Ծնելիության գործակից
Ծնելության գործակիցը՝ (ծնունդներ/բնակչության մակարդակ) որոշակի ժամանակահատվածի համար 1000 մարդուն ընկնող ծնունդների քանակն է[1]։ Ծնելիության գործակիցը հաշվարկվում է մի քանի եղանակով, որի համար հիմք է հանդիսանում իրական ծնունդները պետական գրանցման համակարգում և բնակչության թվաքանակը համաձայն մարդահամարի տվյալների։ Ծնելիության գործակիցը (մահացածության և միգրացիայի գործակիցների հետ միասին) օգտագործվում է բնակչության աճը հաշվարկելու համար։
Ծնելիության գործակիցը նաև օգտագործվում է որոշակի տարիքային խմբերի համար, դրա համար հիմք է ընդունվում 1000 տվյալ տարիքային խումբը[2]։ Ծնելիության գործակից տերմինն առաջին անգամ օգտագործվել է 1859 թվականին[3]։
| Տարիներ | Գործակից | Տարիներ | Գործակից |
|---|---|---|---|
| 1950–1955 | 37.2 | 2000–2005 | 21.2 |
| 1955–1960 | 35.3 | 2005–2010 | 20.3 |
| 1960–1965 | 34.9 | 2010–2015 | 19.4 |
| 1965–1970 | 33.4 | 2015–2020 | 18.2 |
| 1970–1975 | 30.8 | 2020–2025 | 16.9 |
| 1975–1980 | 28.4 | 2025–2030 | 15.8 |
| 1980–1985 | 27.9 | 2030–2035 | 15.0 |
| 1985–1990 | 27.3 | 2035–2040 | 14.5 |
| 1990–1995 | 24.7 | 2040–2045 | 14.0 |
| 1995–2000 | 22.5 | 2045–2050 | 13.4 |
2012 թվականի դրությամբ աշխարհի ծնելիության միջին գործակիցը կազմում է 19,15[5], իսկ 2007` 20,09[6]։ Իսկ 2016 թվականին գործակիցը նվազել է մինչև 18.6[7]:
2016 թվականի գործակիցը ցույց է տալիս, որ ամեն վայրկյան աշխարհում ծնվում է միջինը 4,3 մարդ, իսկ ամեն րոպե` 256 մարդ[7]։
Քաղաքականություն խմբագրել
Ծնելիության գործակիցը պետությունների, կառավարությունների ուշադրության կենտրոնում է։ Որոշները (օրինակ Իտալիան և Մալայզիան) ծնելության գործակիցը կապում են ֆինանսական վիճակի հետ և խրախուսում են նոր մայրերին։ Կան պետություններ, որոնք պայքարում են ծնելիության գործակցի դեմ (օրինակ Չինաստանի մեկ երեխայի քաղաքականությունը 1978-ից 2015 թվականներին)։ Քաղաքականությունը, երբ նվազեցվում է ծնելիությունը համարվում է հակաազգային քաղաքականություն։
Համարվում է, որ կանանց իրավունքների մեծացումը բերում է ծնելիության գործակցի անկմանը։ Որոշ երկրներ կանանց իրավունքների մեծացման մեթոդով նվազեցնում են ծնելիության գործակիցը։ Հիմնականում մեծ ծնելիության գործակիցը ուղղորդվում է առողջական խնդիրներով, ցածր կենսամակարդակով և կանանց իրավունքների ցածր մակարդակով։ Ժողովրդագրական թեզիսի համաձայն, որքան բարձր է երկրի զարգացվածությունը, այնքան ցածր է ծնելիության մակարդակը։
Համարվում է, որ երբ ծնելիության գործակիցը 10-20 է, ապա այն ցածր է, 40-50-ի դեպքում այն բարձր է[8]։ Այս էստրեմումի կետերում երկրի կառավարությունը պետք է համապատասխան քայլեր ձեռնարկի, բարձրի դեպքում կրճատման մեխանիզմներ կիրառի, իսկ ցածրի դեպքում` հակառակը։
Պետությունների ծնելիության գործակիցներ խմբագրել
Համաձայն CIA-ի «'The World Factbook», ամենաբարձ ծնելիության գործակիցը Նիգերում է (51,26), իսկ ամենացածրը` Մոնակոյում (6,72)։
Համեմատած 1950-ական թվականների հետ (երբ ծնելիության գործակիցը 36 էր)[9], ծնելիության գործակիցը 2011 թվականի դրությամբ նվազել է 16-ի, և շատ գիտնականներ կանխատեսում են, որ անկումը կշարունակվի[10]։
Տարբեր աշխարհագրական վայրերում ծնելության գործակիցները տարբեր են։ Եվրոպայում 2011 թվականի հուլիսի դրությամբ Իռլանդիայի ծնելիության գործակիցը 16,5 էր, Ֆրանսիայում` 12,8, իսկ Շվեդիայում` 12.3[11][12]:
Հայաստան խմբագրել
Ծնելիության գործակիցը Հայաստանում ավելի ցածր է քան միջինը աշխարհում, սակայն 2000 թվականից հետո այն ունի աճման միտում։
| Տարիներ | Գործակից | Տարիներ | Գործակից |
|---|---|---|---|
| 2000 | 10,6 | 2010 | 14,7 |
| 2001 | 10,0 | 2011 | 14,3 |
| 2002 | 10,1 | 2012 | 14,0 |
| 2003 | 11,3 | 2013 | 13.8 |
| 2004 | 11,8 | 2014 | 14,3 |
| 2005 | 11,9 | 2015 | 13.9 |
| 2006 | 12,0 | 2016 | |
| 2007 | 12,9 | 2017 | |
| 2008 | 13,3 | 2018 | |
| 2009 | 14,5 | 2019 |
Ենթասահարա խմբագրել
Ենթասահարայում ծնելիության գործակիցը ամենաբարձրն է։ 2016 թվականի դրությամբ Նիգերը, Մալին, Ուգանդան, Զամբիան և Բուրունդին ունեին ամենաբարձր ծնելիության գործակիցը աշխարհում[14]։ Սա համարվում է պարադոքս, քանի որ այս երկրները չափազանց աղքատ են և տրամաբանական չէ շատ երեխա ունենալը[15]։
Աֆղանստան խմբագրել
Աֆղանստանը 2016 թվականի դրությամբ ծնելիության գործակցով 11-րդն է աշխարհում և առաջինը որպես ոչ աֆրիկյան երկիր[14]։ Այս բարձր գործակիցը բացատրվում է ավանդույթներով, կրոնական գործոններով, կանանց իրավունքների ցածր մակարդակով և շատ տղաներ ունենալու ցանկությամբ[16]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «World Birth rate – Demographics». Indexmundi.com. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ «birthrate: Definition from». Answers.com. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ «Birthrate – Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary». Merriam-webster.com. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ «UNdata: Crude birth rate (per 1,000 population)». United Nations. 2011 թ․ օգոստոսի 25. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ Staff (2012). «FIELD LISTING :: BIRTH RATE». Central Intelligence Agency - The World Factbook. Central Intelligence Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 4-ին.
- ↑ Staff (Dec 6, 2007). «FIELD LISTING - BIRTH RATE». Central Intelligence Agency - The World Factbook. Central Intelligence Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
- ↑ 7,0 7,1 Staff (2016). «FIELD LISTING :: BIRTH RATE». Central Intelligence Agency - The World Factbook. Central Intelligence Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ «Fertility and Birth Rates». Child Trends (ամերիկյան անգլերեն). 2015 թ․ մարտի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 17-ին.
- ↑ «Crude Birth Rates – The World and its Major Regions, 1950–2050». uneca.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ «Federal report shows drop in adolescent birth rate, July 7, 2011 News Release – National Institutes of Health (NIH)». Nih.gov. 2011 թ․ հուլիսի 7. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ Susan Daly. «Ireland has one of highest birth and lowest death rates in EU · TheJournal». Thejournal.ie. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ «Crude birth rate (Per 1000 person)». Eurostat. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 21-ին.
- ↑ «Ծնելիության գործակիցը Հայաստանում». Ազգային վիճակագրական ծառայություն. 2017 թ․ հունվարի 12. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 12-ին.
- ↑ 14,0 14,1 «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 12-ին.
- ↑ Malthus, Thomas Robert (1826), An Essay on the Principle of Population (6 ed.), London: John Murray, Արխիվացված է օրիգինալից 28 August 2013-ին
- ↑ «AFGHANISTAN: Large families encouraged by culture as well as religion». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 12-ին.