Խորշակ
Խորշակ, բարձր ջերմությամբ և հարաբերական ցածր խոնավությամբ օժտված չոր ու տաք քամի տափաստաններում և կիսաանապատներում։ Վնասակար կամ կործանարար է դաշտային կուլտուրաների համար։ Նման քամիներ լինում են նաև երկրագնդի այլ շրջաններում։ Խորշակի ժամանակ ուժեղանում է գոլորշիացումը, և հողում խոնավության պակասի պատճառով բույսերը թառամում ու ոչնչանում են։
Առաջացում խմբագրել
Որպես խորշակի չափանիշ ընդունվում է միաժամանակ դիտվող օդերևութաբանական տարրերի գումարը` հարաբերական խոնավությունը` փոքր կամ հավասար 30 %, ջերմաստիճանը` 25°, քամու արագությունը` մեծ կամ հավասար 5 մ/վ։ Սովորաբար խորշակների ներթափանցման ժամանակ մշակաբույսերը գտնվում են բուռն զարգացման փուլում, որի պատճառով նկատվում է բերքատվության զգալի անկում, իսկ առանձին դեպքերում նաև բույսերի ոչնչացում։ Քանի որ խորշակային եղանակները տևում են մի քանի օր (մինչև 5-6 օր), այդ պատճառով բերքատվության կորուստն էապես կախված է երկրագործության մշակույթից և ագրոտեխնիկական միջոցառումների մակարդակից։ Բույսերի վրա խորշակների ազդեցությունը խորանում է հողում խոնավության պակասի պատճառով, երբ խզում է առաջանում տրանսպիրացիայի միջոցով գոլորշացող և արմատային համակարգով ջրի մուտքի միջև։ Խորշակային օրերին ոռոգելի դաշտերը գրեթե չեն տուժում[1]։
Խորշակների օրական ընթացքը նման է ջերմաստիճանի և քամու արագության ընթացքին և լավ արտահայտվում է ցերեկային ժամերին։ Տարվա ընթացքում ամենից վտանգավոր, ինտենսիվ խորշակներ դիտվում են հուլիս և օգոստոս ամիսներին։ Կարճատև խորշակները բույսերի համար ավելի քիչ վնասակար են, քան երկարատև խորշակները։ Պարզվել է, որ եթե հողում առկա է խոնավության բավարար քանակ`20 մմ`0-20 սմ շերտում, ապա հացահատիկային ցանքերը, պտղատուները և խաղողի վազն առանց լուրջ վնասի կարող են դիմանալ թույլ խորշակներին`մինչև 5 օրվա ընթացքում, միջին ինտենսիվության դեպքում` 3-4 օրվա, ինտենսիվները` 2-3 օրվա և շատ ինտենսիվ խորշակները` 1-2 օրվա ընթացքում
Խորշակների ինտենսիվություն խմբագրել
Խորշակների ինտենսիվությունն ըստ Ե.Ա. Ցուբերբիլերի որոշվում է քամու արագության և օդի հագեցման պակասորդի (ժամը 13:00) համադրությամբ։
| Խորշակի ինտենսիվություն | Հագեցման պակասորդի արժեքները (ժամը 13:00-ին ≥8 մ/վ քամու արագության դեպքում) |
Հագեցման պակասորդի արժեքները (ժամը 13:00-ին <8 մ/վ քամու արագության դեպքում) |
|---|---|---|
| Թույլ | 15-19 | 20-29 |
| Միջակ | 20-29 | 30-39 |
| Ինտենսիվ | 30-39 | 40-49 |
| Շատ ինտենսիվ | ≥ 40 | ≥ 50 |
Հետևանքներ խմբագրել
Խորշակները մեծ վնաս են հասցնում գյուղատնտեսությանը` վնասելով բույսերին`նրանց զարգացման տարբեր փուլերում։ Խորշակներով պայմանավորված բերքատվության կորուստն էապես կախված է երկրագործության կուլտուրայից և ագրոտեխնիկական միջոցառումների մակարդակից։
Խորշակների վտանգավորությունը, ինչպես ցույց է տվել Ե. Ցուբերբիլերը, ուղիղ կոռելյացիոն կապի մեջ է օդի խոնավության պակասորդի և քամու արագության հետ։ Հայաստանում խորշակները սովորաբար փչում են անընդմեջ 2-5 օր, առանձին դեպքերում մինչև 7 օր, որից տուժում են ոռոգվող ցանքատարածությունները և մինչև անգամ պտղատու կուլտուրաները։
Խորշակի կանխում խմբագրել
Խորշակների ազդեցությունը մեղմելու նպատակով կիրառվում են մի շարք միջոցառումներ և նոր տեխնոլոգիաներ՝ դաշտային մշակաբույսերի հարմարվողականությունը բարձրացնելու համար։ Առավել կարևոր են երաշտադիմացկուն (չորադիմացկուն) մշակաբույսերի և սորտերի ներդնումը, հատկապես այն շրջաններում, որտեղ երկրագործությունը տարվում է անջրդի պայմաններում։ Պետք է ընտրել այմպիսի սորտեր, որոնք իրենց ժառանգական հատկանիշներով ավելի դիմացկուն են հողի և օդի չորության նկատմամբ և երաշտի պայմաններում կարող են ապահովել նորմալ բերք [5]: Անջրդի պայմաններում կարևոր նշանակություն ունեն ցանքաշրջանառության կիրառումը։ Չորային շրջաններում հողերի անկանոն մշակումը պատճառ է դառնում հողի կառուցվածքի փոփոխման, հողատարման երևույթների ուժեղացման, հետևաբար և հողերի բերրիության անկման։ Այդ պատճառով պետք է ներդրվեն հողի մշակության այնպիսի եղանակներ, որոնք կմեծացնեն հող ներթափանցող ջրի քանակը և հողաշերտում կուտակվող ջրի ծավալը։ Կարևոր է նաև մշակաբույսերի ճիշտ պարարտացումը[2]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 90)։ 
|