Կարմիրգյուղ

Կարմիրգյուղ, գյուղ, Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզի Գավառ համայնքում։

Գավառ համայնք
Կարմիրգյուղ
Երկիր	Հայաստան
Առաջին հիշատակում	1654
Այլ անվանումներ	Ղուլալի
Մակերես	5 կմ²
ԲԾՄ	1975 մետր
Կլիմայի տեսակ	Բարեառն, լեռնային
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	6033 մարդ (2022 հունվար 1)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Կարմիրգյուղ (Հայաստան)
Կարմիրգյուղ Վիքիպահեստում

Անվանում

Գյուղը նախկինում կոչվել է Ղուլալի։ ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի 1940 թվականի հունիսի 1-ի հրամանագրով վերանվանվել է Կարմիրգյուղ։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր

Գյուղի երկարությունը հյուսիսից հարավ 4200 մ է, իսկ լայնությունը արևելքից արևմուտք՝ 1200 մ։ Զբաղեցնում է 500 հա տարածություն:Կարմիրգյուղը մայրաքաղաք Երևանից գտնվում է 102 կմ հեռավորության վրա։ Համայնքը զբաղեցնում է 488 հա տարածք, իսկ համայնքի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 3532 հա։ Հատակագիծը անկանոն է, երկարավուն տեսքով։ Ռելիեֆը ըդհանուր առմամբ հարթավայրային է, գտնվում է ծովի մակարդակից 1975 մետր բարձրության վրա և համարվում ՀՀ լեռնային բնակավայրերից` (ծովի մակերևույթից 1700-2000 մետր բարձրության վրա գտնվող Հայաստանի Հանրապետության լեռնային բնակավայրեր), մասնատված է առանձին հատվածների, որոնք իրարից բաժանված են զառիթափ լեռնալանջերով (Հորթերի դոշ, Դարի գլուխ)։

Շրջակայքը հարուստ է բազալտի և ավազի հանքերով, որոնց պաշարները գործականում անսպառ են։

Գյուղի միջով հոսում է Գավառագետը, որը գյուղը բաժանում է երկու մասի։ Սևանա լճից գտնվում է 6 կմ դեպի արևմուտք, Գավառ քաղաքից՝ 4 կմ հարավ։ Գյուղը սահմանակից է՝ հարավից Սարուխան և Լանջաղբյուր գյուղերին, արևմուտքից՝ Գանձակին, իսկ հյուսիսից Գավառ քաղաքին։

Տարածքի ամենաբարձր կետը Կողի գլուխն է, որն ունի 2178 մետր բարձրություն։

Բնակչություն

Ղուլալիի բնակիչների նախնիները ներգաղթել են Էրզրումի նահանգի Բայազետի գավառից 1830 թվականին 140 ընտանիք՝ 709 բնակիչներով, որոնցից 361՝ տղամարդ, 348 կին։ Ըստ Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների՝ Կարմիրգյուղի մշտական բնակչությունը կազմել է 4964, առկա բնակչությունը՝ 4399։ 2022 թվականի հունվարին բնակչության թիվը հասել է 6033-ի։

Բնակիչները հայեր են, որոնց նախնիները ներգաղթել են Բայազետի գավառի գյուղերից։ Կարմիրգյուղի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև.

Բնակչության 1831-2021 թվականների վիճակագրություն
Տարի Բնակչություն 1831 709 մարդ 1873 1061 մարդ 1897 1744 մարդ 1926 2442 մարդ 1939 2895 մարդ 1959 3466 մարդ 1970 4389 մարդ 1979 4714 մարդ 1989 5600 մարդ 2001 5448 մարդ 2011 4964 մարդ 2021 6291 մարդ

Պատմություն

Դժվար է ասել, թե երբ է հիմնադրվել Նոր Բայազետից դեպի հարավ – արևելք գտնվող Ղուլալի անվանված (ներկայումս՝ Կարմիրգյուղ) այս տարածքը, սակայն ավերակների, գերեզմանաքարերի, խաչքարերի արձանագրությունները վկայում են, որ այն հնագույն բնակավայր է եղել։

Գյուղում գտնվել է Արտաշես Առաջինի սահմաքար՝ արամեերեն արձանագրությամբ։ Արամեերեն արձանագրությամբ սահմանաքարերից մինչև այժմ գտնված վեցից հինգը հայտնաբերվել են Գեղարքունիքում։

Կարմիրգյուղը XV դարից եղել է Գեղարքունիքի մելիքներից Փիրհամզայի տոհմի նստավայրը։ Անշուշտ, անմտություն կլինի կարծել, թե գյուղը, որպես բնակավայր գոյություն է ունեցել հենց այս շրջանից։ Նոր Բայազետի վրա գերիշխող բլրի վրա,այսօր էլ պահպանվում են ուրարտական Խալդի աստծուն նվիրված ամրոցի մնացորդները, որը կառուցվել է Ռուսա I-ի օրոք։

Գյուղի հայկական հին անունը մոռացվել է։ Եղած նյութերով վերականգնել հնարավոր չի։ Ըստ մի ձեռագրի՝ 1664թ․-ին գյուղը կոչվել է Ղուլալի, ինչի մասին վկայում է  «գրեցաւ․․․ ի յերկիրս Գեղամա, ի գիւղս որ կոչի Ղուլալի» արձանագրությունը։

Տաթևի վանքի ձեռագրերում պահպանվել է մի փաստաթուղթ, ըստ որի Գեղարքունիքի մելիքներն ու տանուտերերը 1513 թվականին եկել են Տաթև, քանի որ  Գեղարքունիքը գտնվել է վանքի թեմի կազմում։ Վավերագրերում հիշատակվող մելիք Փիրհամզայի նստավայրը՝ ըստ արձանագրությունների և խաչքարերի գրությունների, եղել է Ղուլալիում։ Այստեղ է եղել նաև Փիրհամզայի գերդաստանի գերեզմանատունը։

Գյուղը նախկինում մտնում էր Երևանի նահանգի Նոր Բայազետի գավառի մեջ։ Կարմիրգյուղ համայնքի բնակիչների նախնիները ներգաղթել են Էրզրումի նահանգի Բայազետ գավառից 1830 թվականին, 140 ընտանիք՝ 709 բնակիչներով։ Այժմ ունի 6033 բնակիչ (2022թ.)։

Տնտեսություն

Գյուղի բնակչությունը զբաղվել և այժմ էլ զբաղվում է անասնապահությամբ, բանջարաբուծությամբ, երկրագործությամբ։

1976 թ. գյուղը գազաֆիկացվել է։

Կարմիրգյուղ գյուղն ունի երկու միջնակարգ դպրոց, մեկ մանկապարտեզ, բուժամբուլատորիա, երաժշտական դպրոց, գրադարան և երկու նախակրթարան

Պատկերասրահ

• 
• 
• 
• 

Նախկինում գյուղում արդյունաբերություն չի եղել։ Եղել են ձիթհաններ, ջրաղացներ, դուքաններ։ Պահպանվել է ջրաղացներից մեկը` իր նախնական վիճակում, որը գործում է ըստ անհրաժեշտության։ Այժմ գյուղն ունի հացի կոմբինատ, որը հիմնադրվել է 1968 թ., գուլպայի արտադրամաս։ 1958 թ. գյուղում շահագործման հանձնվեց գորգի ֆաբրիկայի շենքը, որտեղ աշխատում էին մոտ 600 գորգագործներ։ Համաշխարհային ճանաչում ունեն ֆաբրիկայի արտադրած Վան, Գյումրի, Լոռի, Այգեստան, Կարս, Զանգեզուր և այլ գորգերը։

1996 թ. ֆաբրիկան սեփականաշնորհվեց և անվանվեց «Հայր և որդի Ենգոյաններ» ՍՊԸ։

Գյուղն ունի բազում արհեստավորներ՝ հյուսներ, որմնադիրներ, դերձակներ, բրուտներ, դարբիններ, սափրիչներ, ոսկերիչներ, կոշկակարներ, ներկակարներ և այլն։

Տեսարժան վայրեր

Գյուղում և շրջակայքում պահպանվել են գյուղատեղի, եկեղեցի (խոնարհված վանք), մատուռ (Թուխ Մանուկ), կիկլոպյան ամրոցի ավերակներ, խաչքարեր, գերեզմանոցներ, դամբարաններ։ Առաջին անգամ հիշատակվում է 1654 թվականին։

Կարմիրգյուղի տարածքում կան բազմաթիվ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձաններ։

Տես նաև

• Գեղարքունիքի մարզ

Արտաքին հղումներ

• Կարմիրգյուղ բնակավայրը «GEOnet Names Server» կայքում։
• World Gazeteer: Armenia(չաշխատող հղում) – World-Gazetteer.com
• 2001 թվականի Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները, Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե
• Kiesling, Brady (2005), Rediscovering Armenia: Guide, Yerevan, Armenia: Matit Graphic Design Studio
• Brady Kiesling, Rediscovering Armenia, p. 44, available online at the website of the Internet Archive: