Էնդրյու Ջեքսոն
Էնդրյու Ջեքսոն (անգլ.՝ Andrew Jackson, մարտի 15, 1767[1][2][3][…], Վոքսհոու - հունիսի 8, 1845[1][2][3][…], The Hermitage, Դավիդսոն շրջան (Թենեսի), Թենեսի, ԱՄՆ), ԱՄՆ 7-րդ նախագահը։ ԱՄՆ առաջին նախագահն է, որը թեկնածու է առաջադրվել Դեմոկրատական կուսակցության կողմից, համարվում է դրա հիմնադիրներից մեկը[7]։
| Էնդրյու Ջեքսոն | |
| անգլ.՝ Andrew Jackson | |
 | |
| Կուսակցություն՝ | Դեմոկրատական կուսակցություն |
|---|---|
| Ծննդյան օր՝ | մարտի 15, 1767[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր՝ | Վոքսհոու |
| Վախճանի օր՝ | հունիսի 8, 1845[1][2][3][…] (78 տարեկան) |
| Վախճանի վայրը՝ | The Hermitage, Դավիդսոն շրջան (Թենեսի), Թենեսի, ԱՄՆ |
| Ամուսին ՝ | Ռեյչել Ջեքսոն[4][5][6] և Ռեյչել Ջեքսոն[4][5][6] |
| Երեխաներ՝ | Andrew Jackson Jr.? և Lyncoya Jackson? |
| Հայր՝ | Էնդրյու Ջեքսոն |
| Մայր՝ | Elizabeth Hutchinson?[2] |
| Պարգևներ՝ | |
 | |
Կենսագրություն խմբագրել
Վաղ տարիներ խմբագրել
Էնդրյու Ջեքսոնը ծնվել է 1767 թվականին մարտի 15-ին գաղութաբնակների ընտանիքում, որոնք ունեին շոտլանդական և իռլանդական արմատներ։ Էնդրյու և Էլիզաբեթ Հաթչինսոն Ջեքսոնը ԱՄՆ էին գաղթել Իռլանդիայից իրենց որդի Էնդրյուի ծնունդից երկու տարի առաջ[8][9]։ Վերաբնակիչների ընդհանուր հոսքին հետևելով՝ Փենսիլվանիայից շարժվեցին դեպի Կարոլինա, բնակվում էին Վոքսհոու վայրում, որը Չառլսթոնից 160 մղոն հյուսիս-արևմուտք էր գտնվում[10]։ Այդտեղ նրանք ազգականներով զբաղեցնում են մոտ 200 ակր հող։ Էնդրյու Ջեքսոն հայրը երկու տարի ջանում էր ֆերմա ստեղծել, սակայն 1767 թվականին անսպասելի մահանում է, իսկ երկու ամիս անց՝ մարտին, Էլիզաբեթը որդի է ունենում՝ անվանակոչելով ամուսնու պատվին։ Ավագ եղբայրները՝ Հյուն (ծնվել է 1763 թվականին) և Ռոբերտը (ծնվել է 1764 թվականին) ծնվել էին դեռևս Իռլանդիայում և տեղափոխվել էին ԱՄՆ ծնողների հետ։
12 տարեկան Էնդրյու կրտսերը մոր հետ ապրում էր ազգականների ընտանիքում՝ անհարմար զգալով իր կարգավիճակից։ Նրա մայրը ձգտում էր որդուն կրոնավոր տեսնել, և Էնդրյուն, թվում էր՝ առիթ էր տալիս նման հույսերի, միևնույն ժամանակ հարազատներին անհանգստացնում էր նրա բնավորության մեջ ի հայտ եկած սանձարձակ գիծը։ Էնդրյուն արագ «վայրագ, կամակոր և անհանգիստ դեռահասի» անուն է նվաճում։ Տեղական ուսուցիչը նրան սովորեցնում է գրել, կարդալ, հաշվել և նույնիսկ ցանկանում է Էնդրյուի մեջ հետաքրքրություն սերմանել «մեռած լեզուների»՝ լատիներենի և հունարենի հանդեպ (Ջեքսոնը հետագայում երբեմն կիրառում էր որոշ լատիներեն քրեստոմատիական արտահայտություններ)։ Վաղ տարիքից Էնդրյուն անտարբեր էր գրքերի նկատմամբ։ Ամբողջ կյանքում նա գրել է սխալներով, սակայն նրա ոճը շատ արտահայտիչ էր, յուրահատուկ և ինքնօրինակ։
Անկախության պատերազմ խմբագրել
Էնդրյուի դաստիարակության մեջ էական դեր է ունեցել իր մայրը՝ ուժեղ խառնվածով մի կին։ Հենց նա է տղայի մեջ սերմանում ատելություն անգլիացիների նկատմամբ՝ Օլսթերում իռլանդացիների հանդեպ անգլիացիների դաժան վերաբերմունքի մասին պատմություններով։ Զարմանալի չէ, որ որդիներից ավագը, Անկախության պատերազմի սկսելով, անդամագրվեց կամավորների գնդին և շուտով զոհվեց։ 1780 թվականին Ջեքսոնների տունը վերափոխվեց զինվորական հիվանդանոցի, իսկ Էնդրյուն երկրորդ եղբոր հետ մասնակցեց մի քանի արշավի որպես կապավոր[11]։ Նրանք ճաշակեցին պատերազմի ողջ սարսափը, և դա հավերժ մնաց Ջեքսոնների հիշողության մեջ։ Հարևան միապետականի մատնությամբ եղբայրները հայտնվում են գերության մեջ։ Էնդրյուի գլխին պահպանվում էր սպի սուսերի հարվածից։ Սպառնացող մահից նրանց փրկում է մայրը՝ փոխանակելով նրանց իր հիվանդանոցում գտնվող մի քանի անգլիացի զինվորներով։ Եղբայրը, չդիմանալով գերության ծանրությանը, հազիվ տուն վերադարձած՝ մահանում է, իսկ Էնդրյուի կյանքը մի քանի ամիս շարունակ վտանգի տակ էր։ Երբ հազիվ է ոտքի կանգնած լինում, Էլիզաբեթը մեկնում է Չառլսթոն՝ բանտում խնամելու ազգական-հայրենասերներին և շուտով մահանում է այնտեղ խոլերայից։ 1781 թվականին 14-ամյա Էնդրյուն մնում է որբ[12]։
Իրավական և քաղաքական գործունեություն խմբագրել
Մոր մահից հետո Ջեքսոնը որոշ ժամանակ մնում է ազգականների տանը՝ առաջացնելով հակակրանք իր կենսակերպի հանդեպ։ Նա արագ ծախսում է Իռլանդիայից ստացած ժառանգությունը, փորձում է ուսուցչություն անել։ Դրանով նա կարճ ժամանակ է զբաղվում, իսկ 1784 թվականի դեկտեմբերին, հավաքելով իր փոքր միջոցները, Ջեքսոնն ուղևորվում է 75 մղոն հեռու՝ Սելիսբերի (Հյուսիսային Կարոլինա)՝ ուսանելու իրավունք։ Նա երիտասարդ էր և նախաձեռնող, ընդունվում է փաստաբան Ս. Մաքեյի գրասենյակ, երկու տարի ջանասիրաբար թղթեր էր արտագրում, հանձնարարություններ էր կատարում, հավաքում էր սենյակը, չէր խուսափում ոչ մի աշխատանքից՝ հանուն փաստաբանություն մուտք գործելու։ Երեկոյան ժամերին նա տրվում էր զվարճանքների և հաճույքների, և քաղաքի բնակիչները հետագայում հիշում էին նրան որպես «ամենաաղմկոտ և ազարտային խաղերի ամենաակտիվ մասնակից, որպես ամենաանհանգիստ մարդ, որը երբևէ ապրել է Սելիսբերիում»։ Ակներև է, որ տեղի պարի դպրոցում է Ջեքսոնը սկզբնապես ձեռք բերում նրբակիրթ շարժուձև, որը հետագայում բոլորը նկատում են նրա մեջ։ Նա ուշադրություն էր գրավում նաև արտաքնապես՝ ուղղաձիգ, բարձրահասակ՝ 186 սմ, երկար ու նիհար դեմքով, խիտ շիկակարմիր մազերով և խոր կապույտ աչքերով։
1787 թվականի սեպտեմբերին, հաջող հանձնելով քննությունները, Ջեքսոնը ցածր ատյանի դատարանում աշխատելու իրավունք է ստանում։ 20-ամյա երիտասարդը փաստաբանական գործեր քիչ ուներ։ Նրան օգնում է պատահականությունը։ Հյուսիսային Կարոլինայի Բարձրագույն դատարանի անդամ ընտրվում է Ս. Մաքեյի դպրոցի Ջեքսոնի համակուրսեցի Ջ. Մաքներին, որ 1788 թվականի սկզբին առաջարկում է նահանգի արևմտյան շրջաններից մեկի դատախազի պաշտոնը։ Ջ. Մաքներին, Է. Ջեքսոնը և ևս երիտասարդ ու եռանդուն փաստաբաններ հույսերով լի ուղևորվում են Նեշվիլ։ Նեշվիլը 80-ականների վերջին իրենցի ներկայացում էր հեռավոր, ճանապարհներից մեկուսացած անկլավ, որն ուներ դատարան, մի քանի կրպակ և պանդոկ, օղեգործարան, մի քանի տասնյակ հասարակ տներ։ Ջեքսոնն անմիջապես մխրճվեց անհաշիվ գործերի մեջ՝ հիմնականում պարտապանների, պայմանագրերի կնքմամբ և հողատարածքների իրավունքների ճշտմամբ։
Իր բուռն երիտասարդական արկածներից հետո Ջեքսոնը Հարավային Կարոլինայում դարձավ փաստաբան։ 1788 թվականին Ջեքսոնը նշանակվեց Թենեսիի տարածքի դատախազ։ Երբ այն ներառվեց նահանգների մեջ, Ջեքսոնը մասնակցեց նոր նահանգի հիմնական օրենքների կազմմանը (1796), հետո դարձավ նրա ներկայացուցիչը ԱՄՆ Կոնգրեսում։ Հրաժարվելով հասարակական կյանքից՝ նա տնտեսվարում էր իր ֆերմայում, երբ Անգլիային պատերազմ հայտարարելուց հետո 1812 թվականին Թենեսի նահանգը նրան վստահեց աշխարհազորի գլխավորումը գեներալ-մայորի կոչմամբ։ 2500 մարդու գլուխ կանգնելով՝ Ջեքսոնը Միսիսպիով ներքև իջավ, ջարդեց հնդկացիներին, որոնք իսպանացիներից աջակցություն ստանալով՝ ավերում էին երկիրը, և քշեց նրանց Ֆլորիդա։ Երբ անգլիացիներն սկսում են սպառնալ Նոր Օռլեանը, Ջեքսոնը Կոնգրեսից ստացավ զինվորներին ղեկավարելու իրավունք և հաղթեց թշնամուն (1815 թվականի հունվարի 8-ին)։ 1821 թվականին Ջեքսոնը դարձավ իսպանացիների զիջած Ֆլորիդայի նահանգապետ։
1824 թվականի ԱՄՆ նախագահական ընտրություններին Ջեքսոնն ստացավ և՛ ընտրողների, և՛ ընտիչների համեմատաբար շատ ձայներ, սակայն չստացավ բացարձակ մեծամասնություն։ Այդ իսկ պատճառով նախագահին (միակ նման դեպքը) ընտրեց Ներկայացուցիչների պալատը, իսկ այդ եղավ ոչ թե Ջեքսոնը, այլ Ջոն Քվինսի Ադամսը։
Նախագահություն խմբագրել
1828 թվականին Ադամսի ղեկավարման ժամկետի լրանալուց հետո Ջեքսոնը կրկին պայքարի մեջ մտավ ԱՄՆ նախագահ դառնալու համար և այս անգամ ընտրվեց։ Նրա կառավարման ժամանակը լիակատար հաղթանակ էր Դեմոկրատական կուսակցության համար, որի առաջնորդն էր Ջեքսոնը։
Ջեքսոնը հնդկացիների արտաբնակեցման թունդ կողմնակից էր և օգտագործում էր հարավային նահանգների սպիտակամորթ բնակչության աջակցությունը, որոնք հավակնում էին Հինգ քաղաքակիրթ ցեղերի հողերին։ 1830 թվականին Ջեքսոնը հնդկացիների արտաբնակեցման մասին օրենք հաստատեց, որով սահմանվում էր հնդկացիներով բնակեցված հողերի էթնիկական զտումը (թեպետ փաստացի հողերի բռնազավթումը սկսել էր շատ ավելի վաղ, բայց դա դեռևս օրենքի ուժ չուներ)։ Արդյունքում Հինգ քաղաքակիրթ ցեղերը վերաբնակեցվեցին այսպես Հնդկացիական տարածքում (այժմյան Օկլահոմա նահանգը), շատերը մահացան ճանապարհին, ինչպես նաև նոր տեղանքում այլ կլիմայական պայմանների և սնունդի աղբյուրների բացակայության պատճառով։
1832 թվականի ամռանը Հարավային Կարոլինայի իշխանությունները հայտարարեցին 1828 և 1832 թվականների մաքսային օրենքների 1833 թվականի գարնանից ուժը կորցնելու մասին, որը ԱՄՆ-ից անջատման սպառնալիք էր, եթե կենտրոնական իշխանությունը որոշեր ուժով պահպանել այդ օրենքների կիրառումը։ Հենց այդ ժամանակ երկրորդ անգամ նախագահ ընտրված Ջեքսոնն սկսեց զորքը պատրաստել, որպեսզի Հարավային Կարոլինային հարկադրի հնազանդվել։ Քաղաքացիական պատերազմը կանխվեց սակագնի իջեցմամբ։
Արտաքին քաղաքականության մեջ Ջեքսոնին հաջողվեց բարեկամական հարաբերություններ պահպանել Մեծ Բրիտանիայի հետ։
Քաղաքական էութամբ Ջեքսոնը լիբերտարիանիստ էր և սահմանափակ պետության կողմնակից։ Իր գործունեությամբ փորձում էր նվազեցնել պետության միջամտությունը տնտեսության և քաղաքականության մեջ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bradley H. W. Encyclopædia Britannica
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Lundy D. R. The Peerage
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 https://web.archive.org/web/20211106015640/https://thehermitage.com/learn/andrew-jackson/family/rachel/
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 https://web.archive.org/web/20211202180617/https://www.whitehouse.gov/about-the-white-house/first-families/rachel-donelson-jackson/
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Tennessee Encyclopedia — 1998.
- ↑ Brands, H.W. (2005). Andrew Jackson: His Life and Times. New York: Anchor Books. ISBN 1400030722.
- ↑ «Andrew Jackson». Information Services Branch, State Library of North Carolina. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 7-ին.
- ↑ «Andrew Jackson Cottage and US Rangers Centre». Northern Ireland Tourist Board.
- ↑ Booraem, Hendrik (2001) Young Hickory : The Making of Andrew Jackson p.9
- ↑ Remini 1:15–17
- ↑ Remini 1:13
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էնդրյու Ջեքսոն» հոդվածին։ |