Էդվարդսի համախտանիշ

մարդու հիվանդություն

Էդվարդսի համախտանիշ, գենետիկ խանգարում, որը հանգեցնում է 18-րդ քրոմոսոմի լրիվ կամ մասնակի երրորդ պատճենի առաջացման[1]։ Մարմնի շատ մասեր են ախտահարվում[1]։ Երեխաները ծնվում են փոքր քաշով և ունենում են սրտային արատներ[1]։ Մյուս առանձնահատկություններն են փոքր գլուխը, ծնոտը, սեղմված բռունցքները միմյանց վրա ծալված մատերով և սուր մտավոր հետամնացությունը[1]։

Էդվարդսի համախտանիշ
Տեսակսաղմի զարգացման արատներ և հիվանդության կարգ
Բժշկական մասնագիտությունբժշկական գենետիկա և մանկաբուժություն
ՀայտնաբերողJohn H. Edwards?
Անվանվել էJohn H. Edwards?
 Edwards syndrome Վիքիպահեստում

Մեծ մաս դեպքերում Էդվարդսի սինդրոմը առաջանում է, երբ կան խնդիրներ վաղ զարգացման ընթացքում կամ վերարտրադրողական բջիջների հետ[1]։ Հիվանդության հաճախականությունը մեծանում է մոր տարիքի հետ։ Շատ հազվադեպ կարող է ժառանգվել[1]։ Երբեմն ոչ բոլոր բջիջներն ունեն հավելյալ քրոմոսոմ, որը հայտնի է որպես մոզաիկ տրիսոմիա, իսկ ախտանիշներն այս դեպքում կարող են լինել քիչ արտահայտված[1]։ Ուլտրաձայնային հետազոտությունը կարող է մեծացնել հիվանդության մասին կասկածը, որը կարող է հաստատվել ամնիոցենտեզով[2]։

Բուժումը ախտանշանային է[2]։ Ունենալով մեկ երեխա այս սինդրոմով, հավանականությունը ունենալ երկրորդը մոտավորապես մեկ տոկոս է[2]։ Դաունի համախտանիշից հետո երկրորդ ամենահաճախ հանդիպող տրիսոմիան է[3]։

Էդվարդսի համախտանիշը հանդիպում է մոտավորապես 1։5000 հարաբերությամբ[1]։ Որոշ հետազոտությունների տվյալներով այն երեխաները, որոնք ողջ են մնում ծնվելուց հետո՝ աղջիկներ են[2]։ Մեծ մասը մահանում է մինչ ծնվելը[1]։ Մեկ տարուց ավելի ողջ մնալը մոտավորապես 5-10% է[1]։ Համախտանիշը անվանվել է Ջոն Հիլթոն Էդվարդսի անունով, ով առաջինն է նկարագրել 1960 թվականին[4]։

Ախտանշաններ խմբագրել

 
Սեղմված բռունցք միմյաց վրա ծալված մատերով։ Ցուցամատը ծալված է երրորդ մատի վրա, հինգերորդը՝ չորրորդի։ Բնորոշ է 18-րդ քրոմոսոմի տրիսոմիային։

Էդվարդսի համախտանիշով ծնված երեխաները կարող են ունենալ հետևյալ որոշ կամ բոլոր բնութագրերը՝ երիկամների ձևախախտումներ (մալֆորմացիաներ), ծնվելիս սրտային արատներ (միջփորոքային միջնապատի արատ, միջնախասրտային միջնապատի արատ, բաց զարկերակային ծորան), աղիքների արտանկում որովայնի առաջային պատից (օմֆալոցելե), կերակրափողի ատրեզիա, մտավոր հետամնացություն, զարգացման հապաղումներ, աճի անբավարարություն, կերակրման դժվարություններ, դժվարաշնչություն և արթրոգրիպոզ (մկանային խանգարում, որը հանգեցնում է բազմաթիվ հոդերի կոնտրակտուրաների առաջացման ծնվելիս)[5][6]։

Համախտանիշի հետ կապված ֆիզիկական թերզարգացումներն են փոքր գլուխը (միկրոցեֆալիա) համակցված արտահայտված գլխի հետին մասով (ծոծրակոսկր), ցածր տեղակայված, թերզարգացած ականջներ, փոքր ծնոտ (միկրոգնատիա), նապաստակի շրթունք, գայլի երախ, վերցցված քիթ, նեղ ակնաճեղքեր, իրարից հեռու տեղակայված աչքեր (հիպերտելորիզմ), վերին կոպի կախվածություն (պտոզ), կարճ կրծոսկր, սեղմված ձեռքեր, խորիոիդ հյուսակի կիստա, թերզարգացած բութ մատեր և/կամ եղունգներ, ճաճանչոսկրի բացակայություն, երկրորդ և երրորդ ոտքի մատերի միջև թաղանթի առկայություն, ծուռթաթություն կամ

ծռված ոտնաթաթեր և տղաների մոտ փոշտում ամորձիների բացակայություն (կրիպտորխիզմ)[5][6]։

Ներարգանդային կյանքում ամենահաճախ հանդիպող բնութագրիչը սրտի անոմալիաներն են, որին հաջորդում է կենտրոնական նյարդային համակարգի անոմալիաները, ինչպիսիք են գլխի չափի անկանոնությունները։ Ամենահաճախ հանդիպող ներգլխային անոմալիան խորիոիդ հյուսակի կիստան է, որը պարկավորված հեղուկի առկայությունն է գլխում։ Վերջինս իրենից խնդիր չի առաջացնում, բայց դրա աոկայությունը կարող է վկայել 18-րդ քրոմոսոմի տրիսոմիայի մասին[7][8]։ Երբեմն հայտնաբերվում է ամնիոտիկ հեղուկի ավելցուկ կամ գերջրություն[5]։

Գենետիկա խմբագրել

Էդվարդսի համախտանիշը քրոմոսոմային անկանոնություն է, որը բնորոշվում է 18-րդ քրոմոսոմում հավելյալ գենետիկ նյութի պատճենի առաջացմամբ, կա՛մ ողջ քրոմոսոմում, կա՛մ մասնակի (պայմանավորված տրասլոկացիայով)։ Սովորաբար հավելյալ քրոմոսոմը ի հայտ է գալիս մինչ բեղմնավորումը։ Վերջինիս ազդեցությունը շատ մեծ է և կախված է հավելյալ պատճենի քանակից, գենետիկ պատմությունից։ Էդվարդսի համախտանիշը հայտնաբերվում է բոլոր պոպուլյացիաներում, բայց ավելի հաճախ՝ կանանց սերունդում[9]։

Առողջ ձվաբջիջը և/կամ սպերմատոզոիդըը պարունակում են սեփական քրոմոսոմների հավաքածու։ Վերջիններս բեղմնավորման ժամանակ տրամադրում են 23 զույգ քրոմոսոմներ կազմավորելով 46 քրոմոսոմ պարունակող մարդու կարիոտիպը։ Քրոմոսոմների թվի խանգարումներ կարող են ծագել երկու մեյոտիկ բաժանումների ընթացքում և հանգեցնել քրոմոսոմի դուստր բջիջների բաժանման ձախողման (տարամիտման խանգարման)։ Վերջինիս հետևանքով առաջանում է հավելյալ քրոմոսոմ, դառնալով 24 23-ի փոխարեն։ Ձվաբջջի բեղմնավորումը կամ սերմնավորումը սպերմատոզոիդի կողմից, որը պարունակում է հավելյալ քրոմոսոմ, հանգեցնում է տրիսոմիայի կամ երեք պատճենի առաջացման երկուսի փոխարեն[10]։

Մեյոզի ժամանակ տարամիտման խանգարումները հանգեցնում են 18-րդ քրոմոսոմի տրիսոմիայի։ Տարամիտման խանգարման հետևանքով գամետը (սպերմատոզոիդը կամ ձվաբջիջը) արտադրվում է հավելյալ 18-րդ քրոմոսոմով (գամետ, որը ունի 24 քրոմոսոմ)։ Վերջինիս միացումը նորմալ գամետի հետ հանգեցնում է 47 քրոմոսոմ պարունակող էմբրիոնի աոաջացման 18-րդ քրոմոսոմի երեք պատճենով։

Քիչ դեպքերում մարմնի ոչ բոլոր բջիջներն ունեն 18-րդ քրոմոսոմի հավելյալ պատճեն, որի հետևանքով առաջանում է բջիջների խառը պոպուլյացիա տարբեր քրոմոսոմների քանակով։ Երբեմն որոշ դեպքեր կոչվում են մոզաիկ Էդվարդսի համախտանիշ։ Շատ հազվադեպ 18-րդ քրոմոսոմի մի հատված կպչում է ուրիշ քրոմոսոմի (տրանսլոկացիա) բեղմնավորումից առաջ կամ հետո։ Ախտահարվածները ունենում են 18-րդ քրոմոսոմի երկու պատճեն, ինչպես նաև 18-րդ քրոմոսոմի հավելյալ քանակ ամրացած ուրիշ քրոմոսոմի։ Տրանսլոկացիայի հետևանքով հիվանդը ունենում է 18-րդ քրոմոսոմի մասնակի տրիսոմիա, հետևաբար անկանոնությունները լինում են քիչ սուր համեմատած դասական համախտանիշի հետ։

Ախտորոշում խմբագրել

Ուլտրաձայնային հետազոտությունը կարող է մեծացնել հիվանդության մասին կասկածը, որը կարող է հաստատվել ամնիոցենտեզով[2]։

Հղիության հետ ասոցացված շիճուկային սպիտակուց A-ի, ալֆա ֆետոպրոտեինիի, չկապված էստրիոլի, բետա խորիոնային գոնադոտրոպինի մակարդակները սովորաբար իջնում են հղիության ընթացքում[11]։

Կանխատեսում խմբագրել

Քանի որ դեպքերի 3 %-ում առկա են անհայտ արդյունքներ ողջ ծնվելու հավանականության մասին, ողջ ծնվածների ընդհանուր քանակը գնահատվում է 37 (2008/2009 թվակականներն պայմանական են)։ Մահվան գլխավոր պատճառներն են շնչառության կանգը (ապնոէ) և սրտի հետ կապված խնդիրները։ Անհնար է ճիշտ կանխատեսում կատարել պրոգնոզի վերաբերյալ հղիության կամ նեոնատալ շրջանի ընթացքում[9]։ Նորածինների կեսը չի ապրում կյանքի առաջին շաբաթից հետո[12]։ Կյանքի միջին տևողությունը 5-ից 15 օր է[13][14]։ Նորածինների 8-12%-ը ապրում է 1 տարուց ավելի[15][16]։ 1%-ը երեխաների ապրում են մինչ 10 տարեկանը[9], չնայած կանադական ռետրոսպեկտիվ հետազոտության տվյալներով 9,8%-ը 254 երեխայից 18-րդ քրոմոսոմի տրիսոմիայով ապրել են 10 տարի[16]։

Համաճարակաբանություն խմբագրել

Էդվարդսի համախտանիշը հանդիպում է մոտավորապես 1։5000 հարաբերությամբ, բայց ախտահարվածների թիվը ավելին է։ Վերջիններս ախտորոշվում են պրենատալ և չեն ապրում մինչ ծնունդը[1]։ Մոր տարիքի հետ մեծանում է հիվանդության զարգացման հավանականությունը, չնայած երիտասարդ կանայք նույնպես կարող են ունենալ Էդվարդսի համախտանիշով երեխա։ Մայրական միջին տարիքը 32½ է[17]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 «trisomy 18». GHR. March 2012. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «Trisomy 18». Orphanet. May 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  3. Jorde, Lynn B.; Carey, John C.; Bamshad, Michael J. (2009). Medical Genetics (անգլերեն) (4 ed.). Elsevier Health Sciences. էջ 109. ISBN 0323075762. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  4. «Edwards syndrome (John Hilton Edwards)». WhoNamedIt.com. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 24-ին.
  5. 5,0 5,1 5,2 «What is Trisomy 18?». Trisomy 18 Foundation. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 24-ին.
  6. 6,0 6,1 «Trisomy 18». Medline. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 24-ին.
  7. Hurt K, Sottner O, Záhumenský J, և այլք: (2007). «[Choroid plexus cysts and risk of trisomy 18. Modifications regarding maternal age and markers]». Ceska Gynekol (Czech). 72 (1): 49–52. PMID 17357350.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  8. Papp C, Ban Z, Szigeti Z, Csaba A, Beke A, Papp Z (2007). «Role of second trimester sonography in detecting trisomy 18: a review of 70 cases». J Clin Ultrasound. 35 (2): 68–72. doi:10.1002/jcu.20290. PMID 17206726.
  9. 9,0 9,1 9,2 Chen, MD, Harold. «Introduction to Trisomy 18». EMedicine. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 24-ին.
  10. For a description of human karyotype see Mittleman, A., ed. (1995). «An International System for Human Cytogenetic Nomenclature». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 4-ին.
  11. «Prenatal Diagnose». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  12. «Trisomy 18: MedlinePlus Medical Encyclopedia». Nlm.nih.gov. 2011 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 4-ին.
  13. Rodeck, Charles H.; Whittle, Martin J. (1999). Fetal Medicine: Basic Science and Clinical Practice. Elsevier Health Sciences. ISBN 0-443-05357-X.(չաշխատող հղում)
  14. Zoler, Mitchel L. (2003 թ․ մարտի 1). «Trisomy 13 survival can exceed 1 year». OB/GYN News. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 24-ին.
  15. «Trisomy 13 survival can exceed 1 year | OB/GYN News». Find Articles. 2003 թ․ մարտի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 4-ին.
  16. 16,0 16,1 «Survival and Surgical Interventions for Children With Trisomy 13 and 18». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  17. «Prevalence and Incidence of Edwards Syndrome». Diseases Center-Edwards Syndrome. Adviware Pty Ltd. 2008 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2004 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 17-ին. «mean maternal age for this disorder is 32½»

Արտաքին հղումներ խմբագրել