Վիքիպեդիա

Խորանիստ երակների թրոմբոզ

Խորանիստ երակների թրոմբոզը (ԽԵԹ) թրոմբի ձևավորումն է խորանիստ երակներում, առավելապես`ոտքերում[1]։ Ախտանշանները կարող են ներառել ցավ, այտուցվածություն, կարմրություն կամ տուժած հատվածի տաքացում, բայց որոշ դեպքերում ախտանշանները բացակայում են[1]։ Բարդությունները կարող են ներառել թոքային էմբոլիա, որը առաջանում է թրոմբի պոկվելու և թոքեր հասնելու հետևանքով, և հետթրոմբոտիկ համախտանիշ[1][2]։ Այժմ ԽԵԹ- ն և թոքային էմբոլիան հայտնի են երակային թրոմբոէմբոլիզմ անվամբ[1]։

Խորանիստ երակների թրոմբոզ
ԽԵԹ աջ ոտքում՝ այտուցվածության և կարմրության հետ
Տեսակհիվանդություն
Հիվանդության ախտանշաններցավ, այտուցվածություն, կարմրություն, ախտահարված հատվածի ջերմություն
Բժշկական մասնագիտությունարյունաբանություն
ՀՄԴ-9453.40
ՀՄԴ-10I80.2
ՀոմանիշներԽորանիստ երակային թրոմբոզ
Ռիսկի գործոններվիրահատություն, վնասվածք, մեծ տարիք, հղիություն և հետծննդաբերական շրջան, գենետիկ խանգարումներ, կոմբինացված հորմոնալ հակաբեղմնավորիչներ
ԱխտորոշումՈւլտրաձայնային հետազոտություն
Տարբերակիչ ախտորոշումԲեյքերի կիստա, ցելյուլիտ, հեմատոմա, երակների վարիկոզ հիվանդություն
Բուժումհակամակարդիչներ, էլաստիկ գուլպաներ
ԲարդություններԹԶԹԷ, հետթրոմբոտիկ համախտանիշ
 Deep vein thrombosis Վիքիպահեստում

Ռիսկի գործոնները ներառում են վերջերս կատարված վիրահատություններ, ավելի մեծ տարիք, քաղցկեղ, երակային թրոմբոէմբոլիզմի պատմություն, վնասվածքներ, քիչ շարժունություն, ճարպակալում, հորմոնային հակաբեղմնավորիչներ, հղիություն և ծննդաբերությանը հաջորդող ժամանակահատված, հակաֆոսֆոլիպիդային համախտանիշ և որոշակի գենետիկ խանգարումներ[1][2]։ Գենետիկական գործոնները ներառում են հակաթրոմբինի, C սպիտակուցի և S սպիտակուցի, և V գործոնի Լեյդենի մուտացիան[2]։ Հիմքում ընկած մեխանիզմը, որպես կանոն, ներառում է արյան հոսքի դանդաղման, արյան մակարդման խանգարման և անոթի պատի վնասման համադրում[1]։

ԽԵԹ-ի կասկածի դեպքում հիվանդները կարող են գնահատվել Ուելսի սանդղակով[2][3]։ Կարող է կատարվել նաև արյան մեջ Դ- դիմերի որոշում թրոմբոզը բացառելու կամ հետագա հետազոտությունների կարիքը հաստատելու համար[1]։ Ախտորոշումը առավել հաճախ հաստատվում է կասկածելի երակների ուլտրաձայնային հետազոտության միջոցով[1]։

Հակամակարդումը ստանդարտ բուժում է[1]։ Բնորոշ դեղամիջոցները ներառում են ցածր մոլեկուլային քաշի հեպարին, ուղղակի բերանային հակամակարդիչներ կամ վարֆարին[2]։ Վիրահատությունից հետո իրականացվող կանխարգելիչ միջոցառումներիը կարող են ներառել վաղ և հաճախակի զբոսանքներ, ձկնամկանի վարժություններ, ասպիրին, հակամակարդիչներ, կոմպրեսիոն էլաստիկ գուլպաներ կամ ընդհատվող ճնշումային սեղմումներ[4]։ ԽԵԹ- ների հաճախականությունը մեծանում է մանկությունից մինչև ծերություն. չափահաս տարիքում տարեկան 1000 մեծահասակներից մոտ մեկը տառապում է այս հիվանդությամբ[5]։ Մարդկանց մոտ 5% -ը կյանքի որոշակի ժամանակահատվածում տառապում է ԽԵԹ- ով[6]։

Նշաններ և ախտանիշներ խմբագրել

ԽԵԹ-ի նշանները և ախտանշանները, չնայած խիստ փոփոխական են, ներառում են ցավ կամ լարվածություն, այտուցվածություն, ջերմություն, մակերեսային երակների լայնացում, կարմրություն կամ գունատություն, և ցիանոզ տենդի հետ[7]։ Չնայած դրան, ԽԵԹ- ով որոշ հիվանդներ ախտանշաններ չունեն[8]։ Նշանները և ախտանշանները միայնակ բավարար չափով զգայուն կամ սպեցիֆիկ չեն ախտորոշումը հաստատելու համար, բայց երբ դիտարկվում են ռիսկի և հավանակնության գնահատման սանդղակների հետ միասին կարող են օգնել որոշել ԽԵԹ-ի հավանականությունը[8]։ Շատ կասկածելի դեպքերում ԽԵԹ- ը բացառվում է գնահատումից հետո[9] և ախտանշանները ավելի հաճախ պայմանավորված են լինում այլ պատճառներով՝ ցելյուլիտ, Բեյքերի կիստայի պատռում, մկանակմախքային վնասվածք և հեմատոման, լիմֆատիկ այտուց և քրոնիկ երակային անբավարարություն[8][10]։ Այլ տարբերակիչ ախտորոշումները ներառում են ուռուցքներ, երակային կամ զարկերակային անևրիզմաներ և շարակցական հյուսվածքի խանգարումներ[11]։

Պատճառներ և ռիսկի գործոններ խմբագրել

Խորը երակային թրոմբոզը պատկերող նկարազարդում

Վիրխովիի եռյակի երեք գործոնները` երակային կանգը, գերմակարդելիությունը և անոթների էնդոլթելի վնասումը, նպաստում են ԽԵԹ-ին և օգտագործվում են դրա ձևավորումը բացատրելու համար[12][13]։ Այլ հարակից պատճառներ են՝ իմունային համակարգի բաղադրիչների ակտիվացումը, արյան մեջ մանր մասնիկների առկայությունը, թթվածնի խտությունը և թրոմբոցիտների հնարավոր ակտիվացումը[14]։ Ռիսկի տարբեր գործոններ նպաստում են ԽԵԹ-ին, չնայած որ բարձր ռիսկով մարդկանցից շատերի մոտ այն երբեք չի զարգանում[15]։

Ձեռք բերված ռիսկի գործոններից է ավելի մեծ տարիքի բարձր ռիսկը[7], որը փոխում է արյան կազմը` նպաստելով մակարդման ուժեղացմանը[16]։ Նախորդող ԽԵԹ- ն նույնպես ուժեղ ռիսկի գործոն է[17]։ Մեծ վիրահատությունները և տրավման մեծացնում են ռիսկը անոթային համակարգից դուրս արյան մեջ մտնող հյուսվածքային գործոնի պատճառով[12]։ Ոտքերի փոքր վնասվածքները[18] և ստորին վերջույթների անդամահատումը[19] նույնպես մեծացնում են ռիսկը։ Օրթոպեդիկ վիրահատության ժամանակ կարող է ժամանակավորապես առջացվել արյան հոսքի դադարեցում և երակային կանգ՝ որպես ընթացակարգի մի մաս[14]։ Անշարժացումը նպաստում է երակային կանգին այնպիսի դեպքերում, ինչպիսիք են գիպսակապումը[20], պարալիզը, երկար նստելը, երկարատև ճանապարհորդությունը, մահճակալային հանգիստը, հոսպիտալացումը[12] և սուր կաթվածը[21]։

Քաղցկեղը կարող է աճել երակների ներսում և շրջակայքում՝ առաջացնելով երակային կանգ, ինչպես նաև կարող է բարձրացնել հյուսվածքային գործոնի մակարդակը[22]։ Ոսկրածուծի, ձվարանների, ուղեղի, ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղները և լիմֆոմաները հատկապես մեծացնում են ԽԵԹ-ի ռիսկը[19]։ Ճարպակալումը մեծացնում է արյան մակարդման հավանականությունը։ Հղիությունը բերում է արյան մակարդիչ հատկությունների մեծացման, իսկ հետծննդաբերական շրջանում պլացենտայի պատռումը արտազատում է մեծ քանակությամբ հյուսվածքային գործոն դեպի արյուն։ Օրալ հակաբեղմնավորիչները[Ն 1] և հորմոնալ փոխարինող թերապիան մեծացնում են ռիսկը մի շարք մեխանիզմների միջոցով, ներառյալ արյան մակարդման սպիտակուցների մակարդակի փոփոխություն և ֆիբրինոլիզի իջեցումը[14]։

Երակային թրոմբոէմբոլիան (ԵԹԷ) ներառում է ԽԵԹ-ի կամ թոքային զարկերակի թրոմբոէմբոլիայի (ԹԶԹԷ) զարգացում[24][25]։ ԽԵԹ-ի ռիսկը բարձրացնող գենետիկական գործոնները ներառում են երեք սպիտակուցների անբավարարություններ, որոնք սովորաբար արգելակում են արյան մակարդումը. C սպիտակուց, S սպիտակուց և հակաթրոմբին։ Նշանակություն ունեն նաև արյան առաջինից բացի մյուս խմբերրը և V գործոնի և պրոտոմբինի գեների մեջ մուտացիաների առաջացումը։ Այս հակամակարդիչ գործոնների գեների մուտացիաները[Ն 2] հանդիպում են հազվադեպ, բայց ուժեղ կամ չափավոր ուժեղ ռիսկի գործոններ են[12][14]։ Այս երեք թրոմբոֆիլիաները[Ն 3] մեծացնում է ԽԵԹ-ի ռիսկը մոտ 10 անգամ[18]։ V գործոն Լեյդենը[Ն 4], որը V գործոնը դիմացկուն է դարձնում ակտիվացված սպիտակուց C-ի հանդեպ[28] և գենետիկական պրոտոմբին G20210A տարբերակը, որն առաջացնում է պրոտոմբինի մակարդակի բարձրացում, հիմնականում արտահայտված են կովկասցիների մոտ[12][Ն 5][18][20]։ Արայն առաջինից բացի մյուս խմբեր ունենալը մոտավորապես կրկնապատկում է ԽԵԹ-ի ռիսկը[14]։ Ոչ առաջին խմբի արյունը տարածված է բոլոր ռասանների մեջ՝ այն դարձնելով կարևոր ռիսկային գործոն[29]։ Այս անձիք ունեն Վիլեբրանդի և VIII գործոնի ավելի բարձր մակարդակ, ինչը մեծացնում է թրոմբի առաջացման հավանականությունը[29]։

Բորբոքային հիվանդությունները[14][30], օրինակ՝ Բեխչետի համախտանիշը[31], և մի շարք աուտոիմունային հիվանդություններ[32], օրինակ՝ համակարգային կարմիր գայլախտը[33] մեծացնում են ռիսկը։ Այլ ասոցացված վիճակներից են հակաֆոսֆոլիպիդային համախտանիշը[34], հեպարին-հարուցված թրոմբոցիտոպենիան[35], նեֆրոտիկ համախտանիշը[15], վարակը[15][30], ՄԻԱՎ- ը[15], իրական պոլիցիտեմիան[20], քիմիաթերապիան[13], դեղամիջոցների ներերակային օգտագործումը[36][37] և ծխելը[Ն 6]։ Արյան փոփոխությունները, ներառյալ դիսֆիբրինոգենեմիա[20], ազատ S սպիտակուցի ցածր մակարդակ[15], ակտիվացված C սպիտակուցի հանդեպ կայունություն[15], հիպերհոմոցիստեինեմիա[12], ֆիբրինոգենի բարձր մակարդակ[12], IX և XI գործոնների բարձր մակարդակ[12]։

Որոշ ռիսկային գործոններ ազդում են մարմնում ԽԵԹ-ի տեղակայման վրա։ Մեկուսացված դիստալ ԽԵԹ-ի դեպքում ռիսկի գործոնները տարբերվում են պրոքսիմալ ԽԵԹ-ից։ Անցումային գործոնները, ինչպիսիք են վիրահատությունը և անշարժացումը, գերակշռում են, մինչդեռ թրոմբոֆիլիան և տարիքը կարծես չեն մեծացնում ռիսկը[39]։ ԽԵԹ- ն առաջանում է վերին ծայրամասերում մոտ 4-10% դեպքերում, մասնավորապես, եթե առկա է օտար մարմին (օրինակ՝ կենտրոնական երակային կաթետեր, ռիթմավար), քաղցկեղ և վիրահատություն[40]։

Ախտաֆիզիոլոգիա խմբագրել

ԽԵԹ-ն հաճախ առաջանում է սրունքի երակներում և շարունակում է «աճել» երակային հոսքի ուղղությամբ՝ դեպի սիրտը[41]։ Երբ ԽԵԹ-ն չի աճում, այն կարող է ինքնուրույն լուծվել[42]։ Ամենահաճախը ախտահարվում են սրունքի և ազդրի երակները, ներառյալ ծնկային և ազդրային երակները[43]։ Ստորին վերջույթների տարածուն թրոմբոզը կարող է հասնել զստային երակներ կամ ստորին սիներակ[44]։

Զարկերակային թրոմբոզի պատճառներն ավելի հստակ են հետազոտված քան երակայինինը[45]։ Զարկերակային թրոմբոզի համար անհրաջեժշտ է անոթի պատի վնասում, ինչն էլ սկիզբ է դնում մակարդմանը[45], սակայն երակների թրոմբոզը հիմնականում առաջանում է առանց այդպիսի վնասման[12]։ Երակային թրոմբոզի սկիզբ է համարվում հյուսվածքային գործոնի ազդեցությամբ պրոթրոմբինի վերածումը թրոմբինի, որից հետո էլ սկսվում է ֆիբրինի կուտակումը[13]։ Արյան կարմիր մարմնիկները՝ էրիթրոցիտները և ֆիբրինը կազմում են երակային թրոմբի հիմնական մասը[12] և ֆիբրինը ամրանում է անոթի ներքին պատը ծածկող էնդոթելին, որի նշանակությունը մակարդման կանխումն է[45]։ Թրոմբոցիտները և լեյկոցիտները նույնպես մտնում են կազմի մեջ։ Թրոմբոցիտները այնքան արտահայտված չեն երակային թրոմբերում, որքան զարկերակայիններում, սակայն նրանք մեծ դեր են խաղում[14]։ ԵԹԷ-ն կապված է բորբոքման հետ[Ն 7] և լեյկոցիտները դեր ունեն թրոմբի ձևավորման մեջ[42]։

Հաճախ ԽԵԹ-ը սկսվում է երակների փականներից[42]։ Արյան հոսքի տիպը փականների շրջանում կարող է բերել թթվածնի մակարդակի իջեցման երակային սինուսում։ Հիպօքսեմիան, որը ավելի է խորանում երակային կանգից, ակտիվացնում է հիպօքսիա-ինդուկցված գործոն-1 և վաղ պրոլիֆերացիայի պատասխանի սպիտակուց 1 ընդգրկող ուղիները։ Հիպօքսեմիան ակտիվացնում է նաև ռեակտիվ թթվածնային մասննիկներին[13]։

Ախտորոշում խմբագրել

ԽԵԹ-ի ախտորոշման համար կատարվում է ուլտրաձայնային հետազոտություն։ Կլինիկական գնահատումը, որը օգնում է կանխատեսել ԽԵԹ-ի հավանականությունը կարող է օգնել կողմնորոշվել Դ-դիմերի որոշման հարցում։ Այն մարդկանց դեպքում, ում մոտ հավանակնությունը ցածր է, Դ-դիմեր ցածր մակարդակը կօգնի բացառել հիվանդությունը[Ն 8]։

Դասակարգում խմբագրել

 
Ցավոտ կապույտ ֆլոգմազիան (այտուցը) սուր, պրոքսիմալ, խցանող ԽԵԹ- ի մասնավոր տեսակ է[47]։

Հարուցված ԽԵԹ-ն առաջանում է, եթե առկա են ձեռք բերված ռիսկի գործոններ (վիրահատություն, օրալ հակաբեղմնավորիչներ, վնասվածք, անշարժություն, ճարպակալում կամ քաղցկեղ), իսկ այն դեպքերում, երբ այդ գործոնները բացակայում են, հիվանդությունն անվանում ենք իդիոպաթիկ[48]։ Սուր ԽԵԹ-ն բնորոշվում է ցավով և այտուցվածությամբ[49] և սովորաբար խցանող է[50], ինչը նշանակում է, որ արգելափակվում է արյան հոսքը, և, հետևաբար չխցանող ԽԵԹ-ն ավելի քիչ ախտանշաններ ունի[51]։ ԽԵԹ- ն համարվում է քրոնիկ, եթե ախտանշանները տևում են 10-14 օրից ավել[52]։ Եթե ԽԵԹ-ն անախտանիշ է և հայտնաբերվում է պատահական սքրինինգի ժամանակ, կոչվում է անախտանիշ կամ գտածո[53][54]։ ԽԵԹ-ի առաջին միջադեպը կոչվում է պատահական, իսկ ցանկացած հետագա միջադեպ՝ կրկնվող[55][56]։ Երկկողմանի ԽԵԹ-ն բնորոշվում է երկու ոտքերում թրոմբի առկայությամբ, իսկ մեկ ոտքի ախտահարման դեպքում ԽԵԹ-ն կոչվում է միակողմանի[57]։

ԽԵԹ-ն համարվում է պրոքսիմալ, եթե ծնկից վերև է և դիստալ՝ եթե ծնկից ներքև է[58][59]։ ԽԵԹ-ն, որն առաջանում է ծնկային զարկերակից ներքև համարվում է դիստալ[50] և ավելի քիչ կլինիկական արտահայտվածություն ունի քան պրոքսիմալը[60]։ Զստաազդրային ԽԵԹ-ն ընդգրկում է գոնե մեկ զստայինզ երակ[8]։ Ցավոտ սպիտակ ֆլեգմազիան և ցավոտ կապույտ ֆլեգմազիան առաջանում են, երբ ԽԵԹ-ն մեծ ծավալով է և առաջացնում է երակների արտահայտված խցանում (ամբողջական կամ համարյա ամբողջական)։ Առաջինի ժամանակ ախտահարված ոտքը սպիտակ է և ցավոտ, քանի որ այտուցն ու կանգը այնքան ծանր են, որ զարկերակային արյունահոսքը սահմանափակված է։ Երկրորդի դեպքում զարեկերակային արյունահոսքը նվազած է մինչև այն աստիճան, որ, որ առկա է կապույտ երանգ և կարող է զարգանալ երակային գանգրենա՝ սովորաբար ուժեղ ցավերով։ Այս իրավիճակում կարող է լինել վիրահատության կարիք[51][61]։

Պաջեթ-Շրոթերի համախտանիշը հազվադեպ հանդիպող ծանր հիվանդություն է, որի ժամանակ առաջանում է վերին վերջույթների խորանիստ երակների թրոմբոզ, ինչը սովորաբար առաջանում է արական սեռի մարզիկների մոտ 30 տարեկանի շրջանում, հատկապես լողորդների, ծանրամարտիկների և նիզակ նետողների մոտ[62]։ Այն հանդիպում է նաև անատոմիական անկանոնության և անրակի ու առաջին կողի միջև անոթների և նյարդերի սեղմման համախտանիշի դեպքում։

Հավանականություն խմբագրել

 
Ոտքերի այտուցը հեղուկի կուտակումից խմորանման է և սեղմելու դեպքում տեսնում ենք մատի հետքը (այս անձը չի ունեցել ԽԵԹ)։

ԽԵԹ-ի կասկածի դեպքում հավանականության կլինիկական գնահատումը կարող է լինել օգտակար, որոշելու համար թե ինչ հետազոտությունների կարիք կա[63][64]։ Ամենահետազոտված կլինիկական կանխատեսման միջոցը Ուելսի սանդղակն է[9][65]․

Ուելսի սանդղակ կամ չափանիշներ․ (հավանական միավոր −2-ից 9)

  1. Ակտիվ քաղցկեղ (բուժում վերջին 6 ամսում կամ պալիատիվ)։ +1 միավոր
  2. Սրունքների այտուց ≥ 3 սմ համեմատած անախտանիշ սրունքի հետ (չափված մեծ սրունքոսկրի թմբկությունից 10սմ ներքև)։ +1 միավոր
  3. Միակողմանի այտուցված մակերեսային երակներ (ոչ վարիկոզային, ախտահարված ոտքում)։ +1 միավոր
  4. Միակողմանի խմորանման այտուց (ախտահարված ոտքում)։ +1 միավոր
  5. Նախկինում ունեցած ԽԵԹ։ +1 միավոր
  6. Ամբողջ ոտքի այտուցվածություն։ +1 միավոր
  7. Խորանիստ երակների երկայնքով տեղային լարվածություն։ +1 միավոր
  8. Պարալիզ, պարեզ կամ վերջերս ստորին վերջույթներին տեղադրված գիպսակապ։ +1 միավոր
  9. Անկողնային հիվանդ ≥ 3 օր, կամ տեղային/ ընդհանուր անզգայացմամբ իրականացված վիրահատություն վերջին 12 շաբաթում։ +1 միավոր
  10. Այլընտրանքային ախտորոշման առկայություն։ −2 միավոր[7]

Նրանք, ում մոտ առկա է 2 կամ ավել միավոր ունի 28% հավանականություն, իսկ ավելի ցածր միավորների դեպքում հավանականությունը 6% է։ Այլ տարբերակով սանդղակը գնահատվում է հետևյալ ձևով[9][10]՝

1․ ցածր հավանականություն < 1 միավոր, 5%

2․ միջին հավանականություն 1-2 միավոր17%

3․ բարձր հավանականություն > 2 միավոր 53%

Դ-դիմեր խմբագրել

 
Դ-դիմերի առաջացումը։

Դ-դիմերը ֆիբրինի լուծման արդյունք է և նրա մակարդակը կարող է բարձրանակ թրոմբի՝ պլազմինով քայքայման կամ այլ հիվադնությունների դեպքում[46]։ Հոսպիտալիզացված հիվանդերը հաճախ ունենում են բարձրացած մակարդակ տարբեր պատճառներով[9][66]։ Երբ հիվանդն ունի ԽԵԹ-ի բարձր հավանականություն, կարող է որոշվել Դ-դիմերի մակարդակը արյան մեջ և եթե արդյունքը նորմալ է, ապա դա բացառում է ԽԵԹ-ի ախտորոշումը[46][64][67]։ Բարձրացած մակարդակի դեպքում անհրաժեշտ է հետագա հետազոտում[68][69]։

ԽԵԹ-ի կասկածի դեպքում, երբ հավանականությունը ցածր է Կրծքային բժիշկների ամերիկյան քոլեջը խորհուրդ է տալիս կամ Դ-դիմերի մակարդակի որոշում, կամ պրոքսիմալ երակների ուլտրաձայնային հետազոտություն։ Այս տարբերակը ավելի նախընտրելի է, քան ամբողջ ոտքի հետազոտությունը, իսկ Դ-դիմերի որոշումը ամենանախընտրելի տարբերակն է[68]։

Միջին հավանականության դեպքում առաջին ընտրության տարբերակ է Դ-դիմերի որոշումը[69]։ Անգլիական ուղեցույցները օգտագործում են Ուելսի սանդղակի 2 միավորանոց տարբերակը և չի բաժանում հավանականությունը ցածր, միջին և բարձր խմբերի[64]։

Պատկերային հետազոտություններ խմբագրել

ԽԵԹ-ի ախտորոշման մեջ օգտագործվում են պատկերային հետազոտություններ, հաճախ պրոքսիմալ ճնշող ուլտրաձայն կամ ամբողջ ոտքի ուլտրաձայն։ Ցանկացած մեթոդ ունի իր թերությունները․ պրոքսիմալ ՈՒՁՀ-ի ժամանակ հնարավոր է բաց թողնել դիստալ ԽԵԹ- ն, իսկ ամբողջ ոտքի ՈՒՁՀ-ի դեպքում հնարավոր է դիստալ ԽԵԹ-ի գերբուժում[9]։ Դոպլեր ՈՒՁՀ-ն[70], ԿՏ վենոգրաֆիան, ՄՌՏ վենոգրաֆիան կամ թրոմբի ՄՌՏ- ն նույնպես ընտրության տարբերակներ են[9][68]։

ՈՒՁՀ-ն ունի պրոքսիմալ ԽԵԹ-ի ախտորոշման 97% զգայունությունin[71]։

Ոսկե ստանդարտ է համարվում կոնտրաստ վենոգրաֆիան, որի ժամանակ ծայրամասային երակների մեջ ներարկվում է կոնտրաստ նյութ և կատարվում է ռենտգեն նկարահանում։ Իր գնի և արժեքի պատճառով այս հետազոտությունը հազվադեպ է կատարվում[9]։ Մի հետազոտության մեջ ցույց տրվեց, որ այս հետազոտությամբ ԹԶԹԷ- ով հիվանդների 20%-ի մոտ հայտնաբերվել է ԽԵԹ, այն դեպքում, երբ ՈՒՁՀ-ն բացասական է եղել[72]։

  •  
    Ձախ ազդրային երակում երևացող թրոմբ։ Ընդհանուր ազդրային երակը գտնվում է արտաքին զստային զարկերակից դիստալ։
  •  
    Դոպլեր ՈՒՁՀ, որում երևում է հոսքի բացակայություն և հիպերէխոգենիկ զանգված ազդրային երակում, որը գտնվում է խորը ազդրային երակից դիստալ[73]։
  •  
    Որորվայնի ԿՏ, որտեղ երևում է զստաազդրային ԽԵԹ՝ աջ ընդհանուր զստային զարկերակում թրոմբով։

Կանխարգելում խմբագրել

 
ԽԵԹ- ի կանխարգելման համար անրաժեշտ է շատ քայլել, լինել ակտիվ և խուսափել ճարպակալումից։

ԽԵԹ-ի կանխարգելման համար խորհուրդ է տրվում վարել ակտիվ կենսակերպ, այդ թվում ոտքերի վարժություններ և երկար նստած մնալուց հետո քայլել, ինչպես նաև խուսափել ճարպակալումից[74]։ Քայլելը և ոտքերի վարժությունները նվազեցնում են երակային կանգը, քանի որ ոտքերի մկանները կծկվելով սեղմում են երակները և մղում արյունը դեպի սիրտ[75]։ Մարմնի ավելորդ քաշը ամենահաճախ հանդիպող ռիսկի գործոնն է և, հետևաբար, կենսակերպի փոփոխությունը և օպտիմալ քաշի պահպանումը նվազեցնում է ԽԵԹ-ի զարգացման հավանականությունը[76]։ Կախված ԽԵԹ-ի ռիսկից կարող են խորհուրդ տրվել տարբեր կանխարգելման մեթորդներ։ Անշարժ հիվանդների մոտ ֆիզիկական կոմպրեսիոն մեթոդները բարելավում են արյան հոսքը։

Հակամակարդումը, որը բարձրացնում է արնահոսության ռիսկը, օգտագործվում է բարձր ռիսկային իրավիճակներում։ Զանգվածային արնահոսության ռիսկը երկարատև հակամակարդիչ բուժման ֆոնին կազմում է տարեկան մոտ 3%[18], իսկ ԽԵԹ-ի կանխումը այդ բուժմամբ կազմում է 3-9%[77]։ Անախտանիշ թրոմբոֆիլիայով հիվանդների դեպքում հակամակարդիչ բուժում խորհուրդ չի տրվում[78]։

Ստատինները համարվում են ԵԹԷ-ի առաջնային կանխարգելման միջոց։ JUPITER հետազոտությունը, որում օգտագործվել է ռոզուվաստատին, ցուց է տվել արդյունավետության ապացույցներ[79][80]։ Բոլոր ստատիններից ռոզուվաստատինը միակն է, որ ապացուցված նվազեցնում է ԵԹԷ-ի ռիսկը[81]։

Հիվանդանոցային (ոչ վիրաբուժական) հիվանդներ խմբագրել

 
Ցածր մոլեկուլյար հեպարինը սովորաբար տրվում է ենթամաշկային ներարկումների ձևով նկարում ներկված հատվածներից։

Քոքրեն վերլուծությունը 2014 թվականին հայտնաբերեց, որ հեպարինի օգտագործումը հիվանդների մոտ չի փոխում մահվան և ԹԶԹԷ-ի ռիսկը[82]։ Հեպարինը նվազեցրել է ԽԵԹ-ի ռիսկը՝ բարձրացնելով արնահոսության ռիսկը[82]։ Այդ պատճառով վերլուծությունը խորհուրդ է տալիս գնահատել ռիսկի և օգուտի հարաբերությունը[82]։

2012 թվականի ոչ վիրաբուժական հիվանդների ուղեցույցները[83][Ն 9] խորհուրդ են տալիս հակամակրդիչ թերապիան միայն շատ ծանր դեպքերում, երբ չկա արնահոսելու ռիսկ[84]։ Կանխարգելման մեխանիկական տարբերակները օգտագործվում են, երբ թրոմբոզի և արնահոսության ռիսկը բարձր է[85]։ Շատ ծանր դեպերում կարող են կիրառվել դեղորայքային կամ մեխանիկական կանխարգելում[86]։ Հեպարինը կարող է կիրառվել նաև ամբուլատոր հիվանդների դեպքում, եթե վերջիններս ունեն քաղցկեղ և կայուն ռիսկ ԵԹԷ-ի առաջացման համար[87]։

Վիրահատությունից հետո խմբագրել

 
Ծնկային հոդի ամբողջական փոխարինման վիրահատության կտրվածք, ինչը բարձրացնում է ԽԵԹ-ի ռիսկը։

Զանգվածային օրթոպեդիկ վիրահատությունները, օրինակ՝ կոնք-ազդրային հոդի, ծնկան հոդի վիրահատությունները, ունեն ԽԵԹ առաջացնելու բարձր ռիսկ[88]։ Եթե այս վիրահատություններից հետո կանխարգելման միջոցներ չեն կիրառվում, ապա ախտանշանային ԽԵԹ-ն 4% հավանականությամբ կզարգանա հաջորդող 35 օրերի ընթացքում[89]։ Ոչ օրթոպեդիկ վիրահատություններից հետո ԵԹԷ-ի կանխարգելման համար կարևոր են վաղ ակտիվացումը, մեխանիկական կանխարգելումը և դեղորայքը[90]։ Ուղեցույցները խորհուրդ են տալիս զանգվածային օրթոպեդիկ վիրահատություններից հետո բուժում ցածր մոլեկուլյար հեպարինով (ՑՄՀ, օրինակ՝ ֆոնդապարինուքս)[89]։ Ընդհատվող օդային կոմպրեսիան նույնպես ընտրության տարբերակ է[89][91]։ Ճնշող գուլպաները նույնպես կարող են արդյունավետ լինել բոլոր տեսակի վիրահատություններից հետո[92]։

Հղիություն խմբագրել

Հղիության ընթացքում ԵԹԷ-ի ռիսկը աճում է մոտ 5 անգամ[93], քանզի օրգանիզմը գտնվում է գերմակարդման վիճակում, որը պիտի պաշտպանի օրգանիզմը հնարավոր հետծննդաբերական արնահոսությունից[94]։ Եթե հղին ունի նաև որոշ գենետիկ խանգարումներ, ապա ռիսկւ աճում է մինչև 30 անգամ[95]։ Մակարդման V գործոնի հոմոզիգոտ մուտացիայով կամ պրոթրոմբինի G20210A մուտացիայով հղիների մոտ, ովքեր ընտանիքում ունեն ԵԹԷ-ի պատմություն, խորհուրդ է տրվում կիրառել ՑՄՀ նախածննդաբերական շրջանում և ՑՄՀ կամ վիտամին K-ի անտագոնիստներ ծննդաբերությանը հաջորդող 6 շաբաթվա ընթացքում։ Այլ թրոմբոֆիլիաներով հղիները պիտի խիստ հսկվեն հղիության ընթացքում[96]։ Վարֆարինը հաճախ կիրառվող ՎԿԱ է, որը կարող է վնասել պտողին և չի կիրառվում հղիության ընթացքում[95][97]։

Ճանապարհորդներ խմբագրել

 
Ճնշող գուլպայի օրինակ

Բարձր ռիսկի այն ճանապարհորդներին, ովքեր անցկացնում են երկար ժամեր տրանսպորտային տարբեր միջոցներում նստած[Ն 10], խորհուրդ է տրվում սրնունքների վարժություններ, հաճախակի զբոսանքներ[98][99]։ Ճնշումային գուլպաները կտրուկ նվազեցրել են անախտանիշային ԽԵԹ-ի զարգացումը օդանավով ճանապարհորդողների մոտ, սակայն ախտանիշային ԽԵԹ-ի, ԹԶԹԷ-ի և մահացության վրա ազդեցությունը անհայտ է[100]։ Այնուամենայնիվ խորհուրդ չի տրվում այդ գուլպաները կիրառել ռիսկի չունեցող ճանապարհորդների մոտ։ Ասպիրինի և հակամակարդիչների ռուտին կիրառումը նույնպես խորհուրդ չի տրվում[101]։ ԵԹԷ-ի ռիսկով այն հիվանդները, ովքեր հաճախ երկար ճանապարհորդություններ են ունենում, պիտի կիրառեն ճնշող գուլպաներ կամ ՑՄՀ[Ն 11]։ Եթե դրանցից ոչ մեկը հասանելի չէ, կարելի է կիրառել ասպիրին[101]։

Բուժում խմբագրել

Հակամակարդիչներ խմբագրել

Հակամակարդիչները, որոնք կանխում են հետագա մակարդումը, սակայն չեն ազդում արդեն ձևավորված թրոմբի վրա, ԽԵԹ-ի ստանդարտ բուժումն է[102][Ն 12]։ Ռիսկի և օգուտի գնահատումը կարեևոր է թերապիայի տևողության որոշման համար և սովորաբար ստանդարտ տևողությունը կազմում է 3 ամիս։ Եթե տարեկան ռիսկը 9%-ից ավել է, հնարավոր է ավելի երկար տևողությամբ բուժում։ Այն մարդիկ, ովքեր ՎԿԱ-ով բուժման ավարտից հետո ունեցել են Դ-դիմերի բարձր մակարդակ, ունեն ռեկուրենտ միջադեպի ավելի բարձր ռիսկ (մոտ 9% բարձր մակարդակի դեպքում և 4% նորմալի դեպքում)[104]։ Թրոմբոֆիլիայի հետազոտությունների արդյունքերը հազվադեպ են դեր խաղում բուժման տևողության որոշման մեջ[105]։ Ուղղակի օրալ հակամակարդիչների 2 տեսակ է առկա․ թրոմբինի ուղղակի ինհիբիտորներ և Xa գործոնի ինհիբիտորներ, որոնք կարող են լինել ավելի անվտանգ այլընտրանք վարֆարինի համար[106]։

Սուր դեպքերի ժամանակ ուղեցույցները խորհուրդ են տալիս կիրառել պարէնտերալ հակամակարդիչներ (ՑՄՀ, ֆոնդապարինուքս կամ ոչ ֆրակցիոն հեպարին) ամենաքիչը 5 օրվա ընթացքում[Ն 13] և ՎԿԱ և օրալ հակամակարդիչներ նույն օրը։ ՑՄՀ և ֆոնդապարինուքսը ավելի նախընտրելի են, սակայն երկուսն էլ, ի տարբերություն ոչ ֆրակցիոն հեպարինի, չեն նշանակվում, եթե կա երիկամային ֆունկցիայի խանգարում[109]։ ՎԿԱ-երը սովորաբար նշանակվում են ամենաքիչը 3 ամսվա համար[110]՝ պահելով միջազգային նորմալիզացված հարաբերությունը (INR) 2-3-ի սահմաններում, իսկ նպատակային միավորը 3․5-ն է[111][112]։ ՎԿԱ-ի առավելությունները նվազում են ժամանակի ընթացքում[113] և արնահոսության ռիկսը մեծանում է տարիքի հետ։

Վիրահատությունից հետո առաջացած պրոքսիմալ ԽԵԹ-ի դեպքում խորհուրդ է տրվում 3 ամսյա բուժում[114]։ Այս տևողությամբ բուժումը խերհուրդ է տրվում հատկապես, եթե կա արնահոսության ցածր կամ միջին ռիսկ[115][116]։ Եթե ԵԹԷ-ի առաջին դեպը եղել է չհրահրված, ապա ցանկալի է բուժումը շարունակել 3 ամսից ավել՝ արնահոսության ռիսկի բացակայության դեպքում[117]։ ԵԹԷ-ի երկրորդ միջադեպի ժամանակ խորհուրդ է տրվում երկարատև բուժում, եթե արնահոսության ռիսկը ցածր է կամ միջին և 3 ամսյա տևողությամբ, եթե ռիսկը բարձր է[118][119]։

Գուլպաներ, զբոսանք և կրկնակի հետազոտություն խմբագրել

Սուր ԽԵԹ-ի դեպքում սկզբում խորհուրդ է տրվում տնային բուժում։ Այս խմբի մեջ չեն մտնում այն դեպքերը, երբ առկա է ոտքերի սուր ախտանիշներ և կոմորբիդներ։ Անհրաժեշտ են տնային համապատասխան պայմաններ․ հոգ տանող ընկերներ կամ ընտանիք, հեռախոսի առկայություն, հնարավորության դեպքում հիվանդանոց արագ վերադառնելու հնարավորություն[120]։

Անկողնային ռեժիմը չպիտի օգտագործվի ԽԵԹ-ի բուժման համար, եթե չկան շարժումը սահմնափակող լուրջ խնդիրներ[121]։ Զբոսանքները խորհուրդ են տրվում սուր ցավի և այտուցի բացակայության դեպքում[121][122]։ Աստիճանավորված ճնշող գուլպաները, որոնք ավելի ուժեղ ճնշում են սրունքթաթային հոդում և ավելի քիչ ծնկից ներքև, կարող են օգտագործվել ԽԵԹ-ի ախտանշանների վերահսկման համար, սակայն չեն նվազեցնում հետթրոմբոտիկ համախտանիշի ռիսկը[123]։ Այդ գուլպաները չեն նվազեցնում նաև ԵԹԷ-ի ռիսկը[124]։

Սու մեկուսացված դիստալ ԽԵԹ-ի դեպքում խորհուրդ է տրվում ախտորոշումից մոտ 1 շաբաթ անց կրկնակի պատկերային հետազոտություն և, եթե թրոմբը չի աճել, ապա հակամակարդում անհրաժեշտ չէ[125]։ Այս մեթոդը կարող է օգտակար լինել արնահոսության բարձր ռիսկի դեպքում։ Հիվանդները կարող են ընտրել հակամակարդում կրկնակի հետազոտությունների անհարմարությունից ազատվելու համար[125]։ Այսպիսի մոտեցումը արդյունավետ չի այն անախտանիշ հիվանդների մոտ, ովքեր ունեցել են սկզբնական բացասական ՈՒՁՀ։

Միջամտություններ խմբագրել

 
Ցավոտ կապույտ ֆլոգմազիան (այտուցը) սուր, պրոքսիմալ, խցանող ԽԵԹ- ի մասնավոր տեսակ է։ Սա կյանքին և ոտքին վտանգ սպառնացող իրավիճակ է[47]։
 
Բաց ձվաձև անցքի պատկեր

Թրոմբոլիզը ֆերմենտների ներարկումն է, որոնք լուծում են թրոմբը և, չնայած, ապացուցված է դրանց արդյուանվետությունը կյանքին սպառնացող սուր իրավիճակներում, ինչպիսիք են կաթվածն ու սրտամկանի ինֆարկտը, ռանդոմիզացված հսկվող հետազոտությունները չեն ցույց տվել որևէ արդյունավետություն սուր պրոքսիմալ ԽԵԹ-ի ժամանակ[7][126][127][128][129]։ Կաթետեր- ուղղորդված թրոմբոլիզը[7] ունի արնահոսության մեծ ռիսկ, իրականացման բարդություն[Ն 14] և թանկարժեք է։ Այդ պատճառով հակամակարդումը նախընտրելի բուժում է։ Սակայն այս մոտեցումը չի վերաբերվում զարգացող երակային գանգրենայով հիվանդներին։ 2016 թվականից սկսած այսպիսի հիվանդները համարվում են լավագույն թեկնածու թրոմբոլիզի համար։ Կապույտ ցավոտ ֆլեգմազիան պիտի ստիպի արագ մտածել թրոմբոլիզի մասին։ Այնուամենայնիվ առկա են որոշ հակացուցումներ։ Հետագա հետազոտություններ պիտի տարվեն որոշելու համար, թե որ խմբում թրոմբոլիզը կլինի ավելի արդյունավետ[129]։

  •  
    Պաջեթի համախտանիշով հիվանդի մոտ վենոգրամա կաթետեր-ուղղորդված թրոմբոլիզից առաջ։ Երևում է երակային սահմանափակված արյունահոսքը։
  •  
    Պատկերը թրոմբոլիզից հետո։ Արյան հոսքը անութային և ենթաանրակային երակներով լավացել է։ Հետագայում կատարվել է առաջին կողի մասնահատում, ինչը նվազեցնում է ԽԵԹ-ի ռիսկը[62]։
 
Ստորին սիներակում տեղադրվող «կավա-ֆիլտր»։

Ստորին սիներակում տեղադրվող կավա-ֆիլտրերը ցուցված չեն այն դեպքերում, երբ հիվանդը ստանում է հակամակարդիչ թերապիա։ NICE ուղեցույցներով խորհուրդ է տրվում կավա-ֆիլտրերը սուր պրոքսիմալ ԽԵԹ-ի և ԹԶԹԷ-ի այն դեպքերում, երբ հիվանդը չի կարող ստանալ հակամարդիչ թերապիա։ Դրանք օգտագործվում են ԹԶԹԷ-ն կանխարգելելու համար, չնայած դրանց արդյունավետությունն ու անվտանգությունը դեռևս լավ հաստատված չեն[130]։ Դրանք ցուցված են միայն բարձր ռիսկային իրավիճակներում[130]։ ACCP-ն խորհուրդ է տալիս կավա-ֆիլտրի կիրառումը միայն հակամակարդիչների կիրառման հակացուցումների դեպքում, բայց ոչ դրանց հետ զուգակցված, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ չկա արնահոսության ռիսկ և կավա-ֆիլտրի տեղադրումից հետո զարգանում է պրոքսիմալ ԽԵԹ[131]։ Չնայած կավա-ֆիլտրի առկայությունը արդեն իսկ բարձրացնում է ԽԵԹ-ի ռիսկը[130], չկան բավարար պատճառներ հակամակրդիչ թերապիա սկսելու համար[132]։

Մեխանիկական թրոմբէկտոմիան կատարվում է հատուկ սարքի միջոցով, որով հնարավոր է հեռացնել թրոմբը։ Այս մեթոդը կիրառվում է միայն, եթե առկա է զստաազդրային ԽԵԹ, ախտանծաններ <7 օր, լավ ֆունկցիոնալ վիճակ, սպասվող կյանքի տևողություն >1 տարի և առկա են միջամտության կատարման հնարավորություններ[108]։ Հակամակարդումը նախընտրելի է թրոմբէկտոմիայից[133]։

Կանխատեսում խմբագրել

 
Սա հետթրոմբոտիկ համախտանիշի ծանր օրինակ է, որտեղ տեսնում ենք խոցեր սկզբնական ԽԵԹ-ի առաջացման վայրում։ Այս հիվանդը ունեցել է նաև ոտքի վնասում և, քանի որ օգտագործել է հակամակրդիչ թերապիա տեսնում ենք արտահայտված արյունազեղումների առկայություն։

Ստորին վերջույթների չբուժված ԽԵԹ-ն ունի ԹԶԹԷ-ի հետ կապված 3% մահացություն, մինչդեռ մահացությունը կապված վերին վերջույթների ԽԵԹ-ի հետ շատ հազվադեպ է[134]։ Պրոքսիմալ ԽԵԹ ունեցողների մոտ 56%-ը ունեն ԹԶԹԷ, սակայն կրծքավանդակի ԿՏ անհրաժեշտ չէ[135]։ ԹԶԹԷ-ն պրոքսիմալ ԽԵԹ-ի ամենալուրջ բարդությունն է և դրա ռիսկը աճում է, եթե թրոմբերը գտնվում են ազդրում կամ կոնքի խոռոչում[136]։ Դիստալ ԽԵԹ-ը շատ հազվադեպ է ասոցացված ԹԶԹԷ-ի հետ։ Մյուս հաճախ հանդիպող բարդությունը հետթրոմբոտիկ համախտանիշն է[137], որն առաջանում է արյան դեպի սիրտ վերադարձի խանգարման հետևանքով[138]։ Այդ համախտանիշի ախտանշաններից են ցավը, այտուցը, պարեսթեզիան, իսկ ծանր դեպքերում ոտքերի խոցերը։ ԽԵԹ-ից հետո հիվանդների 20–50%-ի մոտ զարգանում է հետթրոմբոտիկ համախտանիշ, որոնցից 5–10%-ը լինում են ծանր[137]։

ԽԵԹ-ից հետո թրոմբի առկայությունը պատահում է հիվանդների փոքրամասնության մոտ և բարձրացնում է ԽԵԹ-ի կրկնման ռիսկը[138][139]։ Քաղցկեղը[7] և չհրահրված ԽԵԹ-ը կարևոր ռիսկի գործոններ են կրկնման համար[140]։ Պրոքսիմալ չհրահրված ԽԵԹ ունեցած մարդկանց մոտ 16%-ը կունենան կրկնակի ԵԹԷ հակամակրդիչ թերապիայի ավարտից հետո՝ 2 տարվա ընթացքում։ Եթե ԽԵԹ-ի հետ միասին զարգանում է նաև ԹԶԹԷ, ապա կրկնման հավանականությունը 17% է[140][141]։

Չհրահրված ԵԹԷ-ն կարող է խոսել չախտորոշված քաղցկեղի առկայության մասին[142], սակայն սովորաբար այդ դեպքերում քաղցկեղը հայտնաբերելու հետազոտություններ քիչ են կատարվում[140]։ Հիվանդների որովայնի և կոնքի խոռոչի ԿՏ հետազոտությունը առավելություններ չունի[143]։

Համաճարակաբանություն խմբագրել

Զարգացած երկրներում տարեկան 1000 մարդուց մոտ 1․5-ը ունենում է ԵԹԷ[144]։ Ըստ 2011 թվականի տվյալների գերակշռում է Հյուսիսային Ամերիկայի և Եվրապական պոպուլյացիան։ ԵԹԷ-ն հազվադեպ է հանդիպում երեխաների մոտ՝ տարեկան 100000-ից 1 դեպք։ Տարիքի հետ ԵԹԷ-ի հանդիպման հաճախությունն ու ռիսկը աճում է[145]։ ԽԵԹ-ն հանդիպում է վերին վերջույթներում մոտ 4-10% դեպքերում։

Հղիության ընթացքում և ծննդաբերիությունից հետո սուր ԵԹԷ-ն հանդիպում է 1000-ից մեկ անգամ։ Վիրահատությունից հետո կատարված կանխարգելող թերապիայի պայմաններում ԵԹԷ-ն զարգանում է 1000 մարդակնցից 10 հոգու մոտ[146][147]։ Անգլիայում տարեկան 25000 մարդ մահանում է ԵԹԷ-ից[148]։ Անհայտ պատճառներով ասիական երկրներում ԵԹԷ-ի զարգացման հաճախականությունն ավելի ցածր է։

Հյուսիսային Ամերիկայի և Եվրապական երկրներում մարդկանց մոտ 4-8%-ը ունեն թրոմբոֆիլիա։ Չինաստանի, Ճապոնիայի և Թաիլանդի բնակչության շրջանոմ ավելի տարածված են անտիթրոմբինի, S և C սպիտակուցների խանգարումները[149][150]։ Համաշխարհային տվյալները դեռևս ամբողջական չեն[151]։

Հասարակություն խմբագրել

 
2017 թվականին Սերենա Ուիլյամսը հոսպիտալիզացվել է Կեսարյան հատումից հետո՝ հակամակարդիչների ընդհատման հետևանքով զարգացած ԹԶԹԷ-ի պատճառով։ Նրա մոտ զարգացել է սուր հևոց և անմիջապես հիվանդանոց տեղափոխվելուց հետո սկսվել է հեպարինի ներերակային ներարկում ու կատարվել է կրծքավանդակի ԿՏ։ ԹԶԹԷ-ի ախտորոշումից հետո, հեպարինի ներերակային ներարկման պատճառով նրա մոտ սկսվել է արնահոսություն Կեսարյան հատման կտրվածքից։ Ներհիվանդանոցային օրերի ընթացքում կատարվել է կավա-ֆիլտրի տեղադրում[152]։

ԽԵԹ-ի կապակցությամբ հակամակրդիչների կիրառումը կարող է կտրուկ փոփոխել մարդկանց կյանքը, քանզի նրանք այլևս չեն կարող զբաղվել կոնտակտային կամ ձմեռային սպորտաձևերով[153]։ Գլխի վնասվածքները լուրջ վտանգ են ներկայացնում, քանի որ կարող են բերել կյանքին վտանգ սպառնացող արնահոսության։ Այս պատճառով հայտնի NASCAR վարորդ Բրայան Վիքերսը հրաժարվեց մասնակցել հետագա մրցավազքերին։ Պրոֆեսիոնալ բասկետբոլիստներ Քրիս Բոշը և Հաքեմ Օլաջուոն տառապել են կրկնվող թրոմբոզներով[154], և Բոշի մոտ զարգացել է նաև ԹԶԹԷ, ինչը խիստ բացասական ազդեցություն է ունեցել նրա կարիերայի վրա[155]։ 2017 թվականին հայտնի թենիսիտուհի Սերենա Ուիլյամսը ունեցել է ԹԶԹԷ՝ ԽԵԹ-ի պատճառով[152]։

Կան շատ այլ հայտնիներ, ովքեր տառապել են ԽԵԹ-ով։ Նախկին ԱՄՆ նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնը ունեցել է կրկնվող ԽԵԹ[156]։ Այս հիվանդությամբ տառապել են նաև Հիլարի Քլինթոնը[157], Դիք Չինին[158] և հաղարդավար Ռեջիս Ֆիլբին կոնքազդրային հոդի փոխարինման վիրահատությունից հետո[159]։ Շատ հայտնիներ մահացել են ԽԵԹ-ի պատճառով․ հայտնի ռեպ երգիչ Հեյվի Դին[160], NBC լրագրող Դեյվիդ Բլումը[161], դերասան Ջիմի Ստյուարտը[159]։

Պատմություն խմբագրել

 
Ռուդոլֆ Վիրխով
 
Վարֆարին՝ վիտամին K-ի անտագոնիստ, որը մետ 50 տարի դեղորայքային բուժման հիմքն էր կազմում։

ԽԵԹ-ի ամենահին դեպքը բնութագրվել է Սուշրութայի կողմից իր՝ Սուշրութա Սամիթա գրքում[162]։ Հաջոր դեպքը բնութագրվել է 1271 թվականին 20-ամյա տղայի մոտ[162][163]։ Որոշակի ժամանակահատվածում կանանց մոտ սկսեց նկատվել ԽԵԹ-ի աճ հետծննդաբերական շրջանում և 1700-ականներին կականց խորհուրդ էր տրվում կրծքով կերակրել դրանից խուսափելու համար, քանզի համարվում էր, որ հիվանդությունն առաջանում է որտքերում կաթ հավաքվելու հետևանքով[164]։

1856 թվականին գերմանացի բժիշկ Ռուդոլֆ Վիրխովը հրապարակեց նյութ, որտեղ անդրադառնում էր Վիրխովի տրիադային՝ թրոմբոզի 3 հիմնական պատճառներին[164]։ Այժ այդ տրիադան կազմում է թրոմբոզի առաջացման մեխանիզմի տեսական մասի հիմքը[165]։

20-րդ դարում ԽԵԹ-ի բուժման բազմաթիվ դեղորայքային մեթոդներ հայտնվեցին․ օրալ հակամակարդիչներ՝ 1940-ականներ, ՑՄՀ-ի ենթամաշկային ներարկում՝ 1962թ[166]։ Երկար ժամանակ դեղորայքային թերապիայի հիմնական մասը կազմում էին ենթամաշկային հեպարինը, որից հետո բուժումը շարունակվում էր վարֆարինի որկարատև ընդունումով[167][168]։ Վարֆարինի ընդունման դեպքում արյան հսկումից և հեպարինի դեպքում ներարկումնեից խուսափելու համար ստեղծվեց հակամակարդիչ դեղահաբերի նոր սերունդ, որոնք հնարավոր է խմել բերանացի և կարիք չկա արյան շարունակական հսկման[168]։ Նոր սերնդի դեղարայքի թվին են պատկանում դաբիգատրանը (Պրադաքսա), րիվարոքսաբանը (Քսարելտո) և ապիքսաբանը (Էլիկվիս)[140][167]։

1970-ականներին հիվանդությունն ախտորոշվում է պլոտիզմոգրաֆիայով, սակայն դոպլեր ՈՒՁՀ-ն ամբողջությամբ փոխարինեց այդ մեթոդին, քանզի ունի բարձր ընտրողականություն և զգայունություն[169]։

Ծախսեր խմբագրել

Հոսպիտալիզացված հիվանդի համար ԱՄՆ-ում ԽԵԹ-ն արժենում է մոտ $7,700–$10,800[170]։ ԵԹԷ-ի հսկման ծախսերը 3, 6 և 12 ամիս անց կազմում են համապատասխանաբար $5,000, $10,000 և $33,000։ Եվրոպայում 3 և 6 ամիս անց ծախսերը կազմում են €1,800 և €3,200[171]։ Հետթրոմբոտիկ համախտանիշը նշանակալիորեն մեծացնում է հետագա ծախսերը[170]։

Հետազոտությունների ուղղություններ խմբագրել

2019 թվականին Nature Genetics-ը մեծացրեց ԽԵԹ-ի հետ կապված գետետիկ միջակայքը 10-ից 33[80]։ Արյունաբանների ամերկյան միությունը 2018 թվականին առանձնացրեց հետազոտությունների 29 կարևոր ոլորտ, որոնք կապված են ծանր հիվանդների հետ։

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ Third-generation combined oral contraceptives (COCs) have an approximate two to three times higher risk than second-generation COCs.[19] Progestogen-only pill use is not associated with increased VTE risk.[23]
  2. ↑ Type I[15]
  3. ↑ The term 'thrombophilia' as used here applies to the five inherited abnormalities of antithrombin, protein C, protein S, factor V, and prothrombin, as is done elsewhere.[18][26]
  4. ↑ Factor V Leiden increases the risk of DVT more than it does for PE, a phenomenon referred to as the factor V Leiden paradox.[27]
  5. ↑ Factor V Leiden and prothrombin G20210A are present in about 3–5% and 1–3%, respectively, of people of European descent.[18]
  6. ↑ "It is important to note that smoking is not an independent risk factor, although it increases the risk for cancers and other comorbidities and works synergistically with other independent risk factors."[38]
  7. ↑ VTE might cause the observed inflammation.[14]
  8. ↑ An elevated level is greater than 250 ng/mL D-dimer units (DDU) or greater than 0.5 μg/mL fibrinogen equivalent units (FEU).[46] A normal level is below these values.
  9. ↑ Page e197S of Kahn et al.[83] specifies that the guideline does not apply to those with "trauma and spinal cord injury" nor does it apply to those "with ischemic and hemorrhagic stroke."
  10. ↑ Specified as those with "previous VTE, recent surgery or trauma, active malignancy, pregnancy, estrogen use, advanced age, limited mobility, severe obesity, or known thrombophilic disorder"
  11. ↑ For example "recent surgery, history of VTE, postpartum women, active malignancy, or ≥2 risk factors, including combinations of the above with hormone replacement therapy, obesity, or pregnancy"[101]
  12. ↑ Evidence for anticoagulation comes from studies other than definitive randomized controlled trials that demonstrate efficacy and safety for anticoagulation vs. placebo or using NSAIDs.[103]
  13. ↑ The international normalized ratio should be ≥ 2.0 for 24 hours minimum[107], but if the ratio is > 3.0, then the parenteral anticoagulant is not needed for five days.[108]
  14. ↑ "Up to 83% of patients treated by any catheter-based therapy, need adjunctive angioplasty, and stenting".[7]

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 «Deep Vein Thrombosis». NHLBI, NIH (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «Deep Venous Thrombosis (DVT)». Merck Manuals Professional Edition. 2016 թ․ հուլիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  3. ↑ Ferri, Fred F. (2017). Ferri's Clinical Advisor 2018 E-Book: 5 Books in 1 (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 357. ISBN 9780323529570. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  4. ↑ «Deep Venous Thrombosis Prevention – Cardiovascular Disorders – Merck Manuals Professional Edition». Merck Manuals Professional Edition. 2016 թ․ հուլիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  5. ↑ «Racial differences in venous thromboembolism». Journal of Thrombosis and Haemostasis. 9 (10): 1877–82. 2011 թ․ հոկտեմբեր. doi:10.1111/j.1538-7836.2011.04443.x. PMID 21797965.
  6. ↑ Ferri, Fred F. (2017). Ferri's Clinical Advisor 2018 E-Book: 5 Books in 1 (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 357. ISBN 9780323529570. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Mazzolai L, Aboyans V, Ageno W, Agnelli G, Alatri A, Bauersachs R, և այլք: (2018 թ․ դեկտեմբեր). «Diagnosis and management of acute deep vein thrombosis: a joint consensus document from the European Society of Cardiology working groups of aorta and peripheral vascular diseases and pulmonary circulation and right ventricular function». European Heart Journal. 39 (47): 4208–4218. doi:10.1093/eurheartj/ehx003. PMID 28329262.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Tran HA, Gibbs H, Merriman E, Curnow JL, Young L, Bennett A, և այլք: (2019 թ․ մարտ). «New guidelines from the Thrombosis and Haemostasis Society of Australia and New Zealand for the diagnosis and management of venous thromboembolism». The Medical Journal of Australia. 210 (5): 227–235. doi:10.5694/mja2.50004. PMID 30739331.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 «Diagnosis of DVT: Antithrombotic Therapy and Prevention of Thrombosis, 9th ed: American College of Chest Physicians Evidence-Based Clinical Practice Guidelines». Chest. 141 (2 Suppl): e351S–e418S. 2012 թ․ փետրվար. doi:10.1378/chest.11-2299. PMC 3278048. PMID 22315267.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Clinical probability and D-dimer testing: how should we use them in clinical practice?». Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine. 29 (1): 15–24. 2008 թ․ փետրվար. doi:10.1055/s-2008-1047559. PMID 18302083.
  11. ↑ «Painful swollen leg—think beyond deep vein thrombosis or Baker's cyst». World Journal of Surgical Oncology. 6: 6. 2008 թ․ հունվար. doi:10.1186/1477-7819-6-6. PMC 2244628. PMID 18205917.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 «Thrombotic risk factors: basic pathophysiology». Critical Care Medicine. 38 (2 Suppl): S3-9. 2010 թ․ փետրվար. doi:10.1097/CCM.0b013e3181c9cbd9. PMID 20083911.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 «Venous valvular stasis-associated hypoxia and thrombosis: what is the link?». Annual Review of Physiology. 73: 527–45. 2011. doi:10.1146/annurev-physiol-012110-142305. PMID 21034220.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 14,7 «Mechanistic view of risk factors for venous thromboembolism». Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. 32 (3): 563–8. 2012 թ․ մարտ. doi:10.1161/ATVBAHA.111.242818. PMID 22345594.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 «Risk factors for venous thrombosis - current understanding from an epidemiological point of view». British Journal of Haematology. 149 (6): 824–33. 2010 թ․ հունիս. doi:10.1111/j.1365-2141.2010.08206.x. PMID 20456358.
  16. ↑ «Hemostasis and Thrombosis in the Oldest Old». Seminars in Thrombosis and Hemostasis. 44 (7): 624–631. 2018 թ․ հոկտեմբեր. doi:10.1055/s-0038-1657779. PMID 29920621.
  17. ↑ «Deep venous thrombosis». The Merck's Manuals Online Medical Library. Merck. 2008 թ․ մարտ. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 28-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 «Management of inherited thrombophilia: guide for genetics professionals». Clinical Genetics. 81 (1): 7–17. 2012 թ․ հունվար. doi:10.1111/j.1399-0004.2011.01746.x. PMID 21707594.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 «Epidemiology, risk factors and sequelae of venous thromboembolism». Phlebology. 27 (Suppl 2): 2–11. 2012. doi:10.1258/phleb.2012.012S31. PMID 22457300.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 «Genetics of venous thrombosis». Journal of Thrombosis and Haemostasis. 7 (Suppl 1): 301–4. 2009 թ․ հուլիս. doi:10.1111/j.1538-7836.2009.03394.x. PMID 19630821.
  21. ↑ «Guidelines for Adult Stroke Rehabilitation and Recovery: A Guideline for Healthcare Professionals From the American Heart Association/American Stroke Association». Stroke. 47 (6): e98–e169. 2016 թ․ հունիս. doi:10.1161/STR.0000000000000098. PMID 27145936.
  22. ↑ «Mechanisms and risk factors of thrombosis in cancer». Critical Reviews in Oncology/Hematology. 118: 79–83. 2017 թ․ հոկտեմբեր. doi:10.1016/j.critrevonc.2017.08.003. PMID 28917273.
  23. ↑ Mantha S, Karp R, Raghavan V, Terrin N, Bauer KA, Zwicker JI (2012 թ․ օգոստոս). «Assessing the risk of venous thromboembolic events in women taking progestin-only contraception: a meta-analysis». BMJ. 345: e4944. doi:10.1136/bmj.e4944. PMC 3413580. PMID 22872710.
  24. ↑ «Duration of anticoagulant therapy for venous thromboembolism: balancing benefits and harms on the long term». British Journal of Haematology. 158 (4): 433–41. 2012 թ․ օգոստոս. doi:10.1111/j.1365-2141.2012.09196.x. PMID 22734929.
  25. ↑ «Venous thromboembolism prophylaxis in hospitalized patients: a clinical practice guideline from the American College of Physicians». Annals of Internal Medicine. 155 (9): 625–32. 2011 թ․ նոյեմբեր. doi:10.7326/0003-4819-155-9-201111010-00011. PMID 22041951.
  26. ↑ Middeldorp S (2011). «Is thrombophilia testing useful?». Hematology. American Society of Hematology. Education Program. 2011 (1): 150–5. doi:10.1182/asheducation-2011.1.150. PMID 22160027.
  27. ↑ van Langevelde K, Flinterman LE, van Hylckama Vlieg A, Rosendaal FR, Cannegieter SC (2012 թ․ օգոստոս). «Broadening the factor V Leiden paradox: pulmonary embolism and deep-vein thrombosis as 2 sides of the spectrum». Blood. 120 (5): 933–46. doi:10.1182/blood-2012-02-407551. PMID 22496157.
  28. ↑ «Factor V Leiden: how great is the risk of venous thromboembolism?». Cleveland Clinic Journal of Medicine. 79 (4): 265–72. 2012 թ․ ապրիլ. doi:10.3949/ccjm.79a.11072. PMID 22473726.
  29. ↑ 29,0 29,1 «Non-O blood type is the commonest genetic risk factor for VTE: results from a meta-analysis of the literature». Seminars in Thrombosis and Hemostasis. 38 (5): 535–48. 2012 թ․ հուլիս. doi:10.1055/s-0032-1315758. PMID 22740183.
  30. ↑ 30,0 30,1 «Infections and inflammatory diseases as risk factors for venous thrombosis. A systematic review». Thrombosis and Haemostasis. 107 (5): 827–37. 2012 թ․ մայիս. doi:10.1160/TH11-09-0611. PMID 22437808.
  31. ↑ «Behçet's syndrome as a tool to dissect the mechanisms of thrombo-inflammation: clinical and pathogenetic aspects». Clinical and Experimental Immunology. 195 (3): 322–333. 2019 թ․ մարտ. doi:10.1111/cei.13243. PMID 30472725.
  32. ↑ «Risk of pulmonary embolism in patients with autoimmune disorders: a nationwide follow-up study from Sweden». Lancet. 379 (9812): 244–9. 2012 թ․ հունվար. doi:10.1016/S0140-6736(11)61306-8. PMID 22119579.
  33. ↑ «Management of systemic lupus erythematosus during pregnancy: challenges and solutions». Open Access Rheumatology. 9: 37–53. 2017. doi:10.2147/OARRR.S87828. PMC 5354538. PMID 28331377.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  34. ↑ «Inherited and acquired risk factors for venous thromboembolism». Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine. 33 (2): 127–37. 2012 թ․ ապրիլ. doi:10.1055/s-0032-1311791. PMID 22648484.
  35. ↑ «Autoimmune heparin-induced thrombocytopenia». Journal of Thrombosis and Haemostasis. 15 (11): 2099–2114. 2017 թ․ նոյեմբեր. doi:10.1111/jth.13813. PMID 28846826.
  36. ↑ «Deep venous thrombosis of the upper extremity». American Family Physician. 55 (2): 533–9. 1997 թ․ փետրվար. PMID 9054222.
  37. ↑ Brown J (2008). Oxford American Handbook of Emergency Medicine. էջ 453.9. ISBN 9780199779482. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 8-ին.
  38. ↑ McLendon K, Attia M (2019). «Deep Venous Thrombosis (DVT) Risk Factors». StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. PMID 29262230.
  39. ↑ «Isolated distal deep vein thrombosis: what we know and what we are doing». Journal of Thrombosis and Haemostasis. 10 (1): 11–9. 2012 թ․ հունվար. doi:10.1111/j.1538-7836.2011.04564.x. PMID 22082302.
  40. ↑ «Deep Vein Thrombosis of the Upper Extremity». Deutsches Arzteblatt International. 114 (14): 244–249. 2017 թ․ ապրիլ. doi:10.3238/arztebl.2017.0244. PMC 5415909. PMID 28446351.
  41. ↑ Chan WS, Spencer FA, Ginsberg JS (2010 թ․ ապրիլ). «Anatomic distribution of deep vein thrombosis in pregnancy». CMAJ. 182 (7): 657–60. doi:10.1503/cmaj.091692. PMC 2855912. PMID 20351121.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 Saha P, Humphries J, Modarai B, Mattock K, Waltham M, Evans CE, և այլք: (2011 թ․ մարտ). «Leukocytes and the natural history of deep vein thrombosis: current concepts and future directions». Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. 31 (3): 506–12. doi:10.1161/ATVBAHA.110.213405. PMC 3079895. PMID 21325673.
  43. ↑ «What is deep vein thrombosis?». National Heart, Lung, and Blood Institute. 2011 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 26-ին.
  44. ↑ Kim ES, Bartholomew JR. «Venous thromboembolism». Disease Management Project. Cleveland Clinic. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 15-ին.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 López JA, Chen J (2009). «Pathophysiology of venous thrombosis». Thrombosis Research. 123 (Suppl 4): S30-4. doi:10.1016/S0049-3848(09)70140-9. PMID 19303501.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 «DDI/9290 clinical: D-dimer, plasma». Mayo Medical Laboratories. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  47. ↑ 47,0 47,1 Aggarwal DG, Bhojraj SS, Behrainwalla AA, Jani CK, Mehta SS (2018 թ․ հունվար). «Phlegmasia Cerulea Dolens Following Heparin-Induced Thrombocytopenia». Indian Journal of Critical Care Medicine. 22 (1): 51–52. doi:10.4103/ijccm.IJCCM_183_16. PMC 5793026. PMID 29422736.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  48. ↑ Iorio A, Kearon C, Filippucci E, Marcucci M, Macura A, Pengo V, և այլք: (2010 թ․ հոկտեմբեր). «Risk of recurrence after a first episode of symptomatic venous thromboembolism provoked by a transient risk factor: a systematic review». Archives of Internal Medicine. 170 (19): 1710–6. doi:10.1001/archinternmed.2010.367. PMID 20975016.
  49. ↑ Conklin P, Soares GM, Dubel GJ, Ahn SH, Murphy TP (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Acute deep vein thrombosis (DVT): evolving treatment strategies and endovascular therapy» (PDF). Medicine and Health, Rhode Island. 92 (12): 394–7. PMID 20066826. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 6-ին.
  50. ↑ 50,0 50,1 Scarvelis D, Wells PS (2006 թ․ հոկտեմբեր). «Diagnosis and treatment of deep-vein thrombosis». CMAJ. 175 (9): 1087–92. doi:10.1503/cmaj.060366. PMC 1609160. PMID 17060659.Scarvelis D, Wells PS (2007 թ․ նոյեմբեր). «Correction: Diagnosis and treatment of deep-vein thrombosis». CMAJ. 177 (11): 1392. doi:10.1503/cmaj.071550.
  51. ↑ 51,0 51,1 Owings JT (2005). «Management of venous thromboembolism». ACS Surgery. American College of Surgeons. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 16-ին.
  52. ↑ Rao AS, Konig G, Leers SA, Cho J, Rhee RY, Makaroun MS, և այլք: (2009 թ․ նոյեմբեր). «Pharmacomechanical thrombectomy for iliofemoral deep vein thrombosis: an alternative in patients with contraindications to thrombolysis». Journal of Vascular Surgery. 50 (5): 1092–8. doi:10.1016/j.jvs.2009.06.050. PMID 19782528.
  53. ↑ Lloyd NS, Douketis JD, Moinuddin I, Lim W, Crowther MA (2008 թ․ մարտ). «Anticoagulant prophylaxis to prevent asymptomatic deep vein thrombosis in hospitalized medical patients: a systematic review and meta-analysis». Journal of Thrombosis and Haemostasis. 6 (3): 405–14. doi:10.1111/j.1538-7836.2007.02847.x. PMID 18031292.
  54. ↑ Font C, Farrús B, Vidal L, Caralt TM, Visa L, Mellado B, և այլք: (2011 թ․ սեպտեմբեր). «Incidental versus symptomatic venous thrombosis in cancer: a prospective observational study of 340 consecutive patients». Annals of Oncology. 22 (9): 2101–6. doi:10.1093/annonc/mdq720. PMID 21325446.
  55. ↑ Heit JA, Mohr DN, Silverstein MD, Petterson TM, O'Fallon WM, Melton LJ (2000 թ․ մարտ). «Predictors of recurrence after deep vein thrombosis and pulmonary embolism: a population-based cohort study». Archives of Internal Medicine. 160 (6): 761–8. doi:10.1001/archinte.160.6.761. PMID 10737275.
  56. ↑ Spencer FA, Emery C, Lessard D, Anderson F, Emani S, Aragam J, և այլք: (2006 թ․ հուլիս). «The Worcester Venous Thromboembolism study: a population-based study of the clinical epidemiology of venous thromboembolism». Journal of General Internal Medicine. 21 (7): 722–7. doi:10.1111/j.1525-1497.2006.00458.x. PMC 1924694. PMID 16808773.
  57. ↑ Casella IB, Bosch MA, Sabbag CR (2009). «Incidence and risk factors for bilateral deep venous thrombosis of the lower limbs». Angiology. 60 (1): 99–103. doi:10.1177/0003319708316897. PMID 18504268.
  58. ↑ Johnson SA, Stevens SM, Woller SC, Lake E, Donadini M, Cheng J, և այլք: (2010 թ․ փետրվար). «Risk of deep vein thrombosis following a single negative whole-leg compression ultrasound: a systematic review and meta-analysis». JAMA. 303 (5): 438–45. doi:10.1001/jama.2010.43. PMID 20124539.
  59. ↑ Welch, 2010, էջ 2
  60. ↑ Galanaud JP, Bosson JL, Quéré I (2011 թ․ սեպտեմբեր). «Risk factors and early outcomes of patients with symptomatic distal vs. proximal deep-vein thrombosis». Current Opinion in Pulmonary Medicine. 17 (5): 387–91. doi:10.1097/MCP.0b013e328349a9e3. PMID 21832920.
  61. ↑ Chinsakchai K, Ten Duis K, Moll FL, de Borst GJ (2011 թ․ հունվար). «Trends in management of phlegmasia cerulea dolens». Vascular and Endovascular Surgery. 45 (1): 5–14. doi:10.1177/1538574410388309. PMID 21193462.
  62. ↑ 62,0 62,1 Ijaopo R, Oguntolu V, DCosta D, Garnham A, Hobbs S (2016 թ․ մարտ). «A case of Paget-Schroetter syndrome (PSS) in a young judo tutor: a case report». Journal of Medical Case Reports. 10: 63. doi:10.1186/s13256-016-0848-0. PMC 4797165. PMID 26987584.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  63. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 16S: 3.1.
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 National Institute for Health and Clinical Excellence. Clinical guideline 144: Venous thromboembolic diseases: the management of venous thromboembolic diseases and the role of thrombophilia testing. London, 2012.
  65. ↑ Geersing GJ, Zuithoff NP, Kearon C, Anderson DR, Ten Cate-Hoek AJ, Elf JL, և այլք: (2014 թ․ մարտ). «Exclusion of deep vein thrombosis using the Wells rule in clinically important subgroups: individual patient data meta-analysis». BMJ. 348: g1340. doi:10.1136/bmj.g1340. PMC 3948465. PMID 24615063.
  66. ↑ Adam SS, Key NS, Greenberg CS (2009 թ․ մարտ). «D-dimer antigen: current concepts and future prospects». Blood. 113 (13): 2878–87. doi:10.1182/blood-2008-06-165845. PMID 19008457. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 15-ին.
  67. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 17S: 3.4.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 Guyatt et al. 2012, p. 16S: 3.2.
  69. ↑ 69,0 69,1 Guyatt et al. 2012, p. 16S: 3.3.
  70. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 19S: 5.3. & 6.1.
  71. ↑ Tovey C, Wyatt S (2003 թ․ մայիս). «Diagnosis, investigation, and management of deep vein thrombosis». BMJ. 326 (7400): 1180–4. doi:10.1136/bmj.326.7400.1180. PMC 1126050. PMID 12775619.
  72. ↑ Ozbudak O, Eroğullari I, Oğüş C, Cilli A, Türkay M, Ozdemir T (2006 թ․ ապրիլ). «Doppler ultrasonography versus venography in the detection of deep vein thrombosis in patients with pulmonary embolism». Journal of Thrombosis and Thrombolysis. 21 (2): 159–62. doi:10.1007/s11239-006-5207-3. PMID 16622611.
  73. ↑ Häggström, M (January 2019). «Subsartorial Vessels as Replacement Names for Superficial Femoral Vessels» (PDF). International Journal of Anatomy, Radiology and Surgery. 8 (1): AV01–AV02. doi:10.7860/IJARS/2019/40329:2458.
  74. ↑ «What is Venous Thromboembolism?». Centers for Disease Control and Prevention. 2019 թ․ մարտի 14. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  75. ↑ Hecht, 2010, էջ 47
  76. ↑ Shaheen K, Alraies MC, Alraiyes AH, Christie R (2012 թ․ ապրիլ). «Factor V Leiden: how great is the risk of venous thromboembolism?». Cleveland Clinic Journal of Medicine. 79 (4): 265–72. doi:10.3949/ccjm.79a.11072. PMID 22473726.
  77. ↑ Keeling D, Baglin T, Tait C, Watson H, Perry D, Baglin C, և այլք: (2011 թ․ օգոստոս). «Guidelines on oral anticoagulation with warfarin – fourth edition» (PDF). British Journal of Haematology. 154 (3): 311–24. doi:10.1111/j.1365-2141.2011.08753.x. PMID 21671894. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 4-ին.
  78. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 11S: 7.1.
  79. ↑ Li L, Zhang P, Tian JH, Yang K (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Statins for primary prevention of venous thromboembolism». The Cochrane Database of Systematic Reviews (12): CD008203. doi:10.1002/14651858.CD008203.pub3. PMID 25518837.
  80. ↑ 80,0 80,1 Klarin D, Busenkell E, Judy R, Lynch J, Levin M, Haessler J, և այլք: (2019 թ․ նոյեմբեր). «Genome-wide association analysis of venous thromboembolism identifies new risk loci and genetic overlap with arterial vascular disease» (PDF). Nature Genetics. 51 (11): 1574–1579. doi:10.1038/s41588-019-0519-3. PMC 6858581. PMID 31676865. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 31-ին.
  81. ↑ Kunutsor SK, Seidu S, Khunti K (2017 թ․ փետրվար). «Statins and primary prevention of venous thromboembolism: a systematic review and meta-analysis» (PDF). The Lancet Haematology. 4 (2): e83–e93. doi:10.1016/S2352-3026(16)30184-3. PMID 28089655.
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 Alikhan R, Bedenis R, Cohen AT (2014 թ․ մայիս). «Heparin for the prevention of venous thromboembolism in acutely ill medical patients (excluding stroke and myocardial infarction)». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 5 (5): CD003747. doi:10.1002/14651858.CD003747.pub4. PMC 6491079. PMID 24804622.
  83. ↑ 83,0 83,1 Kahn SR, Lim W, Dunn AS, Cushman M, Dentali F, Akl EA, և այլք: (2012 թ․ փետրվար). «Prevention of VTE in nonsurgical patients: Antithrombotic Therapy and Prevention of Thrombosis, 9th ed: American College of Chest Physicians Evidence-Based Clinical Practice Guidelines». Chest. 141 (2 Suppl): e195S–e226S. doi:10.1378/chest.11-2296. PMC 3278052. PMID 22315261.
  84. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 10S: 2.3., 2.4., & 2.7.1.
  85. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 10S: 2.7.2.
  86. ↑ Guyatt et al. 2012, pp. 10S–11S: 3.4.3. & 3.4.4.
  87. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 11S: 4.2.2.
  88. ↑ Sobieraj DM, Lee S, Coleman CI, Tongbram V, Chen W, Colby J, և այլք: (2012 թ․ մայիս). «Prolonged versus standard-duration venous thromboprophylaxis in major orthopedic surgery: a systematic review». Annals of Internal Medicine. 156 (10): 720–7. doi:10.7326/0003-4819-156-10-201205150-00423. PMID 22412039.
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 Falck-Ytter Y, Francis CW, Johanson NA, Curley C, Dahl OE, Schulman S, և այլք: (2012 թ․ փետրվար). «Prevention of VTE in orthopedic surgery patients: Antithrombotic Therapy and Prevention of Thrombosis, 9th ed: American College of Chest Physicians Evidence-Based Clinical Practice Guidelines». Chest. 141 (2 Suppl): e278S–e325S. doi:10.1378/chest.11-2404. PMC 3278063. PMID 22315265.
  90. ↑ Gould MK, Garcia DA, Wren SM, Karanicolas PJ, Arcelus JI, Heit JA, և այլք: (2012 թ․ փետրվար). «Prevention of VTE in nonorthopedic surgical patients: Antithrombotic Therapy and Prevention of Thrombosis, 9th ed: American College of Chest Physicians Evidence-Based Clinical Practice Guidelines». Chest. 141 (2 Suppl): e227S–e277S. doi:10.1378/chest.11-2297. PMC 3278061. PMID 22315263.
  91. ↑ Kakkos SK, Caprini JA, Geroulakos G, Nicolaides AN, Stansby GP, Reddy DJ (2008 թ․ հոկտեմբեր). Kakkos SK (ed.). «Combined intermittent pneumatic leg compression and pharmacological prophylaxis for prevention of venous thromboembolism in high-risk patients». The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD005258. doi:10.1002/14651858.CD005258.pub2. PMID 18843686.
  92. ↑ Sachdeva A, Dalton M, Lees T (2018 թ․ նոյեմբեր). Cochrane Vascular Group (ed.). «Graduated compression stockings for prevention of deep vein thrombosis». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 11: CD001484. doi:10.1002/14651858.CD001484.pub4. PMC 6477662. PMID 30390397.
  93. ↑ Marik PE, Plante LA (2008 թ․ նոյեմբեր). «Venous thromboembolic disease and pregnancy». The New England Journal of Medicine. 359 (19): 2025–33. doi:10.1056/NEJMra0707993. PMID 18987370.
  94. ↑ Jackson E, Curtis KM, Gaffield ME (2011 թ․ մարտ). «Risk of venous thromboembolism during the postpartum period: a systematic review». Obstetrics and Gynecology. 117 (3): 691–703. doi:10.1097/AOG.0b013e31820ce2db. PMID 21343773.
  95. ↑ 95,0 95,1 Bates SM, Greer IA, Middeldorp S, Veenstra DL, Prabulos AM, Vandvik PO (2012 թ․ փետրվար). «VTE, thrombophilia, antithrombotic therapy, and pregnancy: Antithrombotic Therapy and Prevention of Thrombosis, 9th ed: American College of Chest Physicians Evidence-Based Clinical Practice Guidelines». Chest. 141 (2 Suppl): e691S–e736S. doi:10.1378/chest.11-2300. PMC 3278054. PMID 22315276.
  96. ↑ Guyatt et al. 2012, pp. 39S–40S: 3.0.
  97. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 38S: 3.0.1.
  98. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 11S: 6.1.1.
  99. ↑ «New DVT guidelines: No evidence to support "economy-class syndrome"; oral contraceptives, sitting in a window seat, advanced age, and pregnancy increase DVT risk in long-distance travelers». American College of Chest Physicians. 2012 թ․ փետրվարի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  100. ↑ Clarke MJ, Broderick C, Hopewell S, Juszczak E, Eisinga A (2016 թ․ սեպտեմբեր). «Compression stockings for preventing deep vein thrombosis in airline passengers». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 9: CD004002. doi:10.1002/14651858.CD004002.pub3. PMC 6457834. PMID 27624857.
  101. ↑ 101,0 101,1 101,2 Schünemann HJ, Cushman M, Burnett AE, Kahn SR, Beyer-Westendorf J, Spencer FA, և այլք: (2018 թ․ նոյեմբեր). «American Society of Hematology 2018 guidelines for management of venous thromboembolism: prophylaxis for hospitalized and nonhospitalized medical patients». Blood Advances. 2 (22): 3198–3225. doi:10.1182/bloodadvances.2018022954. PMC 6258910. PMID 30482763.
  102. ↑ «Deep venous thrombosis». PubMed Health. 2012 թ․ փետրվարի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 2-ին.
  103. ↑ Cundiff DK, Manyemba J, Pezzullo JC (2006 թ․ հունվար). Cundiff DK (ed.). «Anticoagulants versus non-steroidal anti-inflammatories or placebo for treatment of venous thromboembolism». The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD003746. doi:10.1002/14651858.CD003746.pub2. PMID 16437461.
  104. ↑ Douketis J, Tosetto A, Marcucci M, Baglin T, Cushman M, Eichinger S, և այլք: (2010 թ․ հոկտեմբեր). «Patient-level meta-analysis: effect of measurement timing, threshold, and patient age on ability of D-dimer testing to assess recurrence risk after unprovoked venous thromboembolism». Annals of Internal Medicine. 153 (8): 523–31. doi:10.7326/0003-4819-153-8-201010190-00009. PMID 20956709.
  105. ↑ Baglin T (2012 թ․ ապրիլ). «Inherited and acquired risk factors for venous thromboembolism». Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine. 33 (2): 127–37. doi:10.1055/s-0032-1311791. PMID 22648484.
  106. ↑ Robertson L, Kesteven P, McCaslin JE (2015 թ․ հունիս). Cochrane Vascular Group (ed.). «Oral direct thrombin inhibitors or oral factor Xa inhibitors for the treatment of deep vein thrombosis». The Cochrane Database of Systematic Reviews (6): CD010956. doi:10.1002/14651858.CD010956.pub2. PMID 26123214.
  107. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 20S: 2.4.
  108. ↑ 108,0 108,1 Kearon C, Akl EA, Comerota AJ, Prandoni P, Bounameaux H, Goldhaber SZ, և այլք: (2012 թ․ փետրվար). «Antithrombotic therapy for VTE disease: Antithrombotic Therapy and Prevention of Thrombosis, 9th ed: American College of Chest Physicians Evidence-Based Clinical Practice Guidelines». Chest. 141 (2 Suppl): e419S–e496S. doi:10.1378/chest.11-2301. PMC 3278049. PMID 22315268.
  109. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 20S: 2.5.1.
  110. ↑ Guyatt et al. 2012, pp. 20S–21S: 3.1.
  111. ↑ Strijkers RH, Cate-Hoek AJ, Bukkems SF, Wittens CH (2011 թ․ հոկտեմբեր). «Management of deep vein thrombosis and prevention of post-thrombotic syndrome». BMJ. 343: d5916. doi:10.1136/bmj.d5916. PMID 22042752.
  112. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 22S: 3.2.
  113. ↑ Middeldorp S, Prins MH, Hutten BA (2014 թ․ օգոստոս). «Duration of treatment with vitamin K antagonists in symptomatic venous thromboembolism». The Cochrane Database of Systematic Reviews (8): CD001367. doi:10.1002/14651858.CD001367.pub3. PMID 25092359.
  114. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 21S: 3.1.1.
  115. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 21S: 3.1.2.
  116. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 22S: 3.1.4.
  117. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 22S: 3.1.4.1.
  118. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 22S: 3.1.4.5.
  119. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 22S: 3.1.4.4.
  120. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 21S: 2.7.
  121. ↑ 121,0 121,1 American Physical Therapy Association (2014 թ․ սեպտեմբերի 15), «Five Things Physicians and Patients Should Question», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation, American Physical Therapy Association, Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 22-ին, Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 15-ին, which cites
  122. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 21S: 2.14.
  123. ↑ Kearon C, Akl EA, Ornelas J, Blaivas A, Jimenez D, Bounameaux H, և այլք: (2016 թ․ փետրվար). «Antithrombotic therapy for VTE disease: CHEST guideline and expert panel report». Chest. 149 (2): 315–352. doi:10.1016/j.chest.2015.11.026. PMID 26867832.
  124. ↑ Berntsen CF, Kristiansen A, Akl EA, Sandset PM, Jacobsen EM, Guyatt G, և այլք: (2016 թ․ ապրիլ). «Compression Stockings for Preventing the Postthrombotic Syndrome in Patients with Deep Vein Thrombosis». The American Journal of Medicine. 129 (4): 447.e1–447.e20. doi:10.1016/j.amjmed.2015.11.031. PMID 26747198.
  125. ↑ 125,0 125,1 Guyatt et al. 2012, p. 20S: 2.3.
  126. ↑ Enden T, Haig Y, Kløw NE, Slagsvold CE, Sandvik L, Ghanima W, և այլք: (2012 թ․ հունվար). «Long-term outcome after additional catheter-directed thrombolysis versus standard treatment for acute iliofemoral deep vein thrombosis (the CaVenT study): a randomised controlled trial». Lancet. 379 (9810): 31–8. doi:10.1016/S0140-6736(11)61753-4. PMID 22172244.
  127. ↑ Haig Y, Enden T, Grøtta O, Kløw NE, Slagsvold CE, Ghanima W, և այլք: (2016 թ․ փետրվար). «Post-thrombotic syndrome after catheter-directed thrombolysis for deep vein thrombosis (CaVenT): 5-year follow-up results of an open-label, randomised controlled trial». The Lancet Haematology. 3 (2): e64–71. doi:10.1016/S2352-3026(15)00248-3. PMID 26853645.
  128. ↑ Vedantham S, Goldhaber SZ, Julian JA, Kahn SR, Jaff MR, Cohen DJ, և այլք: (2017 թ․ դեկտեմբեր). «Pharmacomechanical Catheter-Directed Thrombolysis for Deep-Vein Thrombosis». The New England Journal of Medicine. 377 (23): 2240–2252. doi:10.1056/NEJMoa1615066. PMC 5763501. PMID 29211671.
  129. ↑ 129,0 129,1 Bhandari, Tamara (2017 թ․ դեկտեմբերի 6). «Clot-busting drugs not recommended for most patients with blood clots». Washington University School of Medicine. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 21-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  130. ↑ 130,0 130,1 130,2 Young T, Tang H, Hughes R (2010 թ․ փետրվար). Young T (ed.). «Vena caval filters for the prevention of pulmonary embolism» (PDF). The Cochrane Database of Systematic Reviews (2): CD006212. doi:10.1002/14651858.CD006212.pub4. PMID 20166079.
  131. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 21S: 2.13.1.–3.
  132. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 21S: 2.13.
  133. ↑ Guyatt et al. 2012, p. 21S: 2.11.
  134. ↑ Turpie AG (2008 թ․ մարտ). «Deep venous thrombosis». The Merck's Manuals Online Medical Library. Merck. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 28-ին.
  135. ↑ Kruger PC, Eikelboom JW, Douketis JD, Hankey GJ (2019 թ․ հունիս). «Deep vein thrombosis: update on diagnosis and management». The Medical Journal of Australia. 210 (11): 516–524. doi:10.5694/mja2.50201. PMID 31155730.
  136. ↑ Young T, Tang H, Hughes R (2010 թ․ փետրվար). Young T (ed.). «Vena caval filters for the prevention of pulmonary embolism» (PDF). The Cochrane Database of Systematic Reviews (2): CD006212. doi:10.1002/14651858.CD006212.pub4. PMID 20166079.
  137. ↑ 137,0 137,1 Kahn SR (2009 թ․ նոյեմբեր). «How I treat postthrombotic syndrome». Blood. 114 (21): 4624–31. doi:10.1182/blood-2009-07-199174. PMID 19741190. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 25-ին.
  138. ↑ 138,0 138,1 Wong P, Baglin T (2012). «Epidemiology, risk factors and sequelae of venous thromboembolism». Phlebology. 27 (Suppl 2): 2–11. doi:10.1258/phleb.2012.012S31. PMID 22457300.
  139. ↑ Konstantinides SV, Torbicki A, Agnelli G, Danchin N, Fitzmaurice D, Galiè N, և այլք: (2014 թ․ նոյեմբեր). «2014 ESC guidelines on the diagnosis and management of acute pulmonary embolism». European Heart Journal. 35 (43): 3033–69, 3069a–3069k. doi:10.1093/eurheartj/ehu283. PMID 25173341.
  140. ↑ 140,0 140,1 140,2 140,3 Keeling D, Alikhan R (2013 թ․ հունիս). «Management of venous thromboembolism--controversies and the future». British Journal of Haematology. 161 (6): 755–63. doi:10.1111/bjh.12306. PMID 23531017.
  141. ↑ Khan F, Rahman A, Carrier M, Kearon C, Weitz JI, Schulman S, և այլք: (2019 թ․ հուլիս). «Long term risk of symptomatic recurrent venous thromboembolism after discontinuation of anticoagulant treatment for first unprovoked venous thromboembolism event: systematic review and meta-analysis». BMJ. 366: l4363. doi:10.1136/bmj.l4363. PMC 6651066. PMID 31340984.
  142. ↑ Robertson L, Yeoh SE, Broderick C, Stansby G, Agarwal R (2018 թ․ նոյեմբեր). Cochrane Vascular Group (ed.). «Effect of testing for cancer on cancer- or venous thromboembolism (VTE)-related mortality and morbidity in people with unprovoked VTE». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 11: CD010837. doi:10.1002/14651858.CD010837.pub4. PMC 6517248. PMID 30407621.
  143. ↑ «Surveillance report 2016 – Venous thromboembolic diseases (2012) NICE guideline CG144». NICE. 2016 թ․ նոյեմբերի 3. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 16-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  144. ↑ Johannesen CD, Flachs EM, Ebbehøj NE, Marott JL, Jensen GB, Nordestgaard BG, և այլք: (2020 թ․ հունվար). «Sedentary work and risk of venous thromboembolism». Scandinavian Journal of Work, Environment & Health. 46 (1): 69–76. doi:10.5271/sjweh.3841. PMID 31385593.
  145. ↑ Rosendaal, 2009, էջ 5
  146. ↑ Januel JM, Chen G, Ruffieux C, Quan H, Douketis JD, Crowther MA, և այլք: (2012 թ․ հունվար). «Symptomatic in-hospital deep vein thrombosis and pulmonary embolism following hip and knee arthroplasty among patients receiving recommended prophylaxis: a systematic review». JAMA. 307 (3): 294–303. doi:10.1001/jama.2011.2029. PMID 22253396.
  147. ↑ «Deep vein thrombosis/pulmonary embolism (DVT/PE)». Centers for Disease Control and Prevention. 2012 թ․ հունիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 5-ին.
  148. ↑ Young A, Chapman O, Connor C, Poole C, Rose P, Kakkar AK (2012 թ․ հուլիս). «Thrombosis and cancer». Nature Reviews. Clinical Oncology. 9 (8): 437–49. doi:10.1038/nrclinonc.2012.106. PMID 22777060.
  149. ↑ Margaglione M, Grandone E (2011 թ․ փետրվար). «Population genetics of venous thromboembolism. A narrative review». Thrombosis and Haemostasis. 105 (2): 221–31. doi:10.1160/TH10-08-0510. PMID 20941456.
  150. ↑ «Blood types». American Red Cross. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  151. ↑ Hamasaki N (2012 թ․ հոկտեմբեր). «Unmasking Asian thrombophilia: is APC dysfunction the real culprit?». Journal of Thrombosis and Haemostasis. 10 (10): 2016–8. doi:10.1111/j.1538-7836.2012.04893.x. PMID 22905992.
  152. ↑ 152,0 152,1 Haskell, Rob (2018 թ․ հունվարի 10). «Serena Williams on Motherhood, Marriage, and Making Her Comeback». Vogue. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  153. ↑ Golemi I, Salazar Adum JP, Tafur A, Caprini J (2019 թ․ օգոստոս). «Venous thromboembolism prophylaxis using the Caprini score». Disease-a-month : DM. 65 (8): 249–298. doi:10.1016/j.disamonth.2018.12.005. PMID 30638566.
  154. ↑ Perez, A.J. (2016 թ․ փետրվարի 17). «Expert: Chris Bosh, like many, at risk of blood clot recurrence». USA Today. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  155. ↑ Moisse, Katie (2011 թ․ մարտի 2). «Serena Williams Hospitalized After Pulmonary Embolism». ABC News. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  156. ↑ Pascarella L, Pappas TN (2013 թ․ փետրվար). «Phlebitis, pulmonary emboli and presidential politics: Richard M. Nixon's complicated deep vein thrombosis». The American Surgeon. 79 (2): 128–34. PMID 23336651.
  157. ↑ Frankel, Todd C. (2016 թ․ սեպտեմբերի 11). «Hillary Clinton has not been quick to share health information». The Washington Post. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  158. ↑ «Cheney diagnosed with deep-vein thrombosis». The Guardian. 2007 թ․ մարտի 6. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  159. ↑ 159,0 159,1 Rodriguez, Diana (2018 թ․ հոկտեմբերի 12). «11 Celebrities Who Battled Deep Vein Thrombosis Risk». Everyday Health. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  160. ↑ «Coroner: Rapper Heavy D died of blood clot in lung». CNN. 2011 թ․ դեկտեմբերի 27. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  161. ↑ «'My husband should be living today'». TODAY. 2005 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  162. ↑ 162,0 162,1 Goodman LR (2013 թ․ հոկտեմբեր). «In search of venous thromboembolism: the first 2913 years». AJR. American Journal of Roentgenology. 201 (4): W576-81. doi:10.2214/AJR.13.10604. PMID 24059395.
  163. ↑ Galanaud JP, Laroche JP, Righini M (2013 թ․ մարտ). «The history and historical treatments of deep vein thrombosis». Journal of Thrombosis and Haemostasis : JTH. 11 (3): 402–11. doi:10.1111/jth.12127. PMID 23297815.
  164. ↑ 164,0 164,1 Rosendaal, 2009, էջ 3
  165. ↑ Bagot CN, Arya R (2008 թ․ հոկտեմբեր). «Virchow and his triad: a question of attribution». British Journal of Haematology. 143 (2): 180–90. doi:10.1111/j.1365-2141.2008.07323.x. PMID 18783400.
  166. ↑ Dalen, 2003, էջ 2
  167. ↑ 167,0 167,1 Ornstein, Charles; Jones, Ryann Grochowski (2015 թ․ հունվարի 7). «The Drugs That Companies Promote to Doctors Are Rarely Breakthroughs». The New York Times.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  168. ↑ 168,0 168,1 Franchini M, Mannucci PM (2016 թ․ սեպտեմբեր). «Direct oral anticoagulants and venous thromboembolism». European Respiratory Review. 25 (141): 295–302. doi:10.1183/16000617.0025-2016. PMID 27581829.
  169. ↑ Dalen, 2003, էջ 3
  170. ↑ 170,0 170,1 Dobesh PP (2009 թ․ օգոստոս). «Economic burden of venous thromboembolism in hospitalized patients». Pharmacotherapy. 29 (8): 943–53. doi:10.1592/phco.29.8.943. PMID 19637948.
  171. ↑ Ruppert A, Steinle T, Lees M (2011). «Economic burden of venous thromboembolism: a systematic review». Journal of Medical Economics. 14 (1): 65–74. doi:10.3111/13696998.2010.546465. PMID 21222564.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Խորանիստ_երակների_թրոմբոզ&oldid=9533779» էջից