Վիքիպեդիա

Լեհական միջանցք

Լեհական միջանցք (գերմ.՝ Polnischer Korridor; լեհ.՝ Pomorze, Korytarz polski), նաև հայտնի որպես Դանցիգի միջանցք, Միջանցք դեպի ծով կամ Գդանսկի միջանցք, եղել է տարածաշրջան Պոմերելիայում (նախկինում Արևմտյան Պրուսիայի մաս), որը Լեհաստանի երկրորդ հանրապետությանը (1920–1939) ելք էր տալիս դեպի Բալթիկ ծով, այսպիսով բաժանելով Գերմանիան Արևելյան Պրուսիայից։ Ազատ քաղաք Դանցիգ (այժմ լեհական քաղաք Գդանսկ) առանձին էր Լեհաստանից և Գերմանիայից։ Նման տարածաշրջան նախկինում նույնպես կոչվել է միջանցք, որը միացվել էր Լեհական Թագին որպես Արքայական Պրուսիայի մաս 1466-1772 թվականների ժամանակաշրջանում[1][2]

Լեհական միջանցքը 1923-1939 թվականներին

Տերմինաբանություն խմբագրել

Ըստ գերմանացի պատմաբան Հարտմուտ Բոկմանի «Միջանցք» տերմինը առաջինն օգտագործվել է լեհ քաղաքական գործիչների կողմից[3], մինչդեռ լեհ պատմաբան Գրցեգոր Լուկոմսկին գրում է, որ տերմինը ներմուծել են գերմանացի ազգայնականները իրենց գաղափարախոսություններում 1920-ական թվականներին[4]։ Միջազգայնորեն տերմինը անգլերեն լեզվով օգտագործվում էր արդեն 1919 թվականի մարտի դրությամբ[5] և որտեղից ել լիներ դրա սկզբնաղբյուրը, այն լայն տարածված տերմին դարձավ ամբողջ աշխարհում[6][7][8][9][10][11][12]։

Գերմանական համահունչ տերմինն է` Polnischer Korridor: Լեհերենով կոչվում է korytarz polski («Լեհական միջանցք») և korytarz gdański («Գդանսկի միջանցք»), սակայն միջանցք բառի կիրառումը միջպատերազմական տարիներին լեհ դիվանագետների կողմից ընդունվում էր որպես վիրավորանք։ Միջանցք տերմինի ամենամեծ քննադատներից էր Լեհաստանի արտաքին գործերի նախարար Ժոզեֆ Բեկը, ով 1939 թվականի մայիսի 5-ին Սեյմում (Լեհաստանի խորհրդարան) օր ելույթի շամանակ ասաց, որ նա պնդում է որպեսզի օգտագործվի Պոմերանական վոյևոդություն։ Միջանք բառը արհեստական է, այս տարածքը դարեր շարունակ եղել է լեհական, փոքրաթիվ գերմանացի բնակիչներով[13]։

Նախապատմություն խմբագրել

Տարածաշջանի պատմություն խմբագրել

10-րդ դարում Պոմերելիան բնակեցված էր սլավոնական ժողովուրներով, որոնք կոչվում էին Պոմերացիներ, ում նախնիները եղել են Կուշիբները, ում իրեն էր ենթարկել Լեհաստանի թագավոր Բոլեսլավ I Խիզախը։ 11-րդ դարում նրանք հիմնեցին անկախ դքսություն[14]։ 1116/1121 թվականին Պոմերանիան նորից նվաճել են լեհերը։ 1138 թվականին Բոլեսլավ III դուքսի մահից հետո Լեհաստանը բաժանվեց մի շարք կիսանկախ տարածքների։ Սամբորիդները դարձան Պոմերելիայի կառավարիչները, որոնցից շատերը դուքսեր էին և կառավարեցին մինչև 1294 թվականը։ Մինչ Պոմերելիան վերադարձրեց անկախությունը 1227 թվալանին[14][15], նրանց իշխանները Լեհաստանի և Դանիայի վասալներն էին։ 1308 թվականից, լեհ-բրանդենբուգյան պատերազմներից հետո, Պոմերելիան ենթարկվում էր Տևտոնական ասպետներին Պրուսիայից։ 1466 թվականի Տորնի երկրորդ հաշտությամբ, Պոմերելիան մտավ Ռեչ Պոսպոլիտայի կազմի մեջ որպես ինքնավար Արքայական Պրուսիայի մաս։ 1772 թվականի Լեհաստանի առաջին բաժանմամբ այն միացվեց Պրուսիայի թագավորությանը ու անվանվեց Արևմտյան Պրուսիա և դարձավ նորաստեղծ Գերմանական կայսրության մաս 1871 թվականին։ Այսպիսով Լեհական միջանցքը նոր չէր ձևավորվել, տարածքը պատկանել է Լեհաստանին մինչև 1772 թվականը, սակայն լայն ինքնավարության իրավունքով[16][17][18][19]։

Պատմական բնակչություն խմբագրել

Արևմտյան Պրուսիայի (ներառյալ տարածքները, որոնք ավելի ուշ դարձան Լեհական միջանցք) ամենավաղ մարդահամարը, որը ցույց է տալի տարածքի էթնիկ կազմը թվագրվում են 1817-1823 թվականներին[20]։

Արևմտյան Պրուսիայի էթնիկ կազմը (Nationalverschiedenheit) 1817-1819 թվականներին[20]
Էթնիկ կամ ազգային խումբ Բնակչություն (քանակ) Բնակչություն (տոկոս)
Լեհեր (Polen) 327,300 52%
Գերմանացիներ (Deutsche) 290,000 46%
Հրեաներ (Juden) 12,700 2%
Ընդամենը 630,077 100%

Դաշնակիցների պլանները միջանցքի մասով Առաջին աշխարհամարտից հետո խմբագրել

Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո վերահիմնադրվեց Լեհաստանը որպես անկախ պետություն։ Լեհաստանը պետականություն չէր ունեցել Վիեննայի վեհաժողովից հետո, իսկ երկրի տարածքը մասնատվել էր։

Լեհաստանին դեպի ծով ելք տալը երաշխավորվում էր ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի 14 կետերից մեկով։ Համաձայն Վիլսոնի տասներեքերորդ կետի.

«Անկախ Լեհաստանը պետք է վերականգնել, որը պետք է ընդգրկի այն տարածքները, որոնք հիմնականում բնակեցված են լեհերով, այն պետք է ուինենա ազատ և պաշտպանված ելք դեպի ծով ելք դեպի և որի տնտեսական անկախությունը և տարածքային ամբողջականությունը պետք է երաշխավորվի միջազգային հանրության կողմից»[21]։

Միջանցքի ստեղծման հետևում ընկած էին հետևյալ պատճառները.

Էթնոաշխարհագրական պատճառներ խմբագրել

Էթնիկ իրավիճակը մասնատված Լեհաստանի վերականգնման գլխավոր պատճառներից էր[22]։ Տարածքի բնակչության մեծ մասը լեհեր էին[23]։ Համաձայն լեհական հանձնաժողովի հաշվետվության Դաշնակիցների գլխավոր խորհրդին 1919 թվականի մարտի 12-ին. «Վերջապես կարելի է ընդունել այն փաստը, որ Արևմտյան Պրուսիան իր 600.000 լեհ բնակչությամբ չի կարող լինել Գերմանիայի տիրապետության ներքո»[24]։ Ըստ պրուսական 1910 թվականի մարդահամարի մոտ 528.000 լեհեր (ներառյալ արևմտյան սլավոնական կաշուբները, որոնք աջակցում էին լեհ ազգայնականներին գերմանական ընտրություններում[25][26][27][28]) ապրում էին տարածաշրջանում, իսկ գերմանացիների թիվը կազմում էր 385.000 (ներառյալ տարածաշրջանում տեղակայված զինվորականները)[29][30]։ Լեհերը չէին ցանկանում, որպեսզի լեհ բնակչությունը մնա Գերմանիայի վերահսկողության ներքո[31], որը նախկինում լեհերին համարում էր այլ փոքրամասնություն և երկրորդ կարգի քաղաքացիներ[32] և փորձում էր գերմանիզացնել։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ A History of Western Civilization: Then came the acquisition of Prussia (separated from Brandenburg by the "Polish corridor") page 382, author Roland N. Stromberg Dorsey Press 1969.
  2. ↑ The Scandinavians in History. "Brandenburg, by the acquisition of Eastern Pomerania besides other territories within the empire was firmly established on the Baltic, though a Polish corridor running between Eastern Pomerania and East Prussia to Danzig denied her all she desired", page 174, author Stanley Mease Toyne. Ayer Publishing 1970
  3. ↑ Hartmut Boockmann, Ostpreussen und Westpreussen, Siedler 2002, p. 401, 3-88680-212-4 [1]
  4. ↑ Grzegorz Lukomski, The problem of Corridor in the Polish-German relationships and on the international stage 1918 - 1939. A political study Արխիվացված 2012-02-24 Wayback Machine (in Polish)
  5. ↑ Նյու Յորք Թայմս։ March 18, 1919: POLISH "CORRIDOR."; Paris Paper Sketches Proposed Strip to Danzig.; March 17, 1919: Plan to Give Germany Land Communication Across Polish Corridor to the Baltic
  6. ↑ Edmund Jan Osmańczyk, Anthony Mango, Encyclopedia of the United Nations and international agreements, 3rd edition, Taylor & Francis, 2003, p.1818, 0-415-93921-6: "Polish Corridor: International term for Poland's access to the Baltic in 1919-1939."
  7. ↑ Hartmut Boockmann, Ostpreussen und Westpreussen, Siedler 2002, p. 401,3-88680-212-4 [2]
  8. ↑ e.g.New York Times: March 18, 1919: POLISH "CORRIDOR."; Paris Paper Sketches Proposed Strip to Danzig.; August 16, 1920: Russians Hoist the German Flag Over Soldau; Say Polish Corridor Will Be Returned to Germany; March 17, 1919: Plan to Give Germany Land Communication Across Polish Corridor to the Baltic; November 16, 1930 EUROPE SOREST SPOT: THE POLISH CORRIDOR.; THE OLD GERMAN PORT OF DANZIG; August 17, 1932 GERMANS UNITED ON POLISH CORRIDOR
  9. ↑ Denmark: Salmonsens Konversationsleksikon, e.g., in the article about railways: ("the German railway network was reduced due to [Germany's] territorial concessions following the [first world] war and is cut in two separate parts by the Polish corridor.")[3] (1930) and article about Poland [4] (1924)
  10. ↑ New York Times early 1919
  11. ↑ «Time magazine, 1925». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 23-ին.
  12. ↑ Barbara Dotts Paul, The Polish-German Borderlands: An Annotated Bibliography, Greenwood Publishing Group, 1994, 0-313-29162-4: contains an abundant collection of contemporary sources using Polish or Danzig Corridor
  13. ↑ Official webpage of Polish Sejm, Chronicle of speeches(չաշխատող հղում)
  14. ↑ 14,0 14,1 James Minahan, One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups, Greenwood Publishing Group, 2000, p.375, 0-313-30984-1
  15. ↑ W.D. Halsey, L. Shores, Bernard Johnston, Emanuel Friedman, Merit Students Encyclopedia, Macmillan Educational Corporation, 1979, p.195: Pomerelia, independent in 1227 and thereafter
  16. ↑ A Lasting Peace page 127, James Clerk Maxwell Garnett, Heinrich F. Koeppler – 1940
  17. ↑ Arms and Policy, 1939–1944 page 40, Hoffman Nickerson – 1945
  18. ↑ The Congress of Vienna: A Study in Allied Unity, 1812–1822 page 279, Harold Nicolson. Grove Pres 2000
  19. ↑ Urban Societies in East-Central Europe, page 190,191, Jaroslav Miller 2008
  20. ↑ 20,0 20,1 Hassel, Georg (1823). Statistischer Umriß der sämmtlichen europäischen und der vornehmsten außereuropäischen Staaten, in Hinsicht ihrer Entwickelung, Größe, Volksmenge, Finanz- und Militärverfassung, tabellarisch dargestellt; Erster Heft: Welcher die beiden großen Mächte Österreich und Preußen und den Deutschen Staatenbund darstellt. Verlag des Geographischen Instituts Weimar. էջ 42.
  21. ↑ «The text of Woodrow's Fourteen Points Speech». Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 26-ին.
  22. ↑ The Danzig Dilemma; a Study in Peacemaking by Compromise: A Study in Peacemaking by Compromise-"This report was origin of the famous Polish corridor to the Baltic which the Commission proposed on ethnographic grounds as well as to give Poland her promised free and secure access to the sea", John Brown Mason, page 50
  23. ↑ Anna M. Cienciala, Natalʹi︠a︡ Sergeevna Lebedeva, Wojciech Materski, Maia A. Kipp, Katyn: A Crime without Punishment, Yale University Press, 2008, 0-300-10851-6, Google Print, p.15
  24. ↑ The Danzig Dilemma; a Study in Peacemaking by Compromise: A Study in Peacemaking by Compromise John Brown Mason page 49
  25. ↑ Gdańskie Zeszyty Humanistyczne: Seria pomorzoznawcza Page 17, Wyższa Szkoła Pedagogiczna (Gdańsk). Wydział Humanistyczny, Instytut Bałtycki, Instytut Bałtycki (Poland) – 1967
  26. ↑ Położenie mniejszości niemieckiej w Polsce 1918–1938 Page 183, Stanisław Potocki – 1969
  27. ↑ Rocznik gdański organ Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku – page 100, 1983
  28. ↑ Do niepodległości 1918, 1944/45, 1989: wizje, drogi, spełnienie page 43, Wojciech Wrzesiński – 1998
  29. ↑ "Principles and Problems of International Relations" page 608 H. Arthur Steiner – 1940
  30. ↑ (Appendix B. German Population of Western Poland by Province and Country)
  31. ↑ The Danzig Dilemma a Study in Peacemaking by Compromise by John Brown Mason Stanford University Press 1946, page 49
  32. ↑ A History of Modern Germany, 1800–2000 page 130, Martin Kitchen Blackwell Publishing 2006
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լեհական_միջանցք&oldid=9822681» էջից