Կախեթի մարզ

Կախեթի մարզ; վրաց.՝ კახეთის მხარე
Երկիր	Վրաստան
Կարգավիճակ	Մխարե
Մտնում է	Վրաստան
Վարչկենտրոն	Թելավ
Հիմնական լեզու	վրացերեն
Պաշտոնական լեզուներ	վրացերեն
Բնակչություն (2015)	318 900
Խտություն	28,2
Ազգային կազմ	վրացիներ (83,9%), ադրբեջանցիներ (9,8%), քիստիններ (1,7%), օսեր (1,5%), ռուսներ (0,9%)
Կրոնական կազմ	ուղղափառներ (86%), մուսուլմաններ (13%)
Տարածք	11 309,5 (1 տեղ)
Ժամային գոտի	UTC+4
ISO 3166-2 կոդ	GE-KA
	kakheti.gov.ge(վրաց.)(անգլ.)
	Կախեթի մարզ Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կախեթ (այլ կիրառումներ)

Կախեթի մարզ (վրաց.՝ კახეთის მხარე՝ Կախեթիս մխարե), վարչական միավոր Վրաստանի արևելյան մասում։ Կենտրոնը Թելավ քաղաքն է։

Կախեթի մարզի տարածքը 11 309,5 կմ² է, որով նա առաջինն է Վրաստանի մարզերի շարքում։ Այն ներառում է 8 շրջան։ Բնակչությունը 2015 թվականի դրությամբ կազմել է 318 900 մարդ, միջին խտությունը՝ 28,2 մարդ/կմ²։

Անվանում խմբագրել

Կախեթ անունը առաջացել է արևելավրացական կախ ցեղի անունից, իսկ -եթ վերջածանցը վրացերենում ցույց է տալիս տեղ։ Վրացագետները առանձնացնում են վրացերենի կախեթյան բարբառը։

Պատմություն խմբագրել

Ժամանակակից Կախեթի մարզը ներառում է Պատմական Վրաստանի երեք գավառների՝ Կախեթի, Կուխեթի ու Գարդաբանի տարածքը։ Վրացական բանահյուսության համաձայն, Քարթլիս Ցխովրեբա ավանդազրույցը պատմում է Քարթլոս նախահոր 5 որդիների մասին, որոնցից 3-ը կոչվում էին վերոնշյալ երեք գավառների անուններով։

Կեսելոյի բերդ

Վաղ շրջանում Կախեթը չի մտել Վիրքի սահմաններում. այն Աղվանքի մաս է կազմել։ Հելլենիստական շրջանում Փառնավազ արքան հիմնել է 8 իշխանություն, որոնց ղեկավար է կարգել իշխաններին (վրաց.՝ ერისთავი՝ էրիսթավի)։ Դրանց թվում էր Կախեթի իշխանությունը՝ Ուջարմա կենտրոնով։

Վաղ միջնադարում Վրաց մարզպանության կործանումից հետո առաջացել է Կախեթի թագավորությունը՝ Գրեմի, ապա՝ Թելավ մայրաքաղաքով։ Այն սկզբում ինքնուրույն պետություն էր, թեև վարչականորեն մտնում էր Վրաց իշխանության, ապա՝ Տփղիսի ամիրայության մեջ։

Զարգացած միջնադարում եղել է Վրացական թագավորության կազմում, ապա կրկին առանձնացել և դարձել ինքնուրույն թագավորություն։

1762 թվականից միացել է Քարթլիի թագավորությանը (Քարթլի-Կախեթի թագավորություն)։ 1801 թվականից Գեորգիևյան դաշնագրի արդյունքում, մարզը հայտնվել է Ռուսական կայսրության կազմում։

Կախեթը սկզբում մտել է Վրացական մարզի, Վրացա-Իմերեթական նահանգի, ապա՝ Թիֆլիսի նահանգի մեջ։ Կախեթը հարևան Հերեթի հետ եղել է Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության (1918-1921) մասը։

Վրացական ԽՍՀ (1921-1990) կառավարման տարիներին տարածքը բաժանված է եղել շրջանների։

Աշխարհագրություն խմբագրել

Կախեթը գտնվում է Վրաստանի արևելքում։ Ռուսաստանին սահմանակցում է հյուսիսից (Չեչնիա) և հյուսիս-արևելքից (Դաղստան), Ադրբեջանական Հանրապետությանը՝ հարավ-արևելքից և հարավից։ Արևմուտքում Մցխեթ-Մթիանեթ և Քվեմո Քարթլի մարզերն են։

Գրեմի բերդ. Կախեթի թագավորության առաջին մայրաքաղաքը

Կախեթն ամբողջությամբ ընկած է Մեծ Կովկաս լեռնաշղթայի կենտրոնական հատվածում. այս տարածքով հոսում են Իորի և Ալազան գետերը։ Մարզի տարածքում գտնվում են Բաբանեուրի, Բածարի, Լագոդեխի և Մարիամջվարի արգելոցերը և Վաշլովանի ու Թուշեթի ազգային պարկերը։ Բոնության հուշարձաններից են Առծիվի կիրճը և Տախտիթեփան։

Բարեխառն լեռնային կլիման նպաստում է գյուղատնտեսության զարգացմանը։ Դարեր ի վեր այստեղ զբաղվել են անասնապահությամբ ու երկրագործությամբ, զարգացած է եղել խաղողագործությունը։ Մեծ հռչակ ունեն Կախեթի գինիները։

Վարչականորեն մարզը բաժանված է 8 շրջանի։

Բնակչություն խմբագրել

2015 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ Կախեթի մարզում բնակվում էր 318 900 մարդ^[3], 2014 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ՝ 405 000 մարդ^[3]։ 2009 թվականին մարզի բնակչությունը գնահատվել է 401 400 մարդ^[4]։

2002 թվականի մարդահամարով, Կախեթում բնակվում էր 407 182 մարդ, որոնցից վրացիները՝ 82,9 % (կամ 341 503 մարդ), ադրբեջանցիները՝ 10,8 % (40 036մարդ), չեչենները՝ 2,1 % (6 997 մարդ), օսերը՝ 1,9 % (6 809 մարդ), ռուսները՝ 0,9 % (3 844 մարդ), հայերը՝ 0,9 % (3 789 մարդ), եզդիները՝ 0,1 % (495 մարդ), հույները՝ 0,1 % (285 մարդ), ուկրաինցիները՝ 0,05 % (232 մարդ), աբխազները՝ 0,04 % (185 մարդ)։

Կախեթի բնակչության 50 %-ը վրացիների լեռնային ենթախմբեր են, որոնցից առավել հայտնի են փշավիները։ Լեռնցիները բացարձակ մեծամասնություն են կազմում Ախմետայի, Թելավի և Դեդոփլիս Ծղարոյի շրջաններում, իսկ Գուրջաանում, Սիղնաղում և Ղվարելում՝ մոտ կեսը։

Ադրբեջանցիները կենտրոնացած են Սագարեջոյի շրջանում (31,9 % կամ 18 907 մարդ, վրացիները՝ 66,6 %), Լագոդեխի շրջանում (22,3 % կամ 11 392 մարդ, վրացիները՝ 68,3 %) և Թելավի շրջանում (11,9 % կամ 8 373 մարդ, վրացիները՝ 85,5 %)։

Կախեթի մարզի բնակչությունը ըստ 2002 թվականի մարդահամարի

Շրջան	ընդամենը	վրացիներ	%	ադրբ.	%	չեչ.	%	օսեր	%	ռուսներ	%	հայեր	%	եզդ.	%	հույներ	%	ուկր.	%	աբխազներ	%	այլ	%
Ախմետա	41641	31237	75,02%	152	0,37%	6928	16,64%	1961	4,71%	134	0,32%	100	0,24%	2	0,00%	6	0,01%	6	0,01%	10	0,02%	1105	2,65%
Գուրջաան	72618	71148	97,98%	58	0,08%	0	0,00%	463	0,64%	350	0,48%	484	0,67%	6	0,01%	16	0,02%	36	0,05%	32	0,04%	25	0,03%
Դեդոփլիս Ծղարո	30811	27441	89,06%	1019	3,31%	6	0,02%	102	0,33%	701	2,28%	1286	4,17%	5	0,02%	153	0,50%	21	0,07%	8	0,03%	69	0,22%
Թելավ	70589	60370	85,52%	8373	11,86%	58	0,08%	412	0,58%	381	0,54%	460	0,65%	357	0,51%	20	0,03%	63	0,09%	38	0,05%	57	0,08%
Լագոդեխ	51066	35376	69,28%	11392	22,31%	0	0,00%	2239	4,38%	1204	2,36%	561	1,10%	25	0,05%	16	0,03%	48	0,09%	15	0,03%	190	0,37%
Սագարեջո	59212	39409	66,56%	18907	31,93%	4	0,01%	125	0,21%	377	0,64%	231	0,39%	33	0,06%	27	0,05%	21	0,04%	21	0,04%	57	0,10%
Սիղնաղ	43587	42226	96,88%	118	0,27%	0	0,00%	45	0,10%	539	1,24%	419	0,96%	60	0,14%	16	0,04%	15	0,03%	26	0,06%	123	0,28%
Ղվարել	37658	34296	91,07%	17	0,05%	1	0,00%	762	2,02%	158	0,42%	248	0,66%	7	0,02%	31	0,08%	12	0,03%	25	0,07%	2101	5,58%
Կախեթ, ընդհանուր	407182	341503	83,87%	40036	9,83%	6997	1,72%	6109	1,50%	3844	0,94%	3789	0,93%	495	0,12%	285	0,07%	222	0,05%	175	0,04%	3727	0,92%

2002 թվականի մարդահամարի տվյալների համաձայն՝ 350126 կախեթցիներ իրենց քրիստոնյա են կոչել, որոնցից 1146-ը՝ Հայ Առաքելական եկեղեցու հետևորդ, 737-ը՝ կաթոլիկ։ Կախեթի իսլամադավան բնակչությունը հաշվվում է 51256 մարդ, ևս 73 դավանում է հուդայականություն, այլ հավատներ՝ 2602, անկրոն՝ 1242:

Վարչական բաժանում խմբագրել

Շրջաններ։

1 Ախմետայի շրջան,
5 Գուրջաանի շրջան,
8 Դեդոփլիս Ծղարոյի շրջան,
3 Ղվարելի շրջան,
4 Լագոդեխի շրջան,
6 Սագարեջոյի շրջան,
7 Սիղնաղի շրջան,

2 Թելավի շրջան

Կախեթի մարզի կառավարման ղեկավարը Վրաստանի նախագահի ներկայացուցիչն է մարզում։ Նրա գործառույթներից են՝ մարզում կարգուկանոնի հաստատումը, ռեսուրսների մոբիլիզացիան, հասարակական կյանքի բարելավումը, մարդու իրավունքների պաշտպանությունը և այլն։ Մարզը բաժանված է 8 շրջանի։

Շրջան	տարածք, կմ²	բնակչություն 2014^[3], մարդ	բնակչություն 2015^[3], մարդ	կենտրոն
Ախմետայի շրջան	2207	42 300	31 300	Ախմետա
Գուրջաանի շրջան	846	69 000	54 100	Գուրջաան
Դեդոփլիս Ծղարոյի շրջան	2529	30 400	21 100	Դեդոփլիս Ծղարո
Ղվարելի շրջան	1001	36 900	29 800	Ղվարել
Լագոդեխի շրջան	890	52 000	41 700	Լագոդեխ
Սագարեջոյի շրջան	1491	60 300	52 800	Սագարեջո
Սիղնաղի շրջան	1252	43 200	29 700	Սիղնաղ
Թելավի շրջան	1095	70 900	58 400	Թելավ
ընդամենը	11310	405 000	318 900	Թելավ