Վիքիպեդիա

Ժոսկեն Դեպրե

Ժոսկեն Դեպրե, Ժոսկեն դե Պրե (ֆր.՝ Josquin des Prez, Josquin Desprez, լատին․՝ Jodocus Pratensis, Iodocus a Prato և այլն, 1455, Բորևուար, Բուրգունդյան պետություն և Vermandois, Ֆրանսիա[1] - օգոստոսի 27, 1521[3], Condé-sur-l'Escaut, Իսպանական Նիդերլանդներ[1]), ֆրանսիացի կոմպոզիտոր, ֆրանկո-ֆլամանդական բազմաձայն դպրոցի առաջատար ներկայացուցիչներից մեկը։

Ժոսկեն Դեպրե
Բնօրինակ անունֆր.՝ Josquin des Prés
Ծնվել է1455
Բորևուար, Բուրգունդյան պետություն կամ Vermandois, Ֆրանսիա[1]
ԵրկիրՀաբսբուրգյան Նիդերլանդներ[2] և  Ֆրանսիա
Մահացել էօգոստոսի 27, 1521[3]
Condé-sur-l'Escaut, Իսպանական Նիդերլանդներ[1]
ԺանրերՊատարագ (երաժշտական), Մոտետ և chanson?
Մասնագիտությունկոմպոզիտոր
 Josquin des Prez Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

1477-1478 թվականներին Էքս-ան-Պրովանս երգչախմբում եղել է երգիչ, 1480-ական թվականներին (հնարավոր է նաև 1490-ականների վերջին) ծառայել է Միլանում կարդինալ Ասքանիո Սֆորցայի մոտ, 1480-ականների սկզբին, ենթադրաբար, Լյուդովիկ XI-ի արքունիքում, իսկ 1489-1495 թվականներին՝ Հռոմի պապական երգչախմբում։ 1503-1504 թվականներին Ֆերարայի դուքս Էրկոլե I դ’Էսթեի արքունիքում աշխատել է նվագախմբի ղեկավար։ 1504 թվականից մինչև կյանքի վերջն ապրել է Ֆրանսիայում, եղել է Քոնդե-սյուր-լ’Էսքո մայր տաճարի (Էնո նահանգ) ավագ քահանա, որտեղ և թաղվել է (1793 թվականին տաճարը և գերեզմանը ոչնչացրել են ֆրանսիական հեղափոխական զորքերը)։

Ստեղծագործություն խմբագրել

Ժոսկենի ժանրային և կառուցվածքային բազմազան ստեղծագործությունը վաղ Վերածննդի երաժշտության տիպային օրինակ է, իսկ նրա պոլիֆոնիկ տեխնիկան XV դարի խիստ ոճի գագաթնակետն է։

Ժոսկենը գրել է շուրջ 40 մոտետ մեծ մասամբ լատինական տեքստերի հիման վրա, այդ թվում «Vultum tuum deprecabuntur» յոթ մասերից կազմված հսկայական մոտետը, ակրոստիքոսով «Illibata Dei Virgo» մոտետը, որում ներառվել էր կոմպոզիտորի անունը։ «Absalon fili mi» («Ավեսալոմ, իմ որդի՛») մոտետը հազվագյուտ փորձ է երաժշտական հռետորության և հարմոնիայի շրջանում, որը գրվել է արտասովոր ցածր տեսիտուրայով[4] և համարձակ բեմոլային ելևէջումներով՝ «Praeter rerum seriem» («դեպքերի սովորական ընթացքին հակառակ»), «Nymphes de bois» («Անտառային հավերժահարսներ», 1497)։ Երեք մոտետ պոլիտեքստային են (բազմատեքստային, երբ տարբեր ձայներ երգում են տարբեր տեքստեր երբեմն տարբեր լեզուներով, նման փորձ՝ տարածված դեռևս XIII—XIV դարերում). տենորը երգում է լատիներեն (գործառույթում cantus firmus), իսկ բարձր ձայները՝ ֆրանսերեն. օրինակ՝ «Que vous madame / In pace»: Որոշ երաժշտագետներ ֆրանսիական աշխարհիկ տեքստերի առկայության պատճառով դրանք առանձնացրել են հատուկ ժանրային կատեգորիայում՝ «շանսոն-մոտետներ»։

 
Ժոսկենի «Missa de Beata Virgine» պատարագի ձեռագիրը

Ժոսկենի ժառանգության կենտրոնական մասն են կազմում 18 քառաձայն պատարագներ (ժամանակակից գիտությունը վիճարկել է դրանցից մի քանիսի հեղինակային իրավունքը), որոնք համարվել են Վերածննդի դարաշրջանի պոլիֆոնիկ (բազմաձայն) պատարագների մեծագույն ձեռքբերումը։ Առավել հայտնի են «L’homme armé» («Զինված մարդ»[5], «La sol fa re mi», որտեղ կոմպոզիցիայի հիմքում դրվել է համառորեն կրկնվող արտահայտությունը[6], «Hercules dux Ferrarie» («Հերկուլես՝ ֆերարայի դուքս», նվիրված Էրկոլե դ’Էստե Ժոսկենի խնամակալին), «Pange lingua» («Երգի'ր, լեզու'»), «De Beata Virgine» («Օ՜ երանելի կույսին», Ժոսկենի ամենահայտնի պատարագն է եղել XVI դարի ընթացքում) պատարագները։ Ժոսկենին համարել են նախահայր պատարագում պարոդիայի տեխնիկայի, որի օրինակները կան «Malheur me bat», «Mater Patris» և «Fortuna desperata» պատարագներում։

Ժոսկենի պոլիֆոնիկ ֆակտուրայի վառ առանձնացող յուրահատկությունը երկձայն կանոններն են։ «Ad fugam» պատարագում բարձր ձայնը տենորի հետ ձգում է կանոնը ստեղծագործության ամբողջ ընթացքում («Benedictus» բաժանումը բացառելու պատճառով)։ Պատարագի առավել զարմանալի ոճային առանձնահատկություն է այն, որ յուրահատուկ երաժշտական տրամաբանությունը երբեմն գերիշխում է «տեքստային» և պատարագի երգասացության տրամաբանության վրա, մինչև իսկ արհամարհվում են լատինական շեշտերի նորմաները, ինչպես օրինակ՝ «L’ami Baudichon» պատարագում (անպատշաճ բովանդակությամբ անարվեստ պարային երգի թեմայի վրա)։ Որոշ հետազոտողներ (Մ. Լոնգ, Ու. Էլդերզ) Ժոսկենի պատարագներում հայտնաբերել են քրիստոնեական (և այլ) սիմվոլիկա։

Ժոսկենի ստեղծագործական ժառանգության մեջ աշխարհիկ ստեղծագործությունների մասը համեմատաբար փոքր է, ընդ որում մինչև հիմա նրա բազմաձայն շատ երգեր (3-6 ձայն, հաճախ 4 ձայն, առավելապես ֆրանսիական բանաստեղծությունների հիման վրա) հայտնի են պարզության և մեղեդու արտահայտչականության, կոնտրապունկտային տեխնիկայի չափավոր և արդյունավետ օգտագործման շնորհիվ։ Ժոսկենի հայտնի աշխարհիկ երաժշտության մեջ պոլիտեքստային (ֆրանկո-լատինական) եղերերգը գրվել է Օկեգեմի մահվան վրա «Nymphes des bois / Requiem aeternam», շանսոն «Baisés moy, ma doulce amye» («Համբուրի՛ր ինձ, թանկագի՛ն ընկեր», կանոն է) և «Mille regretz» («Հազար ափսոս»,վերջանում է այդ ժամանակների համար հազվագյուտ մինորային եռահնչյունով), ֆրոտոլներ «In te Domine speravi» («Քեզ եմ ապավինում, Աստվա՛ծ», իտալերենի և լատիներենի արտասովոր միահյուսմամբ), «Սկարամելա»[7] և «El grillo» («Ծղրիդ»)։ Որոշ աշխարհիկ երգեր գրվել են երաժշտական գործիքների համար («Ile fantazies de Joskin»; «Vive le roy»), կամ նրանց մեջ խիստ հնարավոր է գործիքների օգտագործումը («La Bernardina»):

 
Հատված Domine ne in furore սաղմոսային մոտետից

Մշակութային ազդեցություն խմբագրել

Եվրոպացի կոմպոզիտորները Ժոսկենի մահվանն արձագանքել են սրտառուչ տապանագրերով, որոնց թվում էին Իերոնիմ Վինդերսի «O mors inevatibilis» և ավելի ուշ Նիկոլայ Գոմբերտի «O musae Jovis» տապանագրերը։ XVI դարում Ժոսկենը ստացել է դարաշրջանի մեծագույն կոմպոզիտորի համբավ։ Նրա երաժշտության թեմաները և ամբողջական պատառիկները դարձել են հայտնի երաժիշտների նոր բազմաձայն կոմպոզիցիաների հիմքը (օրինակ՝ «Praeter rerum seriem» մոտետը ընկած է Չիպրիանո դե Ռորի պատարագ-պարոդիայի հիմքում)։ Ժոսկենի աշակերտը՝ երաժշտական նշանավոր տեսաբան Ադրիան Կոկլիկոն, նրան անվանել է (Compendium musices, 1522) «երաժիշտներից առաջինը» (princeps musicorum), Գլարեանը մատնանշել է նրա «բնության գագաթնակետը նվաճած և նրա ուժով զինված բազմակողմանի տաղանդը»[8]։ Մարտին Լյութերի համար Ժոսկենը եղել է անցյալի գլխավոր երաժշտական հեղինակությունը, որին մեծարանքով անվանել է «նոտաների տիրակալ»[9]։ Ժոսկենի հայտնիության և համբավի մասին վկայակոչել են Բալդասսար Կաստիլոնեն, Ժան Լերետեն, Նիկոլյա Գամբերտը, Գեորգ Ֆորստերը, Կազիմո Բարտոլին և շատ այլ երաժիշտներ, գրականագետներ, հրատարակիչներ, հրապարակախոսներ։

Սկսած XX դարի վերջին քառորդից՝ ավելի վաղ նրան վերագրված երկերի շարքի հանդեպ Ժոսկենի հեղինակությունն ակտիվորեն վիճարկվել է[10]։

Երկեր խմբագրել

Պատարագներ խմբագրել

Ծանոթագրություն. Բոլոր պատարագները քառաձայն են, եթե այլ կերպ նշված չեն

  1. Ad fugam (կանոնական)
  2. Ave maris stella (Հռոմ, 1486-1495)
  3. D’ung aultre amer
  4. de Beata Virgine (ա4-ա5, մոտավորապես 1510)
  5. Di dadi (Ռոբերտ Մարտթոնի «N’aray je jamais mieulx» շանսոնի վրա)
  6. Faisant regretz
  7. Fortuna desperata
  8. Gaudeamus (a4)
  9. Hercules Dux Ferrariae[11] (Ֆերարա, 1503-1504)
  10. La sol fa re mi
  11. L’ami Baudichon
  12. L’homme armé sexti toni[11]
  13. L’homme armé super voces musicales
  14. Malheur me bat[11]
  15. Mater patris
  16. Pange lingua (Կոնդե, մոտավորապես 1514)
  17. Sine nomine (կանոնական)
  18. Une mousse de Biscaye (Բիսկայացի աղջիկ, ֆրանսիական կամ բասկական հայտնի երգերի թեմայի վրա)

Մոտետներ խմբագրել

  1. Alma Redemptoris Mater
  2. Alma Redemptoris Mater / Ave regina caelorum
  3. Ave Maria … benedicta tu (ա4),
  4. Ave Maria … virgo serena (Միլան, 1484-1485)
  5. Ave munda spes, Maria
  6. Ave nobilissima creatura
  7. Ave verum corpus natum
  8. Benedicta es, caelorum regina
  9. Christum ducem, qui per crucem (ա5)
  10. De profundis clamavi (ա5, վերաբերում է ավելի վաղ շրջանին)
  11. Domine exaudi orationem meam
  12. Domine, ne in fuore tuo (ա4)
  13. Domine, non-secundum peccata nostra (ա2-ա4, գրվել է Հռոմի համար)
  14. Ecce, tu pulchra es, amica mea
  15. Factum est autem
  16. Gaude virgo, mater Christi
  17. Homo quidam fecit cenam magnam
  18. Honor, decus, imperium
  19. Huc me sydereo descendere jussit Olympo (ա5)
  20. Illibata Dei virgo nutrix
  21. In exitu Israel de Aegypto
  22. In illo tempore assumpsit Jesus doudecim disciplus
  23. Inviolata, integra et casta es, Maria
  24. Jubilate Deo omnis terra
  25. Liber generationis Jesu Christi
  26. Memor esto verbi tui
  27. Miserere mei Deus (Ֆերերա, 1503)
  28. Misericordias Domini in aeternum cantabo (Ֆրանսիա, 1480-1483)
  29. Missus est Gabriel angelus ad Mariam Virginem
  30. Mittit ad virginem
  31. Monstra te esse matrem
  32. O admirabile commercium
  33. O bone et dulcissime Jesu
  34. O Domine Jesu Christe (5 մաս)
  35. O virgo prudentissima
  36. O virgo virginum
  37. Pater noster (Կոնդե, 1505-1521)
  38. Planxit autem David
  39. Praeter rerum seriem
  40. Qui edunt me adhuc
  41. Qui habitat in adiutorio altissimi (ա24)
  42. Qui velatus facie fuisti (6 մաս)
  43. Salve regina (ա4)
  44. Salve regina (ա5, 1502)
  45. Stabat Mater
  46. Tu lumen, tu splendor
  47. Tu solus qui facis mirabilia
  48. Ut Phoebi radiis[12]
  49. Victimae paschali laudes
  50. Virgo prudentissima
  51. Virgo salutiferi (Ֆերարա, 1503-1504)
  52. Vultum tuum deprecabuntur (7 մաս, 1480-ական թվականներ)

Շանսոն խմբագրել

  1. Adieu mes amours ա4
  2. Adieu mes amours ա6
  3. A la mort / Monstra te esse matrem ա3 (մոտետ-շանսոն)
  4. A l’eure que je vous ա4
  5. Allegez moy ա6
  6. A l’ombre d’ung buissonet ա3
  7. A l’ombre d’ung buissonet (En l’ombre...) ա4
  8. Basiés moy (կանոն ա6, տարբերակ 1)
  9. Basiés moy (կանոն ա6, տարբերակ 2)
  10. Belle, pour l’amour de vous ա4
  11. Bergerette savoyenne ա4
  12. Ce povre mendiant / Pauper sum ego ա3 (մոտետ-շանսոն)
  13. Comment peult haver joye ա4
  14. Cueur langoreulx ա5
  15. Cueurs desolez / Plorans ploravi ա5 (մոտետ-շանսոն)
  16. De tous biens plaine ա3 (Հայն վան Գիզեգեմի շանսոնի վրա)
  17. De tous biens plaine ա4 (Հայն վան Գիզեգեմի շանսոնի վրա)
  18. Dictez moy bergere ա4
  19. Douleur me bat ա5
  20. Du mien amant ա5
  21. Entree suis en grant pensee ա3
  22. Entree suis en grant pensee ա4
  23. Et trop penser ա3
  24. Faulte d’argent ա5
  25. Helas madame ա3
  26. Incessament livré suis a martire ա5
  27. Je me complains ա5
  28. Je ne me puis tenir d’aimer ա5
  29. Je n’ose plus ա3
  30. Je ris et si ay larme a l’oeil ա3
  31. Je sey bien dire ա4
  32. La belle se siet ա3
  33. La plus des plus ա3
  34. Le villain (jaloux) ա4
  35. Ma bouche rit ա5
  36. Mille regretz ա4
  37. Mon mary m’a diffamee ա3
  38. N’esse pas [point] ung grant desplaisir ա5
  39. Nymphes des bois / Requiem aeternam ա5 (մոտետ-շանսոն, c.f. - ինթրոիթ հոգեհանգստյան պատարագից)
  40. Nymphes, nappés / Circumdederunt me ա6 (մոտետ-շանսոն, c.f. - ռեսպոնսոր)
  41. O Venus bant ա3
  42. Parfons regretz ա5
  43. Petite camusette ա6
  44. Plaine de deuil ա5
  45. Plusieurs regretz ա5
  46. Plus n’estes ma maistresse ա4
  47. Plus nulz regretz ա4 (1508)
  48. Pour souhaitter ա6
  49. Quant je vous voye ա3
  50. Que vous ma dame / In pace in idipsum a3 (մոտետ-շանսոն)
  51. Qui belles amours ա4
  52. Regretz sans fin ա6
  53. Se congié prens ա6
  54. Si j’ay perdu mon amy ա3
  55. Si j’eusse [j’avoye] Marion ա3
  56. Tant vous aimme ա4
  57. Tenez moy en vos bras ա6
  58. Une mousque de Biscaye ա4 (համանուն հայտնի երգի վրա)
  59. Vous l’arez, s’il vous plaist ա6
  60. Vous ne l’aurez pas ա6

Ֆրոտոլաներ խմբագրել

  1. In te Domine speravi per trovar pietà ա4 («Քեզ եմ ապավինում, Աստվա'ծ»)
  2. Scaramella va alla guerra ա4 (Լուազե Կոմպերի Scaramella fa la galla նույն երգի վրա)
  3. El grillo ա4 («Ծղրիդ»).

Այլ խմբագրել

  1. Ach Unfal, was zichstu mich? (կոնտրաֆակտուրա Qui belles amours)
  2. Cela sans plus ա3 (առանց տեքստի)
  3. Fortuna d’un gran tempo ա3
  4. Ile fantazies de Joskin ա3 (գործիքայի՞ն)
  5. In meinem Sinn ա4 (կոնտրաֆակտուրա Entree suis en grant pensee)
  6. Da siceram ա5 (կոնտրաֆակտուրա Je ne me puis tenir)
  7. La Bernardina (գործիքայի՞ն)
  8. Se congié prens ա4 (այլ անվանումներ, Recordans de my segnora, առանց տեքստի)
  9. Vive le roy ա4 (գործիքային, հեքսակորդային վանկերի վրա)

Մասնակի պահպանումներ և կորուստներ խմբագրել

  1. Մոտետ Iniquos odio habui (ա4, պահպանվել է միայն տենորը)
  2. Մոտետ Usquequo Domine oblivisceris me (պահպանվել է մասնակի)
  3. Շանսոն Fors seulement a6 (պահպանվել են հատվածներ)

Կասկածելի ատրիբուտներ խմբագրել

  1. Մոտետ Absalon, fili mi (ա4; հնարավոր է՝ պատկանել է Պիեր դե Լա Րյուին)
  2. Մոտետ Absolve, quaesumus, Domine (ա6)
  3. Մոտետ De profundis clamavi (ա4)
  4. Մոտետ In principio erat verbum
  5. Մոտետ Veni sancte Spiritus (մի շարք գիտնականների կարծիքով մոտետի հեղինակը Forestier-ն է)
  6. Մագնիֆիկատ IV տոնի
  7. Մագնիֆիկատ III տոնի

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
  2. ↑ Հոլանդերեն Վիքիպեդիա (նիդերլ.) — 2001.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118524895 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  4. ↑ Ввиду «неисполнимости» все современные интерпретаторы транспонируют этот мотет вверх.
  5. ↑ Первая из них — с подзаголовком «шестого тона» (sexti toni), вторая носит подзаголовок «super voces musicales», то есть по ступеням (воксам) гвидонова натурального гексахорда; Kyrie начинается C-ut, Gloria с D-re и т. д. вплоть до A-la в Agnus Dei.
  6. ↑ По анекдоту Глареана, этой фразой Жоскен зашифровал свой ответ неизвестному высокому покровителю — «laisse faire moy» (не мешай мне!).
  7. ↑ Scaramella — имя хвастливого солдата, юмористического персонажа итальянской ренессансной комедии.
  8. ↑ Ita in omnia versatile ingenium erat, ita naturae acumine ac vi armatum, ut nihil in hoc negocio ille non potuisset (трактат «Додекахорд». Базель, 1547). Глареан вообще постоянно поминает Жоскена (передавая его имя латинизмом Jodocus), проявляя изобретательность в эпитетах («почти Вергилий в музыке», «главный гений композиторов» и т. п.)
  9. ↑ «Жоскен — хозяин нот, заставляющий их делать то, что он захочет, в то время как другие сочинители обязаны следовать тому, что диктуют им ноты» (Josquin <…> ist der noten meister, die habens müssen machen, wie er wolt; die andern Sangmeister müssens machen, wie es die haben wollen; 1538).
  10. ↑ Например, в авторитетной энциклопедии «The New Grove Dictionary of Music and Musicians» (NGD) 1980 года аутентичными названы 63 мотета (в том числе уникальный «Absalon fili mi»), а в книге «Josquin companion» 2000 г. крупный немецкий учёный Л.Финшер «вычитает» (p.249) из этого количества 25 мотетов как сомнительные. Из 36 светских 3-голосных пьес Жоскена в новом издании (том 27) 6 отмечены как спорные, а 13 пьес, которые ранее считались оригинальными, и вовсе исключены из издания (на них остались только ссылки). Впервые авторство Жоскена, в том числе тех сочинений, которые ранее считались классическими образцами его стиля, призвал оспорить Дж. Рифкин: Rifkin J. Problems of Authorship in Josquin: some Impolitic Observations, with a Postscript on Absalon, fili mi // Josquin Symposium: Utrecht 1986, pp.45-52. Гораздо реже и труднее идёт процесс восстановления авторства Жоскена, как, например, в статье Д.Фэллоуза, посвящённой знаменитой шансон «Mille regretz».
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 В Agnus Dei используется шестиголосие.
  12. ↑ Акростих, на основе слогов Гвидонова гексахорда.

Սկավառակագրություն խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

Երկերի հրատարակչություն խմբագրել

  • Werken van Josquin des Près, ed. A. Smijers etc. Amsterdam, 1921-1969
  • New Josquin Edition, ed. W. Elders. 30 vls. Utrecht, 1987-2017.

Այլ խմբագրել

  • Osthoff H. Josquin Desprez. Bde. 1-2. Tutzing, 1962-1965;
  • Elders W. Das Symbol in der Musik von Josquin des Prez // Acta musicologica, vol. 41 (1969);
  • Пелецис Г. Месса Жоскена Депре «Malheur me bat» // Теоретические наблюдения над историей музыки. М., 1978;
  • Long M.P. Symbol and ritual in Josquin’s «Missa di dadi» // Journal of the American Musicological Society, XLII (1989), pp. 1–22;
  • Евдокимова Ю. Музыка эпохи Возрождения: XV век. М., 1989 // История полифонии. Выпуск 2а.
  • Proceedings of the International Josquin Symposium (Utrecht 1986), ed. by W.Elders and F. de Haen. Utrecht, 1991 (ценный сборник докладов на международном жоскеновском конгрессе в Утрехте 1986 г.).
  • Fallows D. Approaching a new chronology for Josquin // Schweizer Jahrbuch für Musikwissenschaft (1999), Bd.XIX;
  • The Josquin companion, ed. by R.Sherr. Oxford, New York, 2000 (с аудиоприложением);
  • Fallows D. Who composed «Mille regretz»? // Essays on music and culture in honor of H.Kellmann. Paris, 2001.
  • Higgins P. The Apotheosis of Josquin des Prez and Other Mythologies of Musical Genius // Journal of the American Musicological Society, Vol. 57, No. 3 (Autumn, 2004), pp. 443–510
  • Лебедев С. Н. Жоскен Депре // Большая российская энциклопедия. Том 10. Москва, 2008, стр. 112—113.
  • Elders W. Josquin des Prez and his musical legacy: an introductory guide. Leuven: Leuven University Press, 2013.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ժոսկեն Դեպրե» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 301)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ժոսկեն_Դեպրե&oldid=9745991» էջից