Ինթիֆադա
Ինթիֆադա (արաբ․՝ انتفاضة), Պաղեստինյան ապստամբություն կամ Դիմադրական շարժում։ Սա առանցքային հասկացություն է ժամանակակից արաբերեն լեզվով, որը վերաբերում է օրինական ապստամբության դեմ ճնշման[1]։
Անվան ծագումնաբանություն խմբագրել
Ինթիֆադան արաբական բառ է, որը բառացիորեն նշանակում է «դողալ», «սարսուռ»[2][3]։ Այն գալիս է արաբական տերմինից, որը նշանակում է «թափահարում»,« ազատվել», ինչպես շունն է թափում ջուրը, կամ ինչպես է մարդը ցնցվում քնած ժամանակ[4][5]։
Պատմություն խմբագրել
ինթիֆադա բառը առաջին անգամ օգտագործվել է մեր ժամանակներում 1952 թվականին Իրաքում, երբ սոցիալիստական և կոմունիստական կուսակցությունները դուրս եկան փողոցներ, բողոքելու Հաշիմյան միապետության դեմ, որը ոգեշնչված է 1952 թվականին Եգիպտական հեղափոխությամբ[6]։
Տերմինը ընդունվել է Արևմտյան Սահարայում՝ 1970-ական թվականներին իսպանական ուժերի աստիճանական դուրսբերմամբ ՝ որպես երկրի ինթիֆադա, սակայն, ըստ էության՝ արմատավորվել է Արևմտյան Սահարայի հակամարտության մեջ Սահարայի առաջին ինթիֆադայի հետ, Սահարայի ակտիվիստների ՝ Արևմտյան Սահարայից ՝ Մարոկկոյից հարավ (1999-2004), անկախության ինթիֆադայի կամ երկրորդ Սահարայի ինթիֆադայի հետ և, վերջապես, 2011 թվականին՝ Գդեյմ Իզիկի բողոքի ցույցերով։
Պաղեստինյան համատեքստում այն վերաբերում է 1980-ական թվականների պայքարում Պաղեստինյան ուսանողների շրջանում «ցնցելու» փորձերին, որը նրանք ընդունեցին որպես ավելի քիչ առճակատման, քան, ավելի վաղ, ռազմատենչ հռետորաբանության տերմինները, քանի որ այն չի պարունակում բռնության նրբերանգ[5]։
Ինթիֆադ անունով իրադարձությունների ցանկ խմբագրել
- Իրաքյան ինթիֆադա - 1952 թվականին Իրաքում գործադուլների և անկարգությունների շարքը, որն ուղղված է Հաշիմական միապետության կառավարման դեմ։
- Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը - Սուդանում գործադուլների, անկարգությունների և ցույցերի շարքը, որն ավարտվեց Աբուդի ռազմական ռեժիմի լուծարմամբ և 1964 թվականի երկրորդ քաղաքացիական իշխանության սկսմամբ։
- Մարտյան ինթիֆադա - բրիտանական գաղութային ներկայության դեմ ձախակողմյան ապստամբություն Բահրեյնում 1965 թվականի մարտին
- ինթիֆադաի երկիր - Իսպանիայի գաղութային տիրապետության դեմ այն ժամանակվա Իսպանական Սահարայում 1970-ի հունիսին Լիբանանի ներքին հակամարտություններում։
- Ինթիֆադա - լիբանանյան քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ (1984 թվականի փետրվարի 6)։
- Լիբանանի իրադարձությունները 2005 թվականին՝ Ռաֆիկ Հարիրիի սպանությունից հետ Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունում:
- Առաջին ինթիֆադան Պաղեստինյան ապստամբությունն է իսրայելական օկուպացիայի դեմ, որը շարունակվել է 1987 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1993 թվականը։ Այն նաև կոչվել է «քարերի պատերազմ», որովհետև պաղեստինցիները դուրս էին եկել կռվի քարերով և զենքերով։
- Ինթիֆադ Ալ Աքսա կամ երկրորդ ինթիֆադա - իսրայելա-պաղեստինյան ուժեղացված բռնության ժամանակաշրջան, որը սկսվել է 2000 թվականի սեպտեմբերի վերջին և ավարտվել է մոտավորապես 2005 թվականին։
- Ինթիֆադա - մի շարք բռնի գործողություններ և հարձակումներ Երուսաղեմում 2014 թվականին։
- Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն (2015 թվական) - 2015 իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության էսկալացիա, որը երբեմն կոչվում է «Ալ Քուդս ինթիֆադա» կամ «Երուսաղեմի ինթիֆադա» կամ «դանակի ինթիֆադա»։
- Բահրեյնում 1990-ականների ապստամբությունը - ապստամբություն, որը պահանջում է վերադառնալ ժողովրդավարական կառավարմանը, հայտնի է նաև որպես «1990-ականների ինթիֆադա»։
- 1991 թվականի ապստամբությունը Իրաքում - Սադամ Հուսեյնի դեմ զինված ապստամբությունը Իրաքում, որը հայտնի է նաև որպես «1991 թվականի իրաքյան ինթիֆադա
- Արևմտյան Սահարայի հակամարտություն։
- Սահարայի առաջին ինթիֆադա - ակտիվիստների ցույցեր Արևմտյան Սահարայի հարավում գտնվող Մարոկկոյում (1999-2004)։
- Անկախության ինթիֆադա կամ երկրորդ շաքարի ինթիֆադա, ցույցեր և անկարգություններ Արևմտյան Սահարայում ՝ Մարոկկոյից հարավ ՝ սկսած 2005 թվականի մայիսից։
- 2005թ թվականի ֆրանսիական անկարգությունները հաճախ անվանում են «ֆրանսիական ինթիֆադա»։
- Արաբական գարուն կամ հեղափոխական ալիք, սկսվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Թունիսում (երբեմն անվանում են «ինթիֆադա»)։
- Թունիսյան հեղափոխություն կամ Թունիսյան ինթիֆադա։
- 2011 թվականի Եմենի հեղափոխություն կամ Եմենի ինթիֆադա։
- 2011 թվականի եգիպտական հեղափոխություն կամ եգիպտական ինթիֆադա։
- Բողոքներ Սուդանում (2011-13 թվականներ) կամ Սուդանի ինթիֆադա։
- 2018-19 թվականների Արաբական բողոքներ։
- 2019 թվականի լիբանանյան բողոքի ակցիաներ, որոնք կոչվում են հարկային ինթիֆադա։
- Հոկտեմբեր, 2019 թվական - Իրաքի բողոքի ցույցեր, որոնք կոչվում են Իրաքի ինթիֆադաներ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Ute Meinel, Die Intifada im Ölscheichtum Bahrain: Hintergründe des Aufbegehrens von 1994-1998, LIT Verlag Münster, 2003 p.10: 'Der Begriff der Intifada, der die Vorstellung eines legitimen Ausbebegehrens gegen Unterdrückung enthält, ist gegenwärtig ein Schlüsselbegriff in der arabischen Welt, von dem eine grosse emotionale Anziehungskraft ausgeht.'
- ↑ Mary K.Roberson, 'Birth, Transformation, and Death of Refugee Identity: Women and Girls of the Intifada,' in Ellen Cole,Esther D Rothblum,Oliva M Espin (eds.) Refugee Women and Their Mental Health: Shattered Societies, Shattered Lives, Routledge, 2013 p.42.
- ↑ Ellen Canterow, 'Beita,' in Zachary Lockman, Joel Beinin, (eds), Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation, South End Press, 1989 pp.81-98 p.81
- ↑ David Pratt, Intifada, Casemate Publishers, 2009 p.20
- ↑ 5,0 5,1 Mary Elizabeth King, A Quiet Revolution: The First Palestinian Intifada and Nonviolent Resistance, Nation Books 2007 p.208
- ↑ Sharif Kanana, 'Women in the Legends of the Intifada,' in Suha Sabbagh (ed.), Palestinian Women of Gaza and the West Bank, Indiana University Press, 1998 p.114.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Andrew Hussey, book 'The French Intifada: how the Arab banlieues are fighting the French state,' The Guardian 23 February 2014