Կազիմեժ Պշերվա-Տետմայեր

Կազիմեժ Պշերվա-Տետմայեր (լեհ.՝ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, փետրվարի 12, 1865(1865-02-12)[1][2][3][…], Ludźmierz, Gmina Nowy Targ, Nowy Targ County, Lesser Poland Voivodeship, Լեհաստան - հունվարի 18, 1940(1940-01-18)[1][2][3][…] կամ հունվարի 18, 1948(1948-01-18)[4], Վարշավա[5]), լեհ բանաստեղծ, արձակագիր, դրամատուրգ։ Երիտասարդ Լեհաստան շարժման անդամ։

Կազիմեժ Պշերվա-Տետմայեր
լեհ.՝ Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Ծնվել էփետրվարի 12, 1865(1865-02-12)[1][2][3][…]
ԾննդավայրLudźmierz, Gmina Nowy Targ, Nowy Targ County, Lesser Poland Voivodeship, Լեհաստան
Վախճանվել էհունվարի 18, 1940(1940-01-18)[1][2][3][…] (74 տարեկան) կամ հունվարի 18, 1948(1948-01-18)[4] (82 տարեկան)
Վախճանի վայրՎարշավա[5]
ԳերեզմանPęksowy Brzyzek National Cemetery in Zakopane և Պովոնզկի գերեզմանատուն
Մասնագիտությունբանաստեղծ, գրող, լրագրող, դրամատուրգ և արձակագիր
Լեզուլեհերեն
Քաղաքացիություն Լեհաստանի Երկրորդ Հանրապետություն և  Ավստրո-Հունգարիա
ԿրթությունԿրակովի համալսարան և Bartłomiej Nowodworski High School?
Ուշագրավ աշխատանքներQ105301462?
Պարգևներ
Ծառայության ոսկե խաչ և Լեհաստանի վերածննդի շքանշանի սպա
Изображение автографа
Կազիմեժ Պշերվա-Տետմայեր Վիքիքաղվածքում
 Kazimierz Przerwa-Tetmajer Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Կազիմեժ Պշերվա-Տետմայերը ծնվել է Լյուդսմեժում։ Հայրը մասնակցել է 1831 և 1863 թվականներին ապստամբությանը։ Կրտսեր եղբայրը՝ Վլոդզիմիեժ Տետմայերը, եղել է նկարիչ։ 1883 թվականին ծնողների հետ տեղափոխվել է Կրակով և ավարտել տեղի միջնակարգ դպրոցը։ 1884-1889 թվականներին սովորել է Կրակովի համալսարանի փիլիսոփայության բաժնում։ Բարեկամական հարաբերություններ է ունեցել Լյուցիան Ռիդելի և Ստանիսլավ Էստրայհերի հետ։ Համագործակցել է թերթերի և ամսագրերի հետ՝ «Tygodnik Ilustrowany» (1888 թ.), «Kurier Warszawski» (1889 թ.), «Czas» (1893 թ.)։

1895 թվականին ապրել է Հելդերբերգում, եղել է Ադամ Կրասինսկու քարտուղարը։ Ճանապարհորդել է Իտալիայում, Շվեյցարիայում, Ֆրանսիայում և Գերմանիայում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ապրել է Կրակովում, ապա հաստատվել է Վարշավայում։ 1921 թվականին ընտրվել է Լեհ գրողների և ժուռլանիստների ընկերության նախագահ (Towarzystwo Literatów i Dziennikarzy Polskich)։ 1934 թվականին դարձել է Լեհաստանի գրականության ակադեմիայի (Polska Akademia Literatury) պատվավոր անդամ։

Գրական և հասարակական գործունեության ընհատման պատճառ են եղել տեսողության կորուստն ու ծանր հոգեկան հիվանդությունը։ 1940 թվականին գերմանացիները նրան դուրս են նետել «Hotel Europejski», հյուրանոցից, որտեղ մշտապես բնակվում էր։ Մահացել է Վարշավայի «Մանուկ Հիսուս» հիվանդանոցում։

Թաղված է Զակոպանեի գերեզմանոցում[6]։

 

Գրական գործունեություն խմբագրել

Գրական գործունեությունն սկսել է 1886 թվականին, մեծ հռչակ է ձեռք բերել 1891 թվականին լույս ընծայած իմպրեսիոնիսական բանաստեղծությունների ժողովածուով։ Տետմայերի ստեղծագործություններում լայն տեղ են գրավում սոցիալական սուր թեմաները, լեհ լեռնականների կյանքի և սովորությունների, ինչպես նաև լեռնային բնության հրաշալի նկարագրությունները։

Նրա երկերից հայերեն առանձին գրքույկով լույս է տեսել «Հաղթանակ» պատմվածքը (1912 թ.)[7]:

Ստեղծագործություններ խմբագրել

Էզքիզներ

  • O żołnierzu polskim lata 1795–1915[8],
  • Notatki literackie,
  • Aforyzmy,
  • Bajeczny świat Tatr,
  • Na śmierć Henryka Sienkiewicza.

Պատմվածքներ, վիպակներ

  • cykl opowieści Na skalnym Podhalu[9][10][11]
  • Ksiądz Piotr (nowela nagrodzona w konkursie „Czasu”, Kraków, 1895)[12],
  • Rzeźbiarz Merten,
  • Pan,
  • Tryumf,
  • U krawca Baczakiewicza w kuchni (z cyklu W czas wojny),
  • Pan Kopciuszyński (z cyklu W czas wojny).

Վեպեր

  • Anioł śmierci[13],
  • Panna Mery[14],
  • Otchłań[15],
  • Zatracenie,
  • Król Andrzej (również znane jako Księżniczka Metella)[16],
  • Gra fal,
  • Legenda Tatr[17][18][19],
  • Romans panny Opolskiej z panem Główniakiem[20],
  • Koniec epopei (cykl)[21].

Դրամա

  • Sfinks,
  • Zawisza Czarny,
  • Mąż-poeta,
  • Rewolucja[22],
  • Judasz[23][24].

Բանաստեղծություններ (ընտրանի)

  • Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej (z Poezje. Seria druga),
  • Melodia mgieł nocnych (z Poezje. Seria druga),
  • Anioł Pański (z Poezje. Seria trzecia),
  • Lubię, kiedy kobieta (z Poezje. Seria druga)[25],
  • Hej Krywaniu Krywaniu wysoki! (z tomu Na Skalnym Podhalu)[26][27],
  • Mów do mnie jeszcze (dwie wersje: jedna z cyklu PreludiaPoezje. Seria druga, druga z cyklu Gra słówPoezje. Seria trzecia),
  • W warszawskim salonie (z tomu Z wielkiego domu, Warszawa, 1908),
  • Zdanie sobie sprawy (z tomu Z wielkiego domu)[28],
  • Prometeusz (z Poezje. Seria druga),
  • Zacisza (z Poezje. Seria druga)[29],
  • Koniec wieku XIX,
  • Fragment wiersza dla mego synka (z Poezje. Seria szósta),
  • Patryota (pod pseudonimem Szylkret)
  • Wyspa umarłych (ilustracja do „Die Todteninsel” Bocklina)[30],
  • Na sprowadzenie zwłok Słowackiego (ogłoszony w roku 1927 w „Wiadomościach literackich” jest ostatnim znanym badaczom literatury wierszem K. Tetmajera[31]).

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  4. 4,0 4,1 4,2 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  5. 5,0 5,1 5,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #12350175X // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  6. Przerwa-Tetmajer, Kazimierz (1903). "Jak Jasiek z Ustupu, Hanusia od Królów i Marta Uherczykówna z Liptowa śpiewali w jedno słoneczne rano ku sobie". Na skalnym Podhalu.
  7. Լեհական նովելներ, Հայպետհրատ, Երևան, 1955
  8. Andrzej Z. Makowiecki, Literatura wobec niepodległości w: Salon niepodległości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 105, 109.
  9. J. Kolbuszewski, Wstęp w: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Na Skalnym Podhalu. Wybór, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 290, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1998.
  10. K. Sicińska, Styl cyklu opowiadań Na Skalnym Podhalu Kazimierza Tetmajera, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009.
  11. A. Łempicka, Wstęp w: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Na Skalnym Podhalu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983, s. 7-40.
  12. J. Zacharska, Lektury młodopolskie, wyd. DiG, Warszawa 1997, s. 47-56.
  13. Powieść o artyście pod red. E. Owczarz i W. Gutowskiego, Toruń 2006, s. 302-310.
  14. J. Jakóbczyk, Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Zbliżenia, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001, s. 174-177.
  15. Materiały źródłowe do recepcji twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera w epoce Młodej Polski. Recenzje z lat 1890–1918, wybór, opracowanie i wstęp Wiktor Czernianin, Wrocław 2006, s. 449-457.
  16. Jan Jakóbczyk, Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Zbliżenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001, s. 168-169.
  17. A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 102.
  18. Julian Krzyżanowski, Neoromantyzm polski 1890–1918, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1980, s. 70-71.
  19. Andrzej Z. Makowiecki, Słownik postaci literackich. Literatura polska, wyd. Świat Książki, Warszawa 2004, s. 123, 189, 190.
  20. Kazimierz Wyka, Macie serc waszych wykładaczy..., „Życie Literackie” 1965, nr 14, s. 11.
  21. J. Wilhelmi, Posłowie w: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec epopei, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976, tom I (Koniec epopei 1-2), tom II (Koniec epopei 3, Waterloo), s. 285-297.
  22. Jadwiga Zacharska, Nieporozumienia z Rewolucją, w: Rewolucja lat 1905–1907. Literatura – Publicystyka – Ikonografia, Lublin, 2005, s. 67-76.
  23. Stefan Kruk, Dzieje sceniczne i recepcja krytyczna Judasza Kazimierza Przerwy-Tetmajera w: Dramat biblijny Młodej Polski, Wrocław 1992, s. 167-191.
  24. Edward Jakiel, Młodopolskie portrety biblijne. Wybrane zagadnienia i kreacje, Gdańsk 2007, s. 185-188.
  25. W. Ratajczak, Literatura polska XIX wieku, seria „Zrozumieć literaturę”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008, s. 188-189.
  26. M. Pinkwart, L. Długołęcka-Pinkwart, Zakopane. Przewodnik historyczny, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała, s. 218.
  27. M. Pinkwart, Przewodnik. Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, Wyd. BOSZ, Olszanica 2007, s. 80.
  28. Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel, P. Próchniaka, M. Stali, Kraków 2003, s. 314.
  29. J. Marx, Młoda Polska, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1997, s. 251.
  30. J. Bajda, Poezja a sztuki piękne. O świadomości estetycznej i wyobraźni plastycznej Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2003, s. 160-181.
  31. Poezja Młodej Polski, opr. M. Jastrun, Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 114.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են