխատումը», Մունտադոս տաճար, Բարսելոնա, 15-րդ դար։ Կիսաշրջազգեստների վրա կտորով կարված օղակներ են
Անհայտ նկարիչ.Եղիսաբեթ I. Մասնավոր ժողով. Ֆարզինգել կարկասով կիսաշրջազգեստ

Բարոկկո և ռոկոկո կիսաշրջազգեստներ խմբագրել

XVII դարի սկզբին եվրոպական զգեստները ազատվել են մոտ 50 տարի տևած իսպանական ազդեցությունից, և դարի կեսերից նորաձևության հիմնական թելադրողը եղել է Ֆրանսիան։ Դարերի ընթացքում կիսաշրջազգեստի ձևը կտրուկ փոխվել է։ Առաջին տարիներին այն կորցրել է օղակապերը և ձեռք բերել ավելի մեղմ ուրվագծեր։ Հագուստի ձևվածքը բարդացել է, օգտագործված նյութերը ավելի թեթև են դարձել՝ ընդգծելով մարմնի բնական գծերը, քղանցքը հարթ է դարձել և ներքև է ուղղվել։

17-րդ դարի վերջին մետաղական օղակներով վերին կիսաշրջազգեստի վրա կտրվածքներ են ավելացել, կողմերում՝ ծալազարդարանքներ, աստառը և ստորին կիսաշրջազգեստները տեսանելի են դարձել։ Վերին կիսաշրջազգեստը հաճախ երկայնափեշ է ունեցել, որը կարվել է ավելի ծանր գործվածքից. ամբողջ կառույցը պահվել է կողքից մաշված մորթու վրա։ Ռեգենտության ժամանակաշրջանում (1715-1723) հագուստի գծերը կրկին ավելի բնական են դարձել։

Ռոկոկոյի դարաշրջանում ավելի մեծ ուշադրություն են դարձրել ներքնազգեստի զարդարմանը։ Ստորին կիսաշրջազգեստը բացի հագուստի գործառույթային մաս լինելուց դարձել է նաև կարևոր դեկորատիվ տարր, քանի որ տեսանելի է եղել քայլելիս։ Նորաձև ուրվագիծը կառուցվել է զգեստի վերին և ստորին մասերի հակադրության սկզբունքով՝ նեղ կրծկալ և լայն կիսաշրջազգեստ, որը 18-րդ դարի երկրորդ կեսին լայնակի հատվածում դարձել է օվալաձև։ Այս դիզայնը ընդգծել է իրանը, ինչի շնորհիվ ցանկացած կազմվածքի կին նուրբ ու բարակիրան է թվացել։ Կիսաշրջազգեստների նոր կարկասները հասել են անհավանական չափերի։

1770-ական թվականներին երևան է եկել պոլոնեզը՝ երկար և լայն կիսաշրջազգեստ՝ կրծկալով, որի քղանցքը հետևից և կողմերից այնպես է կարվել, որ ներքին կիսաշրջազգեստը տեսանելի լինի։

Եղիսաբեթ Ալբերտինա ֆոն Ագալյտ-Դեսսաու, 1686 թվական
Էլիզաբեթ Վիժե լը Բրոն.Մարի Անտուանետի նկարը՝ պալատական զգեստով. 1779 թվական. Լայն կարկասով շրջանազգեստ
Պոլոնեզ, 1780–1785 թվականներ

Կիսաշրջազգեստների տեսակներ խմբագրել

Ըստ երկարության խմբագրել

Կիսաշրջազգեստի էվոլուցիան, Հարրի Յուլիուս, 1916

Մաքսի-կիսաշրջանազգեստ — կիսաշրջազգեստ՝ մինչև կոճերը։
Միդի-կիսաշրջազգեստ — կիսաշրջազգեստ՝ մինչև սրունքի կեսը։
Մինի-կիսաշրջանազգեստ — կարճ կիսաշրջազգեստ՝ ծնկներից 15 սմ բարձրության վրա։
Միկրո-կիսաշրջազգեստ — ավելի երկար, քան լայն գոտին, բայց ավելի կարճ, քան մինի-կիսաշրջազգեստը։

Ըստ ուրվագծի խմբագրել

Ուղիղ
Կոնաձև
Սեպաձև

Ըստ եզրամասերի խմբագրել

Կիսաշրջանազգեստ-կակաչ — ոճը տեսականորեն նման է կակաչի շրջված գնդիկի։
Կիսաշրջազգեստ-մատիտ — նեղ, ազդրը կիպ գրկող, սովորաբար ծնկների երկարությամբ։
Կիսաշրջազգեստ-զանգակ —գրկում է գոտկատեղը և տարածվում է ներքևի մասում, ուրվագիծը նման է զանգակ ծաղկի կամ շրջված գավաթի։
Կիսաշրջազգեստ-արև — ձևավորումը հարթության վրա շրջան է հիշեցնում։
Կիսաշրջազգեստ-կիսարև — դիզայնը հարթության վրա կիսաշրջան է հիշեցնում։
Կիսաշրջազգեստ-արև — կլյոշ
Կիսաշրջազգեստ-գոդե — Խիստ, այսպես ասած՝ պահպանողական ուրվագիծ։ Երկարությունը՝ մինչև ծնկները, ունի անկապտելի լայն բոլորածալեր։
Կիսաշրջանազգեստ — շանտեկլեր
Կիսաշրջազգեստ-տուփ կամ կիսաշրջանազգեստ «tutu»՝— գոտիով կամ առաձգական ռետինե հարմարանքով։ Կարված է բարակ, թափանցիկ կտորի մի քանի շերտերից։
Կոնաձև
Լայն

Պատկերասրահ խմբագրել

Հիմանական տեսակներ

A-գծով կիսաշրջազգեստ
Շրջանաձև
Կյուլոտի
Լիքը (շարժման մեջ)
Ծալքավոր
Մատիտ

Նորաձևություն

Դենիմ
Հաբլ
Պուդլ
Ռահ-Ռահ
T-կիսաշրջազգեստ
Վրափ

Դիրնդլ
Ֆուստանելլա
Կիլտ
Լեհենգա

Լեհենգա
Սամպոտ
Սարոնգ
Սուլու

Տես նաև խմբագրել

Դհոտի

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 М. Н. Мерцалова Костюм разных времён и народов. — М.: Академия моды, 1993. — Т. 1. — С. 10—20, 62—64, 72—80, 96—98, 194, 246, 260, 318—339, 376—382, 440—470. — ISBN 5-900136-02-7
↑ ^2,0 ^2,1 Л. Кибалова. О. Гербенова. М. Ламарова Иллюстрированная энциклопедия моды. — Прага: Артия, 1988. — С. 164, 177—199, 210. — 543 с.
↑ По свидетельству хрониста Жоржа Шателена, цит. по: Шоссинан-Ногаре Г. Повседневная жизнь жен и возлюбленных французских королей.- М.: Молодая гвардия, 2003. ISBN 5-235-02521-0. с. 180.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կիսաշրջազգեստ» հոդվածին։

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 М. Н. Мерцалова Костюм разных времён и народов. — М.: Академия моды, 1993. — Т. 1. — С. 10—20, 62—64, 72—80, 96—98, 194, 246, 260, 318—339, 376—382, 440—470. — ISBN 5-900136-02-7

[:1-2] 2,0 ^2,1 Л. Кибалова. О. Гербенова. М. Ламарова Иллюстрированная энциклопедия моды. — Прага: Артия, 1988. — С. 164, 177—199, 210. — 543 с.

[Шателен-3] По свидетельству хрониста Жоржа Шателена, цит. по: Шоссинан-Ногаре Г. Повседневная жизнь жен и возлюбленных французских королей.- М.: Молодая гвардия, 2003. ISBN 5-235-02521-0. с. 180.

[1]

[2]

[3]