Լոսար
Տիբեթյան նոր տարի կամ Լոսար՝ (տիբեթերեն՝ ལོ་གསར་, "new year"[1]), տոն, որը շարժական է և նշվում է գեղեցիկ ավանդույթով և տարբեր ժամանակահատվածներում՝ կախված գտնվելու վայրից (Տիբեթ, Նեպալ, Բութան)[2][3]; Տոնը նոր տարվա փառատոն է և նշվում է Տիբեթյան լուսնային օրացույցի առաջին օրը, որն էլ ըստ Գրիգորյան օրացույցի՝ համապատասխանում է փետրվար կամ մարտ ամիսներին։ Համաձայն Տիբեթյան օրացույցի՝ 2018 թվականի սկիզբը համարվում է փետրվարի 16-18-ը[4]։
| Լոսար | |
|---|---|
 Գումպա պար | |
| Տեսակ | տոն |
| Ենթադաս | Ամանոր |
Նեպալում տոնակատարությունը կոչվում է Լոչար (անգլ.՝ Lhochhar) և տոնում են ավելի քան ութ շաբաթ շուտ, քան Տիբեթյան նոր տարին[5]։
Պատմություն խմբագրել
Տիբեթում Լոսարը ազդարարում է բուդդիզմի ժամանումը և Բոն ծիսակարգի իր արմատներն ունի, որտեղ առկա է ձմռանը խնկարկելու սովորույթը։ Տիբեթյան իններորդ թագավորության ժամանակ, Փյուդ Գանգյալ (617-698) թագավորի օրոք, այս տոնը միավորվել է Լոսարի փառատոնի հետ[6]։
Դալայ լամա XIV-ը՝ տիբեթական բուդդայականության հոգևոր առանջնորդը, Լոսարի տոնակատարության մեջ կարևոր դերակատարում է ունեցել[7]։
Լոսարի՝ տիբեթյան տոնակատարության ժամանակ շամպայնով չեն դիմավորում Ամանորը, այլ երախտագիտության ծիսակատարություն են կատարում։ Նվիրաբերություն են անում ջրային ոգիներին, բնության ոգիներին, քանի որ նրանց ուղիները կապված են բնության հիմնական տարրերի՝ կրակի, ջրի, օդի, հողի հետ[8]։
Սովորույթներ խմբագրել
Լոսարի տոնը նշվում է 15 օր և հիմնական տոնակատարությունները տեղի են ունենում առաջին երեք օրերի ընթացքում։
Լոսարի առաջին օրը չհանգկոլ կոչվող խմիչք են խմում, որը Տիբեթյան գարեջրի բաղադրությամբ է պատրաստվում։
Լոսարի երկրորդ օրը հայտնի է Լոսար թագավորի անունով։ Լոսարի ավանդույթը շարունակվում է Փհուրբա կամ Կիլա դաշույնի կիրառմամբ, որը հնգօրյա ծիսական արարողակարգ է, որտեղ դաշույնն օգտագործվում է չարքերին քշելու համար։
Քանի որ ույղուրներն ընդունել էին չինական օրացույցը, իսկ մոնղոլներներն ու տիբեթցիները ույղուրների օրացույցը, Լոսարը նշվում է Չինաստանի և մոնղոլական Նոր տարվա միևնույն օրը։ Սակայն Լոսարի ավանդույթները Տիբեթի համար եզակի են և նախկինում ունեցել են հնդկական և չինական ազդեցություններ։ Սկզբում Լոսարի հին տոնակատարությունները տեղի են ունեցել միայն ձմեռային արևադարձի ժամանակ, այնուհետև այն տեղափոխվել է չինական և մոնղոլական Նոր տարվա համընկնման պատճառով, Բուդդիզմի Գելուգի դպրոցի ղեկավարի կողմից[9]։
Մինչ 1950 թվականի Չամդոյի ճակատամարտը, Լոսարը սկսվում էր առավոտյան ծիսակարգով, Նամգյալի տաճարում, որն անց էր կացվում Դալայ Լամայի կամ այլ բարձրաստիճան լամաների ղեկավարությամբ, պետական պաշտոնյաների մասնակցությամբ, պատվելու համար Դհարմփալային։ Դալայ Լամայի աքսորումից հետո, մշակութային հեղափոխության ընթացքում բազմաթիվ վանքեր լուծարվեցին։ Այդ ժամանակից ի վեր, Տիբեթում բուդդիզմը մի փոքր վերականգնվեց[10]։
Տիբեթում տարբեր տիպի սովորույթներ կապպված են Լոսար տոնի հետ.
Ընտանիքները տոնին նախապատրաստվում են մի քանի օր առաջ՝ ամբողջովին մաքրում են իրենց տները, ձևավորում և զարդարում են դրանք անուշաբույր ծաղիկներով, պատերին նկարում են խորհրդանիշեր՝ արև, լուսին, սվաստիկա՝ կյանքի հավերժ վերածննդի խորհրդանիշ, նախապատրաստում են եղենափայտ մայրի հիմալայան ճյուղերից, մրտավարդ և գիհու ճյուղեր՝ խնկարկելու համար։ Մարում են պարտքերը, հարթում են վեճերը, գնում նոր հագուստներ և պատրաստում համեղ ուտելիքներ, այդ թվում՝ ավանդական կապսե։
Չհանգկոլ ՝ (անգլ.՝ chang) խմիչքը, որը գարեջուր է, մատուցվում է տաք վիճակում։ «Ոչխարի գլուխ» և «տարեսկիզբ» բառերը տիբեթերենում միևնույն ձևով են հնչում և ըստ դրա, սովորաբար գունավոր կարագից ոչխարի գլուխ են ձևավորում, զարդարում սեղանը։ Մեկ այլ ավանդական զարդարանք, որը խորհրդանշում է հարուստ բերքահավաքը, փայեման է (անգլ.՝ phyemar) (հինգ հացահատիկ զամբյուղ)։ Այն փայտե երկշերտ զամբյուղ է, որի մեկ շերտի վրա լցված է գարու ալյուր, իսկ մյուսի՝ գարու հատիկներ, այնուհետև զարդարվում է գարու հատիկներով և գունավոր կարագով[6]։
Բութանում Լոսարի սովորույթները նման են, սակայն տարբերվում են հարևան Տիբեթի սովորույթներից[11]։
Բութանում ժամանակակից տոնակատարությունը սկսվել է 1637 թվականին, երբ Շաբդրունգ Լաման հանդիսավոր արարողությամբ նշեց Բութանայի վարչական կենտրոնի ՝ Պունակհայի աշխատանքների ավարտը։ Այդ օրը երկրի տարբեր կողմերից եկած բութանացիներ զոհաբերություններ և նվիրաբերություւներ կատարեցին՝ տարբեր շրջաններից բերելով ուտելիքներ և այդ ավանդույթը մինչ օրս կատարվում է Լոսարի արարողակարգի ժամանակ։
Ավանդական կերակուրների թվում են շաքարեղեգը, կանաչ բանանը, որոնք համարվում են հաջողություն բերող սննդամթերքներ[11]։
Երգը, պարը, զբոսախնջույքը, նետաձգությունը, աղեղնաձգությունը և նվիրաբերություններ անելը Բութանում Լոսարի ավանդույթներից են։
Տես նաև խմբագրել
- Galdan Namchot
- Lunar New Year
- Nepali calendar
- Tibetan astrology
- Tibetan calendar
- Chinese New Year (Spring Festival)
- Korean New Year (Seollal)
- Japanese New Year (Shōgatsu)
- Mongolian New Year (Tsagaan Sar)
- Vietnamese New Year (Tết)
- Burmese New Year (Thingyan)
- Cambodian New Year (Chaul Chnam Thmey)
- Lao New Year (Pii Mai)
- Sri Lankan New Year (Aluth Avuruddu)
- Thai New Year (Songkran)
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Լոսար կատեգորիայում։ |
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ William D. Crump, "Losar" in Encyclopedia of New Year's Holidays Worldwide (McFarland & Co.: 2008), pp. 237-38.
- ↑ «Buddhism: Losar». BBC. 2004 թ․ սեպտեմբերի 8.
- ↑ William D. Crump, Encyclopedia of New Year's Holidays Worldwide (McFarland & Co.: 2008), pp. 237: ""Different traditions have observed Losar on different dates."
- ↑ https://www.google.com/searchei=DNU_WvDeK4PGmQGEjqaIAw&q=Losar+2018&oq=Losar+2018&gs_l=psyab.3..0l3.10631.11240.0.11623.5.5.0.0.0.0.90.395.5.5.0....0...1c.1.64.psy-ab..0.5.392...0i67k1j0i22i30k1.0.Jttk7jiUiVg(չաշխատող հղում)
- ↑ Tibetan Borderlands: PIATS 2003: Proceedings of the International Association of Tibetan Studies, Oxford, 2003, p. 121: "Yet though their Lhochhar is observed about eight weeks earlier than the Tibetan Losar, the festival is clearly borrowed, and their practice of Buddhism comes increasingly in a Tibetan idiom."
- ↑ 6,0 6,1 William D. Crump, "Losar" in Encyclopedia of New Year's Holidays Worldwide (McFarland & Co.: 2008), pp. 237-38.
- ↑ Gyatso, Tenzin (1988). Freedom in Exile: the Autobiography of the Dalai Lama of Tibet (rev. ed.: Abacus Books, London. ISBN 0-349-11111-1
- ↑ Tenzin Wangyal Rinpoche (2002). Healing with Form, Energy, and Light. Ithaca, New York: Snow Lion Publications. ISBN 1-55939-176-6
- ↑ Hastings, James (2003). Encyclopedia of Religion and Ethics, Part 10. Kessinger Publishing. p. 892. ISBN 9780766136823.
- ↑ J. Gordon Melton, "Losar" in Religious Celebrations: An Encyclopedia of Holidays, Festivals, Solemn Observances, and Spiritual Commemorations, Vol. 1 (ABC-CLIO), 2011), pp. 530-31.
- ↑ 11,0 11,1 James Mayer, Losar: Community Building and the Bhutanese New Year Արխիվացված Փետրվար 28, 2017 Wayback Machine, Smithsonian Folklife Festival, Smithsonian Institution (February 15, 2013).