Ինտերնետ մարքեթինգ (անգլ.՝ internet marketing), համացանցում ավանդական մարքեթինգային բոլոր գործիքների օգտագործման պրակտիկա՝ գնորդներին ապրանքի կամ ծառայության վաճառման և նրանց հետ փոխհարաբերությունների կառավարման նպատակով։

Ինտերնետ մարքեթինգի կիրառման դեպքում ապրանքի և ծառայության գները լինում են ավելի ցածր, քանի որ չկա ֆիզիկական ներկայության անհրաժեշտություն։ Ինտերնետ մարքեթինգը իր մեջ ներառում է այնպիսի ուղղվածություններ, ինչպիսիք են առաջխաղացումը սոցիալական ցանցերում (SMM), կայքի օպտիմիզացում որոնողական համակարգերի միջոցով, e-mail մարքեթինգ, մարքեթինգը որոնողական համակարգերում, մուտքային մարքեթինգը, համագործակցային մարքեթինգը և այլ տեսակներ։

Ինտերնետ մարքեթինգի հիմնական տարրերի ամբողջությունը (4P-ի տեսություն)․

Ապրանք (Product), այն ինչը դուք վաճառում եք համացանցի միջոցով։ Նա մրցակցում է միայն այլ կայքերի հետ և նաև ավանդական խանութների։

Գին (Price), ընդունված է համարել, որ գինը համացանցում ավելի ցածր է քան խանութներում ծախսերի տնտեսման հաշվին։

Առաջխաղացում (Promotion), ցանցում ապրանքի կամ բրենդի առաջխաղացման համար նախատեսված գործիքների ամբողջությունը։ Իր մեջ է ներառում գործիքների մեծ զինանոց (որոնողական առաջխաղացում, շրջանակային գովազդ, բաներային գովազդ, e-mail մարքեթինգ, ճանաչողական մարքեթինգ, վիրուսային մարքեթինգ, թաքնված մարքեթինգ, ինտերակտիվ գովազդ, աշխատանք բլոգների հետ և այլն)։

Վայր (Place), վաճառքների կետը, ինտերնետ մարքեթինգի համար համագործակցության կետը գնման որոշման դեպքում (օրինակ՝ կայք, գովազդային հայտարարույուն, խումբ սոցիալական ցանցերում և այլն)։ Մեծ դերակատարում ունի ճիշտ ընտրված կետը թիրախային լսարանի հետ շփման համար և հարմարությունը վաճառողի հետ հաղորդակցման համար։ Հաճախ հենց այս տարրը թույլ չի տալիս ընկերությանը լավ վաճառքներ իրականացնել անգամ մրցակցային առաջարկի առկայության դեպքում։

Ընդհանուր տեղեկություն խմբագրել

Ինտերնետ մարքեթինգը համարվում է էլեկտրոնային առևտրի կազմավորողը։ Այն հաճախ անվանում են նաև առցանց մարքեթինգ։ Ինտերնետ մարքեթինգը կարող է իր մեջ ներառել այնպիսի մասերի, ինչպիսիք են ինտերնետ-ինտեգրացիան, տեղեկութային կառավառումը, PR, վաճառողի և գնորդի հետ աշխատանքների ծառայությունը։

Էլեկտրոնային առևտուրը և ինտերնետ մարքեթինգը դարձել են հայտնի դեպի համացանց թույլտվության տարածման արդյունքում և համարվում են ցանկացած նորմալ մարքեթինգային ընկերության բաղկացուցիչ մաս։ Ինտերնետ մարքեթինգի սեգմենը և գովազդը աճում են ինչպես սպառողական բաժնում, ինչն էլ փաստում օրական նոր ինտերնետ խանութների առաջացում ինչպես նաև B2B շուկայում։

Ինտերնետ մարքեթինգի հիմնական առավելություններն են համարվում ինտերակտիվությունը, առավելագույնս ճշգրիտ թիրախավորման հնարավորությունը, պոստկլիկ վերլուծության հնարավորությունը, որը հանգեցնում է այնպիսի ցուցիչների բարձրացմանը, ինչպիսիք են կայքի կոնվերսիան և ինտերնետ գովազդի ROI-ին։

Ինտերնետ մարքեթինգը ներառում է իր մեջ համակարգի այնպիսի տարրեր ինչպիսիք են․

  • մեդիա գովազդ
  • շրջանակային գովազդ
  • որոնողական մարքեթինգը ամբողջությամբ և SEO-ն մասամբ
  • առաջխաղացումը սոցիալական ցանցերում․ SMO և SMM
  • ուղիղ մարքեթինգ email-ի, RSS-ի և այլնի կիրառմամբ
  • վիրուսային մարքեթինգ
  • պարտիզանական մարքեթինգ
  • ինտերնետ բրենդինգ
  • email մարքեթինգ
  • կոնտենտ մարքեթինգ
  • Programmatic (RTB)

Պատմություն խմբագրել

Մինչև 1990 թվականը համացանցի օգտագործումը բիզնեսի համար արգելված էր ԱՄՆ-ի ազգային գիտական ֆոնդի կանոնակարգով, սակայն շուտով խոշոր ընկերությունները թույլտվություն են ստանում։ 1992 թվականին համացանցի կառավարումը մասնավոր ձեռքերին փոխանցելուց հետո սպառողները և մատակարարների ծառայությունները զգալիորեն սկսեցին տարածվել համացանցում, ցանցը կապում էր միլիոնավոր մարդկանց և համակագիչների ամբողջ աշխարհով մեկ։

Նույն թվականին բացվում է Չառլզ Ստեկի առաջին ինտերնետ խանութը, որը զբաղվում է գրքերի վաճառքով։ 1994 թվականին բացվում է Amazon ընկերությունը, որը 1995 թվականին հուլիսին բացում է իր ինտերնետ խանութը։ 1994 թվականին First Virtual ընկերությունը սկսում է առաջարկել իր ծառայությունները համացանցային տիրույթում վճարման հնարավորությամբ, որը դառնում է վճարողական առաջին էլեկտրոնային համակարգը։ Մի քանի տարի անց՝ 1996 թվականին MasterCard-ը և Visa-ն հայտարարում են պլաստիկային քարտերի միջոցով համացանցում հաշիվների պաշտպանության ստեղծման մասին, որը անվնավորվում է որպես SET։ Քիչ անց սկսում են կիրառության մեջ մտնել առաջին որոնողական համակարգերը[1]։

Հիմա ինտերնետ մարքեթինգը ավելին է քան, տեղեկութային ապրանքների վաճառքը։ Հիմա ընթանում է տեղեկատվական միջավայրերի, ծրագրային ապրանքների, բիզնես մոդելների և բազմաթիվ այլ ապրանքների և ծառայությունների առևտուր։ Այնպիսի ընկերություններ ինչպիսիք են Google-ը, Yahoo-ն և MSN-ը՝ բարձրացել են նոր մակարդակի վրա և սեգմենտավորել են ինտերնետ գովազդային շուկան ու այդպիսով առաջարկում են փոքր կամ միջին բիզնեսներին ծառայություններ տեղային գովազդի միջոցով։ Ներդրումների շահութաբերությունը աճել է, իսկ ծախսերը հնարավոր է դարձել նվազեցնել։ Մարքեթինգի այս տեսակը դարձել է ժամանակակից կապիտալիզմի հիմքը, որը թույլ է տալիս յուրաքանչյուրին ով ունի գաղափար, ապրանք կամ ծառայություն՝ հասնել առավելագույն լայն լսարանին։

«Ինտերնետ մարքեթինգ» եզրույթի օգտագործումը հիմնականում ենթադրում է ուղիղ պատասխան մարքեթինգային ռազմավարության կիրառություն, որը ավանդապես օգտագործվում է ուղիղ փոստային հղումների, ռադիոյի և հեռուստատեսային գովազդային հոլովակներում՝ այն տարբերությամբ, որ այստեղ որպես բիզնես միջավայր ընտրված է ինտերնետը։

Այս մեթոդները պարզվել են շատ արդյունավետ ինտերնետում շնորհիվ վիճակագրությանը հետևելու հնարավորության, որը տարածվել է նաև սպառողի հետ որոշակի հաստատական կապի մեջ գտնվելու հնարավորությամբ լինի B2B թե B2C։ Այս վերլուծության հնարավորությունը օգտագործվում է հիմա բոլոր վայրերում և դրա պատճառով հաճախ հնարավոր է դառնում հանդիպել այնպիսի եզրույթների ինչպիսիք են, ROI-ին՝ ներդրումների փոխհատուցվելիության գործակիցը, conversion rate-ը՝ արդյունավետ այցելությունների գործակիցը, ինչպես նաև ակնթարթորեն վաճառքների վիճակագրությունը ստանալու գործիքներին։

2012 թվականին ՌԱԵԿ-ի կողմից անցկացված հետազոտությունների արդյունքում գովազդային շուկան պարունակում էր․ շրջանակային գովազդ՝ 37, 55 մլրդ ռուբլի, մեդիա գովազդ՝ 19, 20 մլրդ ռուբլի, տեսագովազդ՝ 19, 20 մլրդ ռուբլի։ Միևնույն ժամանակ որոնողական մարքեթինգի շուկան զբաղեցնում էր 10,24 մլրդ ռուբլի, իսկ սոցիալական մարքեթինգի շուկան՝ 4,67 մլրդ ռուբլի[2]։

ՌԱԵԿ-ի կանխատեսումներով 2013 թվականին շրջանակային գովազդի շուկայի ծավալը պետք է մեծանար 28%-ով, մեդիա գովազդինը՝ 16%-ով, տեսագովազդայինը՝ 72%-ով։ Որոնողական մարքեթինգը՝ 19%-ով, իսկ սոցիալականը՝ 32%-ով[2]։

Բիզնես մոդելներ խմբագրել

Ինտերնետ մարքեթինգը նույնացվում է մի քանի բիզնես մոդելների հետ։ Հիմնական մոդելներ․ բիզնես բիզնեսի համար (B2B) և բիզնես սպառողի համար (B2C)։ B2B-ն կազմված է այն ընկերություններից, որոնք բիզնես են իրականացնում իրար մեջ, միևնույն ժամանակ B2C իրականացնում է ուղիղ վաճառքներ վերջնական սպառողի նկատմամբ։ Սկզբում հայտնվել է B2C-ն։ B2B սխեման պարզվում է ավելի բարդ և սկսում է գործել ավելի ուշ։ Ավելի քիչ հանդիպող մոդելներին են վերաբերվում սպառողը սպառողին մոդելը (C2C), որտեղ սովորական օգտատերերը համացանցում փոխանակվում են միմյանց հետ և վաճառում են ապրանքներ մեկը մյուսին։ Որպես օրինակ կարելի է անցկացնել միջազգային eBay աճուրդը կամ Kazaa ֆայլերի փոխանակման համակարգը։ Ինչպես նաև նշելի է C2B մոդելը, որի դեպքում ծառայության կամ ապրանքի վաճառողն է հանդիսանում մասնավոր դեմքը, իսկ սպառող՝ կոմերցիոն ընկերությունը։

Առավելություններ խմբագրել

Ինտերնետ մարքեթինգը առաջին հերթին ներկայացնում է սպառողին ապրանքների մասին տեղեկություններ ստանալու հնարավորություն։ Յուրաքանչյուր պոտենցիալ հաճախորդ համացանցի կիրառմամբ կարող է ստանալ տեղեկություն ապրանքների մասին, ինչպես նաև գնել դրանք։ Չնայած եթե համացանցում չլինի տեղադրված տեղեկություն այդ ապրանքի մասին կամ էլ օգտատերը չգտնի դա, ապա ամենայն հավանականությամբ նա կգնի նույն ապրանքը ուղղակի արդեն մրցակցից։ Նաև սպառողը ունի հնարավորություն մինչև ապրանքը գնելը ծանոթնալ ապրանքի օգտագործման փորձին (AR-ի արդյունքում), ինչն էլ մեծացնում է հավանակնությունը գնումները կատարելու հարցում։

Ինտերնետ մարքեթինգի մեթոդների կիրառությունը ուղղորդված է միջոցների տնտեսմանը, ինչպես նաև ընկերության գործունեության ծավալմանը (տեղային շուկայից անցում ազգային և միջազգային շուկա)։ Ընդ որում խոշոր և փոքր ընկերությունները ունեն ավելի հավասար հնարավորություններ շուկայի համար ընթացող պայքարում։ Ի տարբերություն գովազդային ավանդական մեթոդների (տպագրային, ռադիո և հեռուստատեսություն) մուտք դեպի շուկա համացանցի միջոցով համարվում է ոչ այնքան ծախսատար։ Կարևոր պահ է համարվում այն, որ ի տարբերություն ավանդական մարքեթինգային մեթոդների առաջխաղացման ինտերնետ մարքեթինգը տալիս է կոնկրետ վիճակագրական պատկեր կապված ընկերության մարքեթինգային արդյունավետության հետ։

Մեդիամարքեթինգի մյուս տեսակների հետ համեմատությամբ ինտերնետ մարքեթինգը զարգանում է բավականին արագ։ Նա վայելում է մեծ ճանաչում ոչ միայն բիզնեսների դեպքում այլ նաև սովորական օգտատերերի, ովքեր ցանկություն ունեն առաջխաղացնել իրենց վեբ կայքը կամ բլոգը և վաստակեն դրանց միջոցով։ Դրանից բացի զարգացած երկրներում ինտերնետ մարքեթինգի և գովազդների վրա իրականացվող ծախսերը կազմում են ամբողջ գովազդային ծախսերի ընդամենը 5 %-ը։

Սահմանափակումներ խմբագրել

Ինտերնետ մարքեթինգի սահմանափակումները ստեղծում են խնդիրներ ընկերության և սպառողների համար։ Եթե սպառողը ունի դանդաղ ինտերեն միացում, ապա դա հանգեցնում է գովազդներում անիմացիոն հոլովակների, ներկայացուցչական ֆիլմերի և բարձրորակ գրաֆիկայի օգտագործման դժվարեցմանը, չնայած սկզբունքորեն արագության հետ ունեցած խնդիրները ժամանակի հարց են և ամեն օր «դանդաղ» օգտատերերի քանակը գնալով քչանում է։

Հաջորդ անհարմարությունը կայանում է նրանում, որ ինտերնետ մարքեթինգը չի տալիս սպառողին մինչև գնումներ կատարելը ապրանքների փորձման հնարավորություն։ Սակայն բազմաթիվ սպառողներ լուծում են այդ խնդիրը բավականին դյուրին։ Նրանք ծանոթանում են իրենց հետաքրքիր ապրանքի հետ սովորական խանութներում, իսկ գնումները կատարում են ինտերնետ խանութներից։ Օրինակ՝ Գերմանիան 2000 թվականին ընդունել է օրենը, ըստ որի յուրաքանչյուր սպառող ունի ապրանքը վերադարձնելու հնարավորությունը, եթե այն գնված է համացանցի միջոցով, ընդ որում առանց ինչ-որ բացատրությունների և գումարի ամբողջական վերադարձի պարագայում։ Սա հիմնական պատճառներից մեկն է, որ Գերմանիայում ինտերնետ առևտուրը բավականին զարգացած է։

Ապրանքին «ձեռք տալու» հնարավորության բացակայության խնդիրը լուծելի է տարբեր ձևերով, օրինակ՝ որոշ սեփականատերեր օգտագործում են ապրանքի բարձր որակի նկարներ, այդպիսով փորձելով հաղորդել նկարին բոլոր մանրուքները և իրենց արտադրության հատկությունները։ Ճանաչում է ստանում նաև հատուկ ֆոտո տեխնիկայի կիրառումը ապրանքը 3D տարբերակով թվայնացնելու համար։ Սա թույլ է տալիս այցելուին դիտարկել ապրանքը տարբեր դիրքերից։

Եվս մեկ արգելակով գործոն՝ վճարման համակարգերի սահմանափակություն, որոնց վստահում են սպառողները։ Սակայն, ընդհանուր առմամբ բոլոր այդ սահմանափակումները վերաբերում են B2C-ին։

Անվտանգություն խմբագրել

Ինչպես ընկերության այնպես էլ սպառողների համար, որոնք մասնակցում են առցանց բիզնեսի՝ անվտանգության հետ կապված հարցերը շատ կարևոր են։ Բազմաթիվ սպառողները վախենում են համացանցի միջոցով գնումներ կատարելուց, քանի որ վստահ չեն, որ իրենց անձնական տվյալները կմնան գաղտնի։ Արդեն եղել են դեպքեր, երբ ընկերությունը, որը զբաղվել է առցանց բիզնեսով բռնվել են գաղտնության խախտման համար, որոնք վերաբերվել են իրենց հաճախորդներին։ Որոշները հայտարարված են իրենց վեբ կայքերում, որ հավաստիացնում են սպառողներին վերաբերվող տեղեկությունների գաղտնիության պաշտպանությունը։ Իրենց հաճախորդների մասին տեղեկություններ վաճառելով այդպիսի ընկերությունները ոչ միայն խախտում են իրենց իսկ կողմից հայտարարված քաղաքականությունը այլ նաև որոշ երկրների օրենքներ։

Որոշ ընկերություններ գնում են տեղեկություններ սպառողների վերաբերյալ այնուհետև առաջարկում են սպառողներին գումարի դիմաց հեռացնել իրենց տվյալները տվյալների բազայից։ Այնուամենայնիվ շատ սպառողներ չեն իմանում, որ իրենց անձնական տվյալները օգտագործվում են ընկերությունների կողմից և կարող են անգամ փոխանցվել ուրիշ ընկերությունների։

Անվտանգության հետ կապված հարցը ընկերության համար հիմնականներից մեկն է, որը լուրջ նշանակություն ունի բիզնեսի համար համացանցում։ Ծածկագրությունը հիմնական մեթոդներից մեկն է, որը օգտագործվում է անվտանգության ապահովման և տվյալների գաղտնիության համար համացանցում։

Ինտերնետ մարքեթինգի ազդեցությունը բիզնեսի վրա խմբագրել

Ինտերնետ մարքեթինգը մեծ ազդեցություն է ունեցել աշխատանքային տարբեր ոլորտների վրա ներառյալ երաժշտական արդյունաբերության, բանկային աշխատանքի, էլեկտրոնային սարքերի շուկայի և այլնի։

Երաժշտական արդյունաբերության մեջ բազմաթիվ սպառողներ սկսել են գնել և ներբեռնել երաժշտությունը MP3 տարբերակով (համացանցի միջոցով) CD գնելու փոխարեն։

Ինտերնետ մարքեթինգը նաև ազդեցություն է թողել բանկային արդյունաբերության վրա։ Բազմաթիվ բանկեր առաջարկում են իրենց ծառայությունները առցանց։ Առցանց բանկային գործը համարվում է հարմար տարբեր հաճախորդի համար, քանի որ նրանք ազատվում են ամեն անգամ բանկ հաճախելու անհրաժեշտությունից։ ԱՄՆ-ում ներկայումս շուրջ 50 միլիոն մարդ օգտվում է առցանց բանկերից։ Բանկային առցանց տարբերակը համարվում է առավել արագ զարգացող ոլորտներից մեկը համացանցային բիզնեսում։ Համացանցային կապերի արագության բարձրացումը զբաղեցնում է բացառապես կարևոր դեր։ Համացանցի օգտատերերի 44 %-ը օգտվում է առցանց բանկերի ծառայություններից[3]։

Համացանցային աճուրդները վայելում են ճանաչում, իսկ հակառակ դիրքում գտնվողները մղում են գոյության պայքար։ Եզակի իրերը, որոնք առաջ կարելի էր գտնել լվի շուկաներում հիմա վաճառվում են առցանց աճուրդներում, ինչպիսին է eBay-ը։ Աճուրդների նման զարգացումը լուրջ ազդեցություն է թողել եզակի և հնարժեք իրերի գների վրա։ Եթե առաջ գնային տեղեկություններ ստանալը դժվար էր, ապա հիմա կարելի է աճուրդներում տեսնել իրերի գները և ապրանքի գնի հետ ընդհանուր պատկերացում կազմել, քանի որ միշտ կարելի է իմանալ թե ինչ գնով է վաճառել այս կամ այն իրը։ Շատ ու շատ վաճառողներ վարում են իրենց առցանց բիզնեսը՝ տանը նստած[4]։

Գովազդային արդյունաբերության վրա թողած ազդեցությունը կար և մնում է մեծ։ Ընդամենը մի քանի տարիների ընթացքում առցանց գովազդի ծավալները արագորեն աճել է և հասել է տասնյակ միլիարդ դոլարների տարեկան կտրվածքով։ Գովազդ իրականոցները սկսել են ակտիվորեն փոխանակվել իրենց նախընտրություններով և հիմա ինտերնետ գովազդը արդեն գրավում բարձր շուկայական որմնախորշ, քան գովազդը ռադիոյում։

Ներկայումս դժվար է գտնել խոշոր արդյունաբերական միջավայր, որը առաջխաղացում չի իրականացում ցանցում։ Աճի պարբերականությունը կարելի է հեշտորեն տեսնել։ Առևտրային առցանց հարթակները արդեն վաղուց դադարել են հայտարարության տախտալ լինել, որոնցից էլ որ նրանք աճել են[5]։ Ներկայումս դրանցից որոշները դարձել են խոշոր կազմակերպություններ, որոնք առաջարկում են ամբողջական մարքեթինգային ծառայություններ։

Ինտերնետ մարքեթոլոգները զարգացնում են իրենց օպտիմիզացնող ռազմավորությունները որոնողական համակարգերում առանցքային բառերի միջոցով՝ անդադար առաջարկելով նոր բովանդակային կառույցներ և հետևելով դրանց տարածմանը կայքերում[6]։

Արագորեն զարգանում է գովազդը հեռախոսային ծրագրեում։ Google-ը սահմանել է, որ հեռախոսներ օգտագործող օգտատերերի 72 %-ը իրենց նախապատվությունն են տալիս կայքերի հեռախոսային տարբերակներին։ Նրանք իրենց ժամանակի 86 %-ն են օգտագործում հեռախոսների օգտագործման վրա և 45 %-ը հեռախոսային գովազդային ընկերությունների առաջարկում են իրենց ծրագրերը ներբեռնման նպատակով։ Խելացի հեռախոսներ վաճառողների 85%-ը նախընտրում են կայքերում առկա ինքնուրույն հեռախոսային ծրագրերը[7]։

Նոր ոչ գծային մարքեթինգային մոտեցում խմբագրել

Հաճախորդներին գրավելու համար մանրածախ վաճառողները պետք է անցում կատարեն գծային մարքեթինգային մոտեցումից երկկողմանի երկխոսության տարբերակին և մատակարար և սպառող հարաբերությունների համատեղ իրականացմանը։ Տեղեկությունների տարածումը կարող է իրականանալ բազմաթիվ մեթոդներով, ինչպիսիք են բլոգները, Youtube-ը, Facebook-ը, Instagram-ը և այլ հարթակները[8]։ Համացանցային հարթակները և սոցիալական ցանցերը թույլ են տալիս մարդկանց հեշտորեն ստեղծել բովանդակային կառույցներ և հրապարակայնորեն արտահայտել իրենց մտքերը, փորձը, գաղափարները և զգացումները տարբեր թեմաների և ապրանքների շուրջ, ինչը արագացնում է տեղեկությունների տարածումը[9]։

Nielsen Global Connected Commerce միջազգային հարցման շրջանակներում անցկացվել է 26 հարցազրույց, պարզելու համար թե ինչպես են սպարողները օգտագործում համացանցը առցանց խանութներում գնումների շուրջ որոշումներ կայացնելու համար։ Գնորդները հակված են կատարել գնումներ երկրի սահմաններում, սակայն հարցման ենթարկված մարդկանց 50 %-ից ավելին նշել են որ վերջին վեց ամիսների ընթացքում առցանց գնումներ կատարել են երկրի սահմաններից դուրս[10]։

Օմնիկալ ռազմավարությունների կիրառումը դառնում է ավելի կարևոր այն ձեռնարկությունների համար, որոնք պետք է ենթարկվեն սպառողների փոփոխական սպասումներին, որոնք պահանջվում են ավելի դժվար առաջարկներ գնումների ողջ գործընթացի ընթացքում։ Մանրածախ վաճառողները ավելի շատ ուշադրություն են դարձնում իրենց համացանցում ներկայությանը։ Ժամանակի ընթացքում այն կարող է հանգեցնել նրան, որ սպառողները առցանց հակված են այնպիսի ապրանքներ գնելուն, որոնք համապատասխանում են իրենց պահանջմունքներին և վաճառողներին անհրաժեշտ չէ գույքագրում իրականացնել խանութի ֆիզիկական տարածքում։ Որոշ մանրածախ համացանցային բիզնեսներ հակառակը համացանցային տիրույթից անցնում են իրական աշխարհ, որպեսզի բացեն համապատասխան առևտրային կետերը իրենց ծառայությունները, պրոֆեսիոնալ օգնությունը և զգալի փորձը իրենց ապրանքների հետ աշխատանքի միջոցով ցուցադրեն[11]։

Այն բանի համար, որ կոմպլեքսորեն մշակել եզակի հաղորդակցային ռազմավարություն բոլոր հարթակների համար գոյություն ունեն մի շարք մեթոդներ։ Դրանցից մեկը PESO մոդելն է[12]։ Նրա անվան մեջ ծածկագրված են տեղեկությունների տարածման հիմնական խմբերը՝ Paid, Earned, Shared, Owned։

Հաճախորդները հաճախ իրականցնում են առցանց հետազոտություններ այնուհետև գնում են խանութներում, ինչպես նաև դիտարկում են տարբեր տարբերակներ խանութներում, իսկ հետ փնտրում են տվյալ ապրանքները համացանցում։ Հաճախորդների առցանց հետազոտությունները ապրանքների շուրջ հատկապես ճանաչում ունեն ավելի թանկարժեք ապրանքների համար, ինչպես նաև սնունդի և կոսմետիկայի դեպքում։ Սպառողները ավելի հաճախ կիրառում են համացանցը ապրանքի մասին տեղեկություններ ստանալու, գների համեմատման և առաջարկների փնտրման նպատակներով[8]։

Մարքեթինգի կիրառում թվային շրջանում խմբագրել

Կան մի քանի տարբերակներ որոնք օգտագործվում են բրենդների կողմից ինտերնետ մարքեթինգում, որոնք վերաբերվում են համացանցային տիրույթում իրենց առաջխաղացմանը։ Ինտերնետ մարքեթինգը ժամանակակից աշխարհում ոչ միայն թույլ է տալիս ֆիրմաներին վաճառել իրենց ապրանքները և ծառայությունները, այլ նաև ցուցաբերել առցանց օգնություն հաճախորդների համար 24 ժամյա սպասարկման միջոցով, որպեսզի հաճախորդները զգան իրենց ավելի գնահատված։ Սոցիալական ցանցերում համագործակցությունների իրականացումը թույլ է տալիս բրենդներին ստանալ դրական այնպես էլ բացասական արձագանքներ իրենց հաճախորդներից, ինչպես նաև ճշտել թե որ մեդիա հարթակներն են իրենց համար աշխատում արդյունավետ։ Այդպիսով ինտերնետ մարքեթինգը դարձել է ավելի զգալի առավելություն բրենդների և ձեռնարկությունների համար։ Ներկայումս սպառողները հաճախ հրապարակում են իրենց կարծիքները համացանցով սոցիալական ցանցերի, բլոգների և վեբ կայքերի միջոցով[13]։

Անմիջական շփումները մի մակարդակի վրա հաճախ մեծ ազդեցություն է ունենում հաճախորդների վրա։ Հաճախորդները նաև ավելի հակված են վստահել այլ սպառողների փորձին[9]։ Օրինակի համար կարել է բերել այն, որ սոցիալական ցանցերի օգտատերերը կիսվում են իրենց կարծիքներով տարբեր խանութներ, ռեստորաններ այցելելիս՝ առանձնացնելով որոշակի բրենդներ։ Նաև իրականացվել է հետազոտություն Instagram-ում, որի արդյունքում փորձագետները նշել են, որ դեռահաս օգտատերերը տվյալ սոցիալական ցանցի տարածում են որոշ նկարներ կապված սնունդի հետ իրենց էջերում ու այդպիսով իրականացնում են անվճար գովազդ տվյալ ապրանքների համար[14]։

Ընկերությունները ավելի արդյունավետ օգտագործում են սոցիալական ցանցերի հարթակները իրենց հաճախորդների հետ կապի և նրանց հետ քննարկումների և երկխոսություններ մեկնարկելու համար։ Սոցիալական ցանցերով պոտենցիալ ընդգրկումը արտահայտվում է այն փաստով, որ 2015 թվականին FaceBook-ում ամենամսյա տվյալներով եղել են ավելի քան 126 միլիոն ունիկալ օգտատերեր, իսկ YouTube-ում՝ ավելի քան 97 միլիոն[15]։

Բրենդի ճանաչում խմբագրել

Հասանելիության պարզություն խմբագրել

Ինտերնետ մարքեթինգի առանցքային նպատակն է համարվում հաճախորդների ներգրավվումը և նրանց բրենդների հետ հնարավոր համագործակցության տարբերակների ներկայացումը։ Տեղեկություններ ստանալը դարձել է հեշտ շնորհիվ համացանացի կիրառման։ Օգտատերերը դեպի համացանց մուտք ունենալով կարող են օգտագործել բազմաթիվ ցանցային միջավայրեր, ինչպիսիք են Facebook, YouTube, ֆորումները, էլեկտրոնային փոստը և այլն[16]։ Ինտերնետ հաղորդակցման օնգությամբ ստեղծվում է մուլտիկապային ցանց, որտեղ տեղեկությունը կարող է արագ փոխանցվել ամբողջ աշխարհով մեկ յուրաքանչյուր մարդու։ Այս ինտերակտիվ բնութագրիչը թույլ է տալիս սպառողների հետ երկխոսություններ կառուցել, որոնցում թիրախային լսարանը կարող է բրենդի հետ կապված հարցել տալ, ծանոթանալ նրա հետ, ինչն էլ ավանդական մարքեթինգը չի կարողանում առաջարկել[17]։

Մրցակցային առավելություն խմբագրել

Համացանցային միջավայրերի օգտագործմամաբ ձեռնարկությունները կարող են ստեղծել մրցակցային առավելություններ տարբեր ձևերով։ Որպեսզի հասնեն ինտերնետ մարքեթինգի առավելագույն պոտենցիալին ֆիրմաները օգտագործում են սոցիալական ցանցերը, որպես հիմնական գործիք ինֆորմացիայի տարածման համար։ Շնորհիվ դրա բիզնեսը կարող է ստեղծել համակարգ, որում նա կարող է ճշգրտորեն որոշել հաճախորդների վարքագծային մոդելները և արձագանքել նրանց պահանջմունքներին[18]։ Ցույց է տրվել, որ այդ կարգը մեծ ազդեցություն է ունենում նրանց վրա, ովքեր վաղեմի հարաբերություններ ունեն ֆիրմայի հետ և սպառողների, որոնք համարվում են բացառապես ակտիվ օգտատերեր սոցիալական ցանցերում։ Սրա հետ կապված էջերի ստեղծումը սոցիալական ցանցերում ազդելու է որակի մոտակա բարձրացմանը նոր և գործող սպառողների հարաբերությամբ ինչպես նաև աստիճանաբար բրենդի զարգացմանը։ Նշանակում է որ աճելու է նաև ընկերության ճանաչվածության մակարդակը[17]։ Ֆիրմաները դիտարկում են իրենց կոնտենը հետադարձ կապի հիման վրա, որը ստանում են այդ ցանցի միջոցով․ սա արդյունք է համացանցի բնավորության միջազգային դինամիկության։ Թվային մարքեթինգի արդյունավետ կիրառումը կարող է հանգեցնել բացառապես ավելի քիչ ծախսերի համեմատությամբ ավանդական մարքեթինգի հետ[19]։

Վերջերս իրականացված մշակումներ և ռազմավարություններ խմբագրել

Հիմնական փոփոխություններից մեկը, որը իրականացել է ավանդական մարքեթինգում հանդիսանում է թվային մարքեթինգի առաջացումը, որ հանգեցրել է մարքեթինգային ռազմավարությունների պարագայում տարբեր փոփոխությունների՝ նոր ոլորտի հետ համաձայնեցման նպատակով։

Քանի որ ինտերնետ մարքեթինգը կախված է տեխնոլոգիաներից, որոնք անընդհատ զարգանում և արագորեն փոփոխվում են, ինտերնետ մարքեթինգի ռազմավարություններից և մշակումներից ելնելով անհրաժեշտ է սպասել նույն արձագանքին։ Այս մասը համարվում է փորձ որոշելուն և առաջնանցնելուն այն հիմնական փոփոխություններին, որոնք օգտագործվում և համապատասխանում են ներկա ժամանակներին։

  • Սեգմենտավորում․ մեծ ուշադրություն է դարձվում սեգմենտավորմանը ինտերնետ մարքեթինգի շրջանակներում, որպեսզի գրավման ենթարկվեն կոնկրետ շուկաներ B2B և B2C ճյուղերից։
  • Ազդեցիկ մարքեթինգ․ կան ցանցում որոշակի կարևոր շերտեր, որոնց մեջ են մտնում ազդեցիկ դեմքերը։ Այն դառնում թվային թիրախավորման մեջ կարևոր կոնցեպցիաներից մեկը։ Ազդեցիկ մարդկանց հետ կապվնելը հնարավոր է վճարովի գովազդների միջոցով, որոնցից է օրինակ Facebook-ում կամ Google Adwords ընկերություն իրականացվող գովազդը։
  • Վարքագծային առցանց գովազդ․ սա պրակտիկա է տեղեկությունների հավաքագրման համար համացանցում ժամանակի կտրվածքով օգտատերերի ակտիվության որոշման դեպքում, «որոշակի և տարբեր սարքերի դեպքում, որոնք իրար մեջ կապված չեն վեբ կայքերում»[20][21]։
  • Համատեղ աշխատանքի միջավայրը․ կազմակերպությունների, տեխնոլոգիական ծառայությունների մատակարարների և ցանցային գովազդային գործակալությունների միջև կարող է ստեղծվել միջավայր ջանքերի օպտիմիզացման, ռեսուրսների օգտագործման, կրկնորեն օգտագործման և կապի համատեղ աշխատանքի համար[22]։ Բացի դրանից կազմակերպությունները հրավիրում են իրենց հաճախորդներին իրենց ավելի լավ հասկանալու համար օգնելու։ Այս տվյալների աղբյուրը կոչվում է «Օգտատերային կոնտենտ»։ Բազմաթիվ տեղեկություններ ձեռք են բերվում ընկերության վեբ կայքերի միջոցով, որտեղ կազմակերպությունը առաջարկում է մարդկանց կիսվել մտքերով, որոնք հետագայում գնահատման են արժանանալու կայքի մյուս օգտատերերի կողմից։ Ամենահայտնի մտքերը գնատվում են և իրականացվում են այդ կամ այլ տարբերակներով։ Տվյալների հավաքագրման և նոր ապրանքների մշակման այս մեթոդի կիրառումը կարող է խթանել կազմակերպությունների և հաճախորդների հարաբերությունները, ինչպես նաև ծնել մտքեր որոնք հակառակ դեպքում կմնային չիրագործված։
  • Տվյալների վրա հիմնված գովազդ․ օգտատերերը հավաքագրում են մեծ քանակի տվյալներ հաճախորդին հասնելու ճանապարհին և հիմա բրենդները կարող են օգտագործել այդ տվյալները իրենց հայտնի լսարանները ակտիվացնելու համար՝ ծրագրային գնումների մեդիա տվյալների օգնությամբ։ Չխախտելով հաճախորդների գաղտնիությունը օգտատերերի տվյալները կարելի է հավաքել թվային պահոցներում (օրինակ` երբ հաճախորդու մուտք է գործում վեբ կայք, կարդում է էլեկտրոնային փոստը կամ բացելով բրենդի հեռախոսային հավելվածը համագործակցում ե նրանց հետ)։ Բրենդները նաև ունեն հնարավորություն հավաքագրելու հաճախորդների հետ համագործակցելու հետ կապված իրական տվյալներ[23]։
  • Ռեմարկեթինգ․․ Ռեմարքեթինգը խաղում է կարևոր դեր ինտերնետ մարքեթինգում։ Այս ռազմավարությունը թույլ է տալիս մարքեթոլոգներին հրապարակել ամբողջական գովազդ ապրանքի կամ էլ որոշակի լսարանի հետ կապված իրենց հետաքրքիր կատերգորիայի տակ, հատկապես այն լսարանների, որոնք փնտրել են տվյալ ապրանքը կամ ծառայությունը կամ էլ այցելել են վեբ կայք որևէ կոնկրետ նպատակով։

Նոր թվային շրջանը թույլ է տալիս բրենդներին արագորեն կողմնորոշվել իրենց հաճախորդների հարցում, ովքեր կարող են հետաքրքրված լինել իրենց բրենդով կամ էլ հիմնված նախորդ հետաքրքրող դիտումների վրա։ Ընկերությունները հիմա արդեն կարող են օգտագործել սոցիալական կայքերը տարիքային տատանումները, տեղադրությունը, սեռը և հետաքրքրությունները ընտրելու նրանք, ովքեր որ ցանկություն ունեն տեսնել իրենց գովազդային հրապարակումը։ Բացի դրանից, հիմնվելով հաճախորդների վերջին փնտրման հարցումների վրա՝ նրանց կարելի է հետևել համացանցում, որպեսզի նրանք կարողանային տեսնել կոնկրետ բրենդների, ապրանքների և ծառայությունների գովազդներ[24]։ Այդ ամենը թույլ է տալիս ընկերությանը կողմնորոշվել կոնկրետ հաճախորդների վրա, որոնք գիտեն և զգում են, որ նրանցից կարելի է ստանալ ոչ մեծ օգուտ։

Ինտերնետ մարքեթինգի արդյունավետության բարձրացման ճանապարհ խմբագրել

Ինտերնետ մարքեթինգի արդյունավետության բարձրացման վրա մեծ ազդեցություն ունի կոնտենտ մարքեթինգը[25]։ Կոնտենտ մարքեթինգը կարճ կարելի է բնութագրել որպես «բովանդակային կառույցի ներկայացում այն վայրերում որտեղ փնտրում է ձեր լսարանը»։ Սահմանված է, որ այն լայնորեն ներկայացված է թվային մարքեթինգում և համարվում է հաջողված միջոց արդյունավետության բարձրացման համար։ Սա կապված է նրա հետ, որ կոնտենտ մարքեթինգը դարձնում է բրեդնը ավելի ակտուալ և հայտնի թիրախային սպառողների համար։

Մարքեթոլոգները նաև համարում են էլեկտրոնային փոստը որպես արդյունավետ ռազմավորություն, երբ խոսք է գնում ինտերնետ մարքեթինգի մասին, քանի որ սա ևս մեկ ձև է սպառողների հետ երկարաժամկետ հարաբերություններ կառուցելու համար։

Տարածող տնտեսում խմբագրել

Տարածող տնտեսումը վերաբերում է այն տնտեսական կաղապարին, որը նպատակ ունի այն ռեսուրսների գործադրմանը, որոնք դեռևս ամբողջովին օգտագործված չեն[26]։ Ներկայումս տարածող տնտեսումը ունի աներևեկայելի ազդեցություն շատ ավանդական տարրերի վրա ինչպիսիք են՝ աշխատանքը, արդյունաբերությունը և բաշխման համակարգը[26][27]։ Այս ազդեցությունը անարժեք չէ այն արդյունաբերությունների համար, որոնք ակնհայտորեն վտանգի տակ են գտնվում։ Տարածող տնտեսումը ազդում է ավանդական մարքեթինգի ճյուղերի վրա փոփոխելով որոշ յուրահատուկ գաղափարների բնույթը[26]։

Ինտերնետ մարքեթինգի և ավանդական մարքեթինգի ճյուղերը միանման են այն գործառույթի մեջ, որ ապրանքի կամ ծառայության արժեքը տարբերվում է սկզբանական արտադրողի հաղորդածից մատակարարման շղթայով մինչև սպառողին հասնելը։ Օրինակի համար տիպիկ ինտերնետ մարքեթինգի ճանապարհ է էլեկտրոնային փոստը[28]։ Կազմակերպությունը կարող է թարմացնել տեղեկությունների առաջխաղացման ակտիվությունը սպառողի նկատմամբ բաժանորդագրելով այն տեղեկություն պարունակող նամակը որը ուղարկվել է սպառման ընթացքում։

Ինտերնետ մարքեթինգի ապրանքային լուծումներ խմբագրել

Ինտերնետ շուկայի մի մասը կազմում են ֆիզիկական ապրանքների առևտրով զբաղվող ավանդական վաճառողները։ Նրանք օգտագործում են Ինտերնետը իրենց ապրանքը սպառողների նոր սեգմենտին ներկայացնելու, մարքեթինգային հետազոտություններ կատարելու, մարքեթինգային հաղորդակցությունների, գործարքների կնքման և վճարման համար։

Սակայն Ինտերնետը, որպես շուկա ունի իր յուրահատուկ ապրանքը, որի անվանումն է Ինտերնետ, թվային կամ տեղեկատվական։ Այս ապրանքի վաճառքի կամ առաջխաղացման համար օգտագործվում են այս շուկայի համար յուրահատուկ գործողություններ։ Ինտերնետ ապրանքներին առաջին հերթին դասվում է տեղեկատվությունը, որը կարելի է տեղափոխել թվային տեսքով՝ Ինտերնետ ցանցի և նրա հետ կապակցված տեղեկատվական ցանցերի միջոցով։ Սակայն նյութական ապրանքները նույնպես կարող են գոյություն ունենալ թվային տեսքով, հետևաբար վերածվել Ինտերնետ ապրանքների։ Նման ապրանքների օրինակներ կարող են ծառայել վճարման Ինտերնետ միջոցները, ԶԼՄ-ի Ինտերնետ տարբերակները, նույնիսկ Ինտերնետ ցանցով ուղարկվող գների փոխարժեքների մասին հաղորդագրությունները։ Ժամանակակից կյանքն ամեն օր մեզ ռեալ, նյութական ապրանքներից էլեկտրոնային տարբերակի ստեղծման բազմաթիվ օրինակներ է ներկայացնում։ Բոլոր ապրանքները, որոնք գոյություն ունեն թղթային կրիչների վրա, կարող են ընդունել Ինտերնետ տեսք։

Գրականություն խմբագրել

  • Голик В.С. Эффективность интернет-маркетинга в бизнесе. — Дикта, 2008. — С. 196. — ISBN 978-985-494-275-9
  • Эрик Энж, Стефан Спенсер, Рэнд Фишкин, Джесси Стрикчиола SEO. Искусство раскрутки сайтов. — БХВ-Петербург, 2014. — С. 668. — ISBN 978-5-9775-0861-2
  • Ральф Ф. Уилсон Планирование стратегии интернет-маркетинга = Planning Your Internet Marketing Strategy. — М.: Издательский Дом Гребенникова, 2003. — С. 264. — ISBN 5-938-90005-0
  • Ольга Оникиенко Хочу быть интернет-маркетологом или 13 и 1 способ выучить интернет-маркетинг // webpromoexperts.com.ua. — Webpromoexperts.
  • Ryan, Damian; Jones, Calvin (2009), Understanding digital marketing: marketing strategies for engaging the digital generation, Kogan Page, ISBN 978-0749453893
  • Carter, Ben; Brooks, Gregory; Catalano, Frank; Smith, Bud (2007), Digital Marketing for Dummies, John Wiley & Sons, ISBN 9780470057933

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. О. А. Кожушко, И. Чуркин, А. Агеев и др. Интернет-маркетинг и digital-стратегии. Принципы эффективного использования. — Новосибирск: РИЦ НГУ, 2015. — С. 44. — ISBN 978-5-4437-0445-6, ББК У290с51я73-1
  2. 2,0 2,1 Результаты исследования РАЭК. IT и Рунет 2013: Итоги года
  3. Dapko, J. L.; Artis, A. B. (2014). «Less is More: An Exploratory Analysis of Optimal Visual Appeal and Linguistic Style Combinations in a Salesperson's Initial-Contact E-mail to Millennial Buyers Within Marketing Channels». Journal of Marketing Channels. 21 (4): 254–267. doi:10.1080/1046669X.2014.945358.
  4. Edelman, B.; Brandi, W. (2015). «Risk, Information, and Incentives in Online Affiliate Marketing». Journal of Marketing Research. 52 (1): 1–12. CiteSeerX 10.1.1.589.9857. doi:10.1509/jmr.13.0472.
  5. Fill, C; Hughes, G; De Franceso, S (2013). Advertising strategy, creativity and media. London, UK: Pearson.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  6. Belch, E; Belch, A (2012). Advertising and promotion: An integrated marketing communication perspective ((9th ed) ed.). New York,NY: McGraw-Hill/Irwin.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  7. Square2Marketing (2012). «Online advertising: Google AdWords & pay-per-click». YouTube. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  8. 8,0 8,1 Poul Erik Nielsen Doing Research Across Cultures: A Deconstruction of Post-Positivistic Research Projects // Methodological Reflections on Researching Communication and Social Change. — Cham: Springer International Publishing, 2016. — С. 29–51. — ISBN 9783319404653, 9783319404660.
  9. 9,0 9,1 Ivana S. Domazet, Sladjana Neogradi Digital Marketing and Service Industry // Advances in Human Resources Management and Organizational Development. — IGI Global. — С. 20–40. — ISBN 9781522559931, 9781522559948.
  10. Stine Thidemann Faber, Helene Pristed Nielsen Remapping Gender, Place and Mobility. — Routledge, 2016-03-03. — ISBN 9781315605180
  11. Maria Teresa Pinheiro Melo Borges Tiago, José Manuel Cristóvão Veríssimo Digital marketing and social media: Why bother? // Business Horizons. — 2014-11. — В. 6. — Т. 57. — С. 703–708. — ISSN 0007-6813. — doi:10.1016/j.bushor.2014.07.002
  12. Wickman G. Traction: Get a grip on your business. — BenBella Books, Inc., 2012.
  13. EBSCO Information Services Releases TOC Premier™ via EBSCOhost® // Interlending & Document Supply. — 2003-03. — В. 1. — Т. 31. — ISSN 0264-1615. — doi:10.1108/ilds.2003.12231aab.056
  14. Christopher Holmberg, John E. Chaplin, Thomas Hillman, Christina Berg Adolescents' presentation of food in social media: An explorative study // Appetite. — 2016-04. — Т. 99. — С. 121–129. — ISSN 0195-6663. — doi:10.1016/j.appet.2016.01.009
  15. Karina Nielsen, Joshua Lackmaker, Marja Känsälä, Eveliina Saari, Kerstin Isaksson Resource. — 2015-04-23. — doi:10.6027/tn2015-507
  16. Damianos P. Sakas, Nasiopoulos K. Dimitrios, Androniki Kavoura The Development of Facebook's Competitive Advantage for Brand Awareness // Procedia Economics and Finance. — 2015. — Т. 24. — С. 589–597. — ISSN 2212-5671. — doi:10.1016/s2212-5671(15)00642-5
  17. 17,0 17,1 Barış Kılınç, Elif Pınar Kılınç Yeni Medya Ortamında Çocuk Birey Yeni İletişim Teknolojileri ve Medya Pedagojisinin Önemi // Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. — 2018-07-09. — С. 9–23. — ISSN 1304-3846. — doi:10.31123/akil.441825
  18. Marketing communications in SMEs // Marketing for Entrepreneurs and SMEs. — С. 216–240. — doi:10.4337/9781781955970.00022
  19. Albert van Niekerk Strategic management of media assets for optimizing market communication strategies, obtaining a sustainable competitive advantage and maximizing return on investment: An empirical study // Journal of Digital Asset Management. — 2007-04. — В. 2. — Т. 3. — С. 89–98. — ISSN 1743-6559. — doi:10.1057/palgrave.dam.3650070
  20. «2016 Project Elijah Final Report PDF». dx.doi.org. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 24-ին.
  21. Friederike Eßbach Titelei/Inhaltsverzeichnis // Schülerbegleiter als 'Responsive Bystander' und 'Capable Guardian'. — Nomos, 2015. — С. 1–18. — ISBN 9783845264455.
  22. Graphic technology. Prepress digital data exchange using PDF. — BSI British Standards.
  23. Bodo B. Schlegelmilch The Future of Global Marketing Strategy // Management for Professionals. — Cham: Springer International Publishing, 2016. — С. 221–249. — ISBN 9783319262772, 9783319262796.
  24. Angella J. Kim, Kim K.P. Johnson Power of consumers using social media: Examining the influences of brand-related user-generated content on Facebook(անգլ.) // Computers in Human Behavior. — 2016-5. — Т. 58. — С. 98–108. — doi:10.1016/j.chb.2015.12.047
  25. Adina Candrea, Cristinel Constantin, Ana Ispas Public-Private Partnerships for a Sustainable Tourism Development of Urban Destinations. The Case of Braşov, Romania // Transylvanian Review of Administrative Sciences. — 2017-12-21. — В. Special Issue. — С. 38–56. — ISSN 2247-8310 1842-2845, 2247-8310. — doi:10.24193/tras.si2017.3
  26. 26,0 26,1 26,2 Kyle, Huggins (2017). «Seismic Shifts in the Sharing Economy: Shaking Up Marketing Channels and Supply Chains». Journal of Marketing Channels. 24 (3): 3–12. doi:10.1080/1046669X.2017.1346973.
  27. Herndon, Neil C. (2017). «The Sharing Economy: Opportunities and Challenges for Marketing Channels and Supply Chains». Journal of Marketing Channels. 24 (1–2): 1–2. doi:10.1080/1046669X.2017.1346970.
  28. Thomas, Martin (2017). «Domains of Digital Marketing Channels in the Sharing Economy». Journal of Marketing Channels. 24 (27): 27–38. doi:10.1080/1046669X.2017.1346977.

Արտաքին հղումներ խմբագրել