Իմպուլսիվություն
Իմպուլսիվություն (լատին․՝ Impulsus - հարված, դրդում), հակում իմպուլսիվ գործողությունների նկատմամբ, որոնք հաճախ ագրեսիվ բնույթ են ունենում։ Իմպուլսիվության որոշման համար օգտագործվում են հատուկ մասնագիտական հոգեբանական թեստեր և մեթոդ-հարցարաններ, ինչպես օրինակ՝ Ժերոմ Կագանի Matching Familiar Figure թեստը, Հանս Այզենկի իմպոլսիվության հարցարանը, Բարատտայի՝ իմպուլսիվության ինքնաշտորոշման թեստը (BIS-11): Բարատտի սանդղակի առաջին տարբերակը մշակվել է դեռևս 1959 թվականին, իսկ դրանից հետո այն անընդհատ ենթարկվել է փոփոխությունների։ BIS-11-ը թեստի տասնմեկերորդ տարբերակն է և ամենատարածվածը, թեև գիտական աշխատանքներում և կլինիկական պրակտիկայում երբեմն կիրառվում են իմպուլսիվության սանդղակի փոփոխված տարատեսակներ։ Այս մասնագիտացված հարցարանն ստեղծվել է հոգեբան Էռնեստ Բարրատի և Գալվեսթոնում Տեխասի համալսարանի իր գործընկերների կողմից[1]։
Իմպուլսիվությունը ինքնակառավարման գլխավոր խնդիրներից մեկն է[2]։ Իմպուլսիվության ամենակարևոր վարքագծային առանձնահատկությունն այն է, որ կյանքի գրեթե բոլոր ոլորտներում գործնականում մեծացնում է ինքնակառավարման խնդիրների հավանականությունը[3]։
Լաբորատոր թեստավորումների ընթացքում առավել իմպուլսիվ կամավոր-փորձարկվողները հաճախ կատարում են այն գործողությունը, որն այդ պահին փոքրիկ մրցանակ է տալիս, բայց կարևորը առանց հետաձգելու և մերժում են այն առաջարկը, որն ապահովում է ավելի մեծ մրցանակ, բայց ապագայում[4]։
Իմպուլսիվության որոշում խմբագրել
Իմպուլսիվության աստիճանը որոշելու համար գիտնականներն օգտագործում են մի քանի եղանակներ։ Իմպուլսիվությունը կարելի է պայմանականորեն բաժանել հետևյալ 4 բաղկացուցիչների՝
- շտապողականություն — հակվածություն գործել չափից դուրս արագ և անսպասելիորեն, հատկապես սթրեսի և գայթակղության ազդեցության տակ։ Օրինակ՝ վատնել գումարը՝ ցուցափեղկի վրա գեղեցիկ հագուստ տեսնելիս։
- սեփական գործողությունների մասին ոչ բավարար չափով մտածելու հակվածություն — մարդը որոշում է կայացնում որևէ քայլի համար՝ անտեսելով հնարավոր հետևանքները։ Օրինակ՝ վերցնում է վարկ բարձր տոկոսադրույքով, որովհետև հենց այդ պահին ցանկանում է մեքենա գնել։
- հաստատակամության անբավարարություն — մարդն ի վիճակի չէ երկար մտածել որևէ խնդրի լուծման համար, նա հաճախ շեղվում է։ Զբաղվում է տարատեսակ գործողություններով, միայն թե չաշխատի տվյալ նախագծի վրա։
- սուր զգացողությունների մշտական փնտրտուք տարբեր ոլորտներում։ Օրինակ՝ սպորտի էքստրեմալ տիպեր, պատահական կապեր, էկզոտիկ ուտեստների նկատմամբ սեր, դավաճանություններ, վտանգավոր մասնագիտություններ, թմրադեղեր, ալկոհոլ[2]։
Իմպուլսիվ գործողություններ խմբագրել
Մարդու այնպիսի գործողությունները, որոնք կատարվում են անսպասելի ու չգիտակցված մղումների կամ աֆեկտների ազդեցության տակ։
Պսիխոմոտորիկայի (հոգեշարժողության) տեսակներից մեկն է։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Patton J. H., Stanford M. S., Barratt E. S. Factor structure of the Barratt impulsiveness scale // Journal of Clinical Psychology. 1995 Nov; 51 (6):768–74.
- ↑ 2,0 2,1 Իմպուլսիվության թեստ և բնութագիր
- ↑ Moeller F. G., Barratt E. S., Dougherty D. M., Schmitz J. M., Swann A. C. Psychiatric aspects of impulsivity // The American Journal of Psychiatry. 2001 Nov; 158 (11): 1783–93.
- ↑ Chamorro J., Bernardi S., Potenza M. N., Grant J. E., Marsh R., Wang S., Blanco C. Impulsivity in the general population. a national study // Journal of Psychiatric Research. 2012 Aug; 46 (8): 994–1001.
Աղբյուրներ խմբագրել
- Նալչաջյան Ա. Ա. (1984 թ.). Հոգեբանական բառարան (Լույս ed.). Երևան. էջ 240 էջ.