Խտրականություն
Խտրականություն տերմինն առաջացել է լատինական «discrimire» բառից, որը նշանակում է «առանձնացնել, տարբերել, տարբերակել»[1]։
Խտրականություն է համարվում որոշակի խմբերի մարդկանց իրավունքների սահմանափակումը կամ ընդհանրապես իրավունքներից զրկումը՝ ըստ նրանց ազգային, ռասայական պատկանելության, սեռի կամ այլ հատկանիշների։ Արևմտյան երկրներում առավել տարածված է ռասայական խտրականությունը (ԱՄՆ-ում՝ սևամորթների, հնդկացիների, Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետությունում՝ ոչ բուրական և ոչ եվրոպական ժողովուրդների նկատմամբ)։ Տարբեր երկրներում առկա են նաև խտրականությունյան այլ ձևեր, կանանց և երիտասարդների աշխատանքի ցածր վարձատրություն, կրոնական կամ քաղաքացիական հայացքների համար մարդկանց իրավունքների սահմանափակում և այլն։
Իսկ միջազգային հարաբերություններում խտրականությունը՝ որևէ պետության ներկայացուցիչների, կազմակերպությունների կամ քաղաքացիների համար պակաս իրավունքների սահմանումն է այլ պետության ներկայացուցիչների, կազմակերպությունների կամ քաղաքացիների համեմատ։ Օրինակ՝ առավել զարգացած եվրոպական պետությունները երրորդ աշխարհի երկրների նկատմամբ։
Միջազգային և ներպետական օրենսդրություններում առկա են խտրականությունը արգելող հոդվածներ։ Օրինակ՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 14-րդ հոդվածը և ՀՀ սահմանադրության 29-րդ հոդվածը։
Տեսակներ խմբագրել
Խտրականության տեսակներն են՝
- ուղղակի խտրականություն,
- անուղղակի խտրականություն,
- խտրականության հրահրում,
- հետապնդում,
- սեռական ոտնձգություն,
- սեգրեգացիա։
- Ուղղակի խտրականություն – Այն ընդգրկում է որոշում, գործողություն կամ անգործություն, որն ուղղված է կոնկրետ անձի/անձանց դեմ, որոնց արդյունքում անձը/անձինք հայտնվում են ոչ բարենպաստ իրավիճակում այլ անձի/անձանց կողմից[2]։
- Անուղղակի խտրականություն – Այն ներառում է օրենքը, քաղաքականությունը, պայմանը, գործողությունը, անգործությունը, պրակտիկան, որոնց օգտագործման դեպքում անձը/անձինք զրկվում են որոշակի իրավունքներից[2]։
- Խտրականության հրահրում – Խտրականության հրահրումը կամ դրդումն անձի կամ անձանց խմբի նկատմամբ խտրականության կամ նախապատվության դրսևորման հրահանգ է, ցուցում կամ կոչ[2]։
- Հետապնդում – «Հետապնդումը» անձի նկատմամբ ցանկացած անցանկալի վերաբերմունք է, որի արդյունքում նրա շուրջ ստեղծվում է կամ որի նպատակն է նրա շուրջ ստեղծել ոչ բարյացակամ, մերժողական, թշնամական, նվաստացուցիչ, վիրավորական միջավայր, որի արդյունքում նվաստացվում է անձի արժանապատվությունը պաշտպանված հատկանիշերից որևէ մեկով[3]։
- Սեռական ոտնձգություն – Սեռական ոտնձգությունը ուղղված Է լինում կոնկրետ անձի դեմ՝ գենդերային հատկանիշով պաշտպանված հատկանիշի հիման վրա։ Սեռական ոտնձգությունը կարող է դրսևորվել խոսքով, ֆիզիկական եղանակով կամ գրավոր, որն ուղղված է կամ որի արդյունքում անձը կարող է վիրավորվել, նվաստացված զգալ, ստորացվել կամ վախենալ[4]։
- Սեգրեգացիա – Սեգրեգացիան ցանկացած գործողություն է կամ անգործություն, որով ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձինք առանձնացվում, տարբերակվում ու արդյունքում մեկուսացվում են այլ անձանցից[2]։
Խտրականության այլ տեսակներ խմբագրել
- Ռասայական
- Լեզվական
- Կրոնական
- Տարիքային
- Ընտանեկան կամ ամուսնական կարգավիճակով պայմանավորված
- Քաղաքական հայացքներով պայմանավորված
- Գենդերային
- Առողջական կարգավիճակով պայմանավորված
- Սեռական կողմնորոշմամբ պայմանավորված
- Մարդկանց արտաքինով
- Կենսակերպով
- Սոցիալական ծագմամբ
- Գենետիկական
Մեր հասարակությունում խտրականության դրսևորումների օրինակներից են`
- զանգվածային լրատվության միջոցներում կրոնական կազմակերպությունների վերաբերյալ ատելության և բռնության կոչերը,
- ազգային փոքրամասնությունների հանդեպ խտրականությունը գործատուների և հասարակության կողմից,
- աշխատանքի ընդունման չափանիշներում տարիքային ահնարկի սահմանափակումները,
- հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար տեղաշարժման անհրաժեշտ հնարավորությունների բացակայությունը,
- օտարազգի ուսանողների կրկնակի ուսման վարձ վճարելը,
- բժշկի կողմից ՄԻԱՎ-ով ապրող անձի հարազատին ուսումնական հաստատությունից հեռացնելը,
- ծեծված նույնասեռական անձին բժշկական օգնության տրամադրման մերժումը,
- բազմաթիվ ընտանիքներում ամուսնու կողմից ծեծի և բռնության ենթարկված կնոջ հանդեպ իրավապահ համակարգի կողմից,
- սոցիալական կարգավիճակով պայմանավորված երեխայի հանդեպ վերաբերմունքը՝ կրթական հաստատություններում։
Գործողությունը խտրական չէ, եթե այն չի սահմանափակում այլ անձանց իրավունքներն ու ազատությունները և չի ստեղծում արգելքներ դրանց իրականացման համար։ Ինչպես նաև, տրամադրում է որոշակի հատկանիշներով անձին և/կամ մի խումբ անձանց արտոնություններ` ժամանակավոր կառուցողական գործողությունների շրջանակում, ինչպիսին են` պետության կողմից հատուկ պաշտպանություն առանձին խմբի անձանց նկատմամբ, եթե նրանք ունեն այդպիսի պաշտպանության կարիք։
Պաշտպանության մեխանիզմներ խմբագրել
ՀՀ-ում գործող խտրականության դեմ պաշտպանության մարմիններն են՝
- Մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող ՀԿ-ներ
- Մարդու իրավունքների պաշտպան
- ՀՀ դատական մարմիններ
- ՀՀ վարչական մարմիններ
- Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան[5]
Խտրականության կանխարգելմամբ զբաղվող միջազգային կազմակերպություններ խմբագրել
- ՄԱԿ-ի ռասայական խտրականության վերացման հանձնաժողով
- ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար
- ՄԱԿ-ի կանաց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման հանձնաժողով
- Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով իրավունքների կոմիտե
- Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հարցերով հատուկ զեկուցող
- Հատուկ զեկուցող փոքրամասնությունների հարցերով
- Հատուկ զեկուցող ռասիզմի ժամանակակից ձևերի, ռասայական խտրականության, քսենոֆոբիայի և հարակից անհանդուրժողականության հարցերով[6]։
Եվրոպական խորհուրդ
- Ռասսիզմի և անհանդուրժողականության դեմ եվրոպական հանձնաժողով,
- Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն( ԵԱՀԿ),
- Ժողովրդավարական հաստատություների և մարդու իրավունքների գրասենյակը,
- Ազգային փոքրամասնությունների հարցերով ԵԱՀԿ գերագույն հանձնակատարի գրասենյակը[7]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Նոր սերունդ» մարդասիրական ՀԿ. «Ի՞նչ է խտրականությունը» (PDF).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ղազարյան, Արա. «Իրավական պաշտպանության եղանակները խտրականության գործերով․ Ձեռնարկ». coe.int. Եվրոպայի խորհուրդ.
- ↑ Ղազարյան, Արա. «Իրավական պաշտպանության եղանակները խտրականության գործերով․ Ձեռնարկ». coe.int.
- ↑ «Ի՞նչ է խտրականությունը» (PDF).
- ↑ «Նոր սերունդ» մարդասիրական ՀԿ. «Ի՞նչ է խտրականությունը» (PDF).
- ↑ «Ի՞նչ է խտրականությունը» (PDF).
- ↑ «Ի՞նչ է խտրականությունը» (PDF).
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- http://hanun.am/wp-content/uploads/2013/07/Anti-Discrimination-Law.25.03.2013.pdf Արխիվացված 2018-02-19 Wayback Machine
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 93)։ 
|