Ծծմբաջրածին

Ծծմբաջրածին
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	ծծմբաջրածին
Քիմիական բանաձև	H₂S
Ֆիզիկական հատկություններ
Ագրեգատային վիճակ	գազ
Մոլային զանգված	5,6E−26 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	1.5206 գ/լ գ/սմ³
Իոնիզացման էներգիա	10,46 ± 0,01 Էլեկտրոն-վոլտ և 1,7E−18 ջոուլ կՋ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան	−122 ± 1 ℉ և −85,5 °C °C
Եռման ջերմաստիճան	−77 ± 1 ℉ և −59,55 °C °C
Գոլորշու ճնշում	17,6 ± 0,1 մթնոլորտ
Քիմիական հատկություններ
Լուծելիությունը ջրում	0.025 (40 °C) գ/100 մլ
pKa	6.89, 19±2
Դիպոլ մոմենտ	3,2E−30 Կլ·մ
Դասակարգում
CAS համար	7783-06-4
PubChem	402
EINECS համար	231-977-3
SMILES	S
ЕС	231-977-3
RTECS	MX1225000
ChEBI	391
Թունավորություն
Թունավորություն
IDLH	140 ± 10 mg/m³
	Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Ծծմբաջրածին, անգույն գազ, նեխած ձվի հոտով թունավոր գազ է։ Թույլ երկհիմն թթու է։ Բնության մեջ հանդիպում է հրաբխային գազերում և հանքային ջրերում, առաջանում է նաև սպիտակուցային նյութերի քայքայման հետևանքով։ Քիմիական բաղադրությունը՝ ծծումբ և ջրածին։ Որի քիմիական բանաձևն է H₂S։

Ջրում քիչ է լուծվում, լավ լուծվում է էթանոլում։ Բարձր կոնցենտրացիայի դեպքում ազդում է շատ մետաղների վրա։ Դյուրավառ է։ Օգտագործվում է քիմիական արդյունաբերության մեջ որոշ միացությունների սինթեզի, ծծմբի, ծծմբական թթվի, սուլֆիդների ստացման համար։ Ծծմբաջրածինը թունավոր գազ է, հետևաբար դրա հետ կապված բոլոր փորձերը անհրաժեշտ է կատարել քարշիչ պահարանի մեջ։ Ծծմբաջրածինը օգտագործվում է նաև դեղագործական նպատակներով, օրինակ, ծծմբաջրածնային վաննաներ^[4]։

Բնության մեջ խմբագրել

Հրաբխային գազերի հետևանքով առաջացած ծծմբաջրածնի նստվածքներ

Բնության մեջ ծծմբաջրածինը հանդիպում է հրաբխային գազերում, որոշ տաք հանքային ջրերում և ցեխերում, այն վայրերում, որտեղ տեղի են ունենում նեխման և փտման ռեակցիաներ։ Առաջանում է նաև սպիտակուցային նյութերի քայքայման հետևանքով։ Բնության մեջ շատ մետաղներ, մասնավորապես պղինձը, մոլիբդենը, ցինկը, կապարը, հիմնականում գտնվում են սուլֆիդների՝ սուլֆիդային հանքերի ձևով։ Ծծմբաջրածինն առաջանում է օրգանական մնացուկների նեխման ժամանակ։ Այն պարունակվում է տարբեր տեղերի ծծմբային աղբյուրների ջրերում։ Այս ջուրն ունի բուժիչ հատկություններ։ Ոչ մեծ քանակությամբ ծծմբաջրածին պարունակվում է նաև մարդկանց և կենդանիների աղիքային գազերում

Ֆիզիկական հատկություններ խմբագրել

Ծծմբաջրածինը օդից մի փոքր ծանր, բնորոշ հոտով անգույն գազ է։ Նեխած ձվերը ունեն ծծմբաջրածնի հոտ, որովհետև ձվի սպիտակուցի նեխելու ժամանակ միշտ առաջանում է ծծմբաջրածին։ Ծծմբաջրածինը ջրի մեջ լուծելի է։ Նրա լուծույթը ջրի մեջ կոչվում է ծծմբաջրածնական ջուր։ Ծծմբաջրածնական ջրի տաքացման ժամանակ նրանից ծծմբաջրածինը ցնդում է։ Ծծմբաջրածինը թունավոր է։ Ոչ մեծ կոնցենտրացիաներով ծծմբաջրածին պարունակող օդ շնչելիս զգացվում է գլխապտույտ, գլխացավ, սրտխառնուք։ Երկար ժամանակ ծծմբաջրածին շնչելիս մարդը դադարում է նրա հոտն զգալ։ Դա ստեղծում է կյանքին սպառնացող աստիճանական թունավորման վտանգ։ Մեծ քանակությամբ ծծմբաջրածին պարունակող օդի ներշնչումը մահացու է։

Քիմիական հատկություններ խմբագրել

Ծծմբաջրածնի ջրային լուծույթը կոչվում է ծծմբաջրածնական ջուր և ցուցաբերում է թույլ թթվային հատկություն։ Ծծմբաջրածնական թթուն կարող է դիսոցվել երկու փուլով՝ առաջացնելով երկու թթվային մնացորդ, երկու խումբ աղեր՝ սուլֆիդներ և հիդրոսուլֆիտներ.

{\mathsf {H_{2}S\rightarrow HS^{-}+H^{+}}}

K_a = 6,9×10⁻⁷ մոլ/լ pK_a = 6,89:

{\mathsf {HS\rightarrow S^{2-}+H^{+}}}

Փոխազդում է հիմքերի հետ.

{\mathsf {H_{2}S+2NaOH\rightarrow Na_{2}S+2H_{2}O}}

{\mathsf {H_{2}S+NaOH\rightarrow NaHS+H_{2}O}}

Ծծմբաջրածինը ուժեղ վերականգնիչ է, հեշտությամբ տալիս է էլեկտրոններ։ Ունի օքսիդավերականգնման հնարավորություններ.

{\mathsf {S+2e^{-}\rightarrow S^{2-}(Eh=-0.444B)}}

{\mathsf {S+2H^{+}+2e^{-}\rightarrow H_{2}S(Eh=-0.144B)}}

Ծծմբաջրածինը օդի մեջ այրվում է երկնագույն բոցով, այդ ժամանակ զգացվում է ծծմբային գազի հոտը։

{\mathsf {2H_{2}S+3O_{2}\rightarrow 2H_{2}O+2SO_{2}}}

Թթվածնի պակասի դեպքում գոյանում է ծծումբ.

{\mathsf {2H_{2}S+O_{2}\rightarrow 2S+2H_{2}O}}

Այն ավելի պակաս կայուն միացություն է, քան ջուրը, որը քայքայվում է ջրածնի և թթվածնի միայն շատ բարձր ջերմաստիճանում։

Եթե ծծմբաջրածնի բոցի վրա (բայց ոչ բոցի մեջ) պահենք սառը ապակյա անոթ, ապա անոթի պատերին կնստեն ջրի կաթիլներ։ Կնշանակի, ծծմբաջրածնի այրման ժամանակ առաջանում է ծծմբային գազ և ջուր։

Եթե սառը անոթը մտցնենք անմիջապես այրվող ծծմբաջրածնի բոցի մեջ, ապա բոցի սառման, ուստի և ծծմբաջրածնի ոչ լրիվ այրման հետևանքով անոթի վրա նստում է ծծումբ՝ դեղին բծի ձևով։ Եթե ծծմբաջրածնական ջրի մեջ ավելացնենք քլորաջուր, բրոմաջուր կամ յոդաջուր, ապա ծծմբաջրածնական ջուրը նույնպես դառնում է պղտոր, շնորհիվ հալոգենների կողմից դուրս մղված ծծումբի՝

{\mathsf {2H_{2}S+J_{2}\rightarrow 2HJ+S}}

Այս ցույց է տալիս, որ բոլոր հալոգենները քիմիապես ավելի ակտիվ են, քան ծծումբը։

Ստացում խմբագրել

Ծծումն առաջանում է նաև ծծմբաջրածնի դանդաղ օքսիդացման ժամանակ։ Ծծմբաջրածնական ջուրը երկար ժամանակ բաց անոթի մեջ թողնելու դեպքում, ջուրը պղտորվում է, շնորհիվ նա մեջ ծծումբի մանրագույն մասնիկների առաջացման։

Լաբորատորիայում ստանում են երկաթի սուլֆիդի^[5] և աղաթթվի փոխազդեցությամբ.

${\mathsf {FeS+2\ HCl\longrightarrow \ FeCl_{2}+\ H_{2}S\uparrow }}$

Ալյումինի սուլֆիդի և ջրի փոխազդեցությունից.

${\mathsf {Al_{2}S_{3}+6\ H_{2}O\longrightarrow 2\ Al(OH)_{3}\downarrow +3\ H_{2}S\uparrow }}$

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 hydrogen sulfide
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0337.html
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5
↑ Польза сероводородных ванн
↑ Ходаков Ю.В., Эпштейн Д.А., Глориозов П.А. § 88. Сероводород // Неорганическая химия: Учебник для 7—8 классов средней школы. — 18-е изд. — М.: Просвещение, 1987. — С. 206—207. — 240 с. — 1 630 000 экз.

Գրականություն խմբագրել

Յու․ Վ․ Խոդակով, Լ․ Ա․ Ցվետկով և ուրիշներ։ «Քիմիա», Երևան, 1961։
Карапетьянц, Михаил Христофорович, Дракин С. И. Общая и неорганическая химия. — М.: Химия, 1994.
Ахметов Н. С. Общая и неорганическая химия. — М.: Высшая школа, 2001.
Малин К. М. Справочник сернокислотчика. — М.: Химия, 1971.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ծծմբաջրածին» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 129)։

[_8d36a5ca74a714f5-1] 1,0 ^1,1 hydrogen sulfide

[_4b9161504774524d-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0337.html

[_6c7a0c00002e3c70-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5

[4] Польза сероводородных ванн

[Uch-5] Ходаков Ю.В., Эпштейн Д.А., Глориозов П.А. § 88. Сероводород // Неорганическая химия: Учебник для 7—8 классов средней школы. — 18-е изд. — М.: Просвещение, 1987. — С. 206—207. — 240 с. — 1 630 000 экз.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]