Վիքիպեդիա

Էդուարդ Ալլեյն

Էդուարդ «Նեդ» Ալլեյն (անգլ.՝ Edward "Ned" Alleyn, սեպտեմբերի 1, 1566, Լոնդոնյան Սիթի, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա - նոյեմբերի 25, 1626(1626-11-25)[1][2], Լոնդոն, Անգլիայի թագավորություն), անգլիացի դերասան, որը եղել է Եղիսաբեթյան թատրոնի առաջատար դերասաններից մեկը և Աստծո շնորհի քոլեջի հիմնադիրը Դուլվիչում։

Էդուարդ Ալլեյն
անգլ.՝ Edward Alleyn
Ծնվել էսեպտեմբերի 1, 1566
ԾննդավայրԼոնդոնյան Սիթի, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա
Վախճանվել էնոյեմբերի 25, 1626(1626-11-25)[1][2] (60 տարեկան)
Վախճանի վայրԼոնդոն, Անգլիայի թագավորություն
Մասնագիտությունթատրոնի դերասան և դերասան
Քաղաքացիություն Միացյալ Թագավորություն
ԱմուսինConstance Donne?[3]
 Edward Alleyn Վիքիպահեստում

Մանկություն խմբագրել

 
Էդվարդ Ալլեյնի արձանը Դուլվիչ գյուղում, քանդակագործ՝ Լուիզ Սիմսոն, 2005
 
Էդվարդ Ալլեյնի գերեզմանաքարը Դուլվիչ գյուղում (եկեղեցուց դուրս է բերվել այս վիճակով 1925 թվականին)

Ալլեյնը ծնվել է 1566 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Բիշոփսգեյթում (Լոնդոն), ինչպես նշված է «Biographia Britannica»-ում որպես հետևություն Ալլեյնի ստեղծագործություներից։ Ալլեյնը մի քանի անգամ օրագրում գրանցել է իր ծննդյան ամսաթիվը, բայց երբեք հստակ չի ներկայացրել Բիշոփսգեյթը՝ որպես իր ծննդավայր։ Սուրբ Բոտոլֆի ծխական գրանցամատյաններում արձանագրվել է, որ նա մկրտվել է իր ծննդյան հաջորդ օրը։ Էդվարդ Ալլեյնը եղբայրներից կրտսերն էր․ ունեցել է երեք եղբայր՝ Ջոն, Ուիլյամ և Էդուարդ։ Հայրը եղել է հյուրանոցատեր և դռնապան Եղիսաբեթ I թագուհու օրոք, իսկ մայրը՝ Մարգարեթ Թաունլին, եղել է Ջոն Թաունլիի դուստրը[4][5]։ Նրա մոր կապը Լանկաշիր Թաունլի ընտանիքի հետ որոշ չափով առեղծված է. Ալլեյնն ասել է, որ նա Թաունլիների Ջոն Թաունլիի դուստրն էր, բայց Թաունլիի տոհմածառի վերաբերյալ առկա տեղեկությունները չեն հաստատում դա[5]։ Այն դպրոցը, որտեղ Ալլեյնն է սովորել, 1884 թվականին ստացել է իր անունը[6]։ Նա մկրտվել է Բիշոփսգեյթի Սուրբ Բոտոլֆ եկեղեցում՝ առանց եպիսկոպոսի։ Նա ժամանակակիցներին հայտնի էր որպես «Նեդ», իսկ նրա ազգանունն արտասանվում է Ալլեն կամ Ալլեյն։

Դերասանական կարիերա խմբագրել

Էդվարդ Ալլեյնը եղել է չորս տարեկան, երբ հայրը մահացել է։ Մայրն ամուսնացել է Բրաուն անունով դերասանի հետ։ Ալլեյնը, մեծանալով դերասանի տանը, ենթադրաբար մեծացել է թատերական մշակույթի միջավայրում[7]։ Հայտնի չէ, թե երբ է նա սկսել հանդես գալ որպես դերասան, բայց 1583 թվականին նրա անունը եղել է կոմս Վուսթերի դերասանների ցուցակում[8]։ Էդվարդ Ալլեյնը հանրության կողմից գնահատվել է որպես իր ժամանակի առաջատար դերասան[9], իսկ նրա միակ մրցակիցը եղել է Ռիչարդ Բյորբեջը[10]։

Էդվարդ Ալլեյնը կատարել է գլխավոր դերեր Քրիստոֆեր Մառլոյի հայտնի պիեսներից երեքում՝ «Ֆաուստուս», «Թամբուրլայն» և Բարաբաս («Մալթայի հրեան»)։ Այդ դերերը հավանաբար գրվել են հատուկ Ալլեյնի համար։ Էդվարդ Ալլեյնը հայտնի է եղել ֆիզիկական տվյալներով և թիմի հետ աշխատելու ունակությամբ։ Նրա բեմական կյանքի մասին տեղեկությունները կցկտուր են։ Հատուկ Ալլեյնի համար գրված դերերից են Օրլանդոյի դերը Ռոբերտ Գրինի «Օրլանդո Ֆուրիոզո» պիեսում և հավանաբար Հիերոնիմոյի դերը Թոմաս Քիդի «Իսպանական ողբերգություն» պիեսում[11]։ Համարվում է, որ ներկայում չպահպանված այլ պիեսների բեմադրություններում Ալլեյնը կատարել է գլխավոր դերեր, այդ թվում խաղացել է Ջորջ Փիլի պիեսներում, ինչպիսին է «Ալկազարի ճակատամարտը»[12]։ Անձնական նամակում նա ծաղրել է ինքն իրեն որպես «ֆուստիան թագավոր»[13]։

1593 թվականին Ալլեյնը և իր մյուս խաղընկերները շրջել են Անգլիայի նահանգներում, ներառյալ գյուղական վայրերը և, ըստ երևույթին, այդքան էլ փող չէին վաստակում ճանապարհորդելու համար։ Այն ժամանակ բուբոնային ժանտախտն կոտորած է առաջացրել Լոնդոնում, բայց Ալլեյնը և մյուս դերասանները պատրաստ էին ռիսկի դիմել՝ իրենց առողջությունը զոհելով թատերախմբի հաջողության և հավանաբար նաև անձնական ֆինանսական կայունության համար՝ մնալով Լոնդոնում[14]։ Այս շրջագայությանը մասնակցել են «լորդ Սթրեյնջի ծառաներ» և «լորդ Ադմիրալի ծառաներ» դերասանական խմբերը, որոնց հետ նա կապ ուներ։ Շրջագայությունը հասել է մինչև Բրիստոլ, Շրուսբերի, Չեստեր և Նյու Յորք[5]։

Ալլեյնը կարիերան ավարտել է իր համբավի գագաթնակետին՝ շուրջ 1598 թվականին, և նշվում է, որ Եղիսաբեթ թագուհին խնդրել է նրան վերադառնալ բեմ, ինչը նա արել է 1604 թվականին՝ թագուհու մահվանից մեկ տարի անց։ Բենջամին Ջոնսոնը գովերգել է Ալլեյնի դերասանական տաղանդը[15]։ Թոմաս Նեշը նույնպես (Pierce Penniless, 1593) հայտնել է իր հիացմունքը՝ նրան դասելով անգլիական դերասանների քառյակում Ջոն Բենթլիի, Ուիլյամ Նելի և ծաղրածու Ռիչարդ Թարթլոնի հետ միասին[5], մինչդեռ Թոմաս Հեյվուդը նրան անվանել է «աննկարագրելի», «դերասաններից լավագույն», «Պրոտևս ձևերի տեսանկյունից և Ռոսցիուս լեզվի տեսանկյունից»։ Թոմաս Ֆուլերն իր «Արժանավոր մարդիկ» աշխատանքում ավելի ուշ գրել է, որ Ալլեյն այնպես էր մտնում դերի մեջ, որ ուզում էր դառնալ նրա մի մասը[9]։

Չնայած Ալլեյնն իր հարստության զգալի մասը ձեռք էր բերել ամուսնության շնորհիվ, բայց նա շատ է վաստակել նաև իր դերասանական կարիերայի շնորհիվ և ձեռք է բերել մեծ կալվածք Սասեքսում։

Բիզնես խմբագրել

Ալլեյնն իր աներոջ՝ Ֆիլիպ Հենսլոուի հետ զբաղվել է բիզնեսով և հարստացել։ Նա եղել է Հենսլոուի ձեռնարկությունների համասեփականատեր և, ի վերջո, մի քանի շահութաբեր թատրոնների, հասարակաց տների միանձնյա սեփականատեր։ Դրանց թվում են եղել «Վարդը» ((անգլ.՝ The Rose)) թատրոնը Բենքսայդում, Փարիզյան պարտեզը և Ֆորտունա թատրոնը Ֆինսբերի-Ֆիլդսում։ «Ֆորտունա» թատրոնը կառուցվել է Ալեյնի և Հենսլոուիի համար 1600 թվականին՝ մրցակից «Գլոբուս» թատրոնի գետից հարավ բացվելուց մեկ տարի անց, որն ուներ քառակուսի տեսք[16]։ Այն իրենց ձեռքն են վերցնում Ադմիրալի մարդիկ, որոնց գլխավորողներից էր Ալլեյնը[9]։

Ալլեյնը Հենսլոուի հետ միասին զբաղեցրել է «արջերի, ցուլերի և շների թագավորական խաղերի վարպետի» պաշտոնը։ Որոշ դեպքերում նա անձամբ ղեկավարել է մարզաձևը, և Ջոն Սթոունն իր «Տարեգրություններ»-ում պատմում է, թե ինչպես է Ալլեյնը առյուծին տապալել Հակոբ I-ի առաջ Լոնդոնի աշտարակում։

Քոլեջի հիմնադիր խմբագրել

Ալլեյնի կապը Դալվիչի հետ սկսվել է 1605 թվականին, երբ նա գնել է Դալվիչի կալվածքը սըր Ֆրենսիս Քալթոնից։ Հողատարածքը, որն Ալլեյնի ձեռքն է անցել 1614 թվականից ոչ շուտ, ձգվել է Սիդենհեմ Հիլլից, որի գագաթին այժմ կանգնած է «Crystal Palace» հեռուստատեսային փոխանցման աշտարակը՝ մինչև զուգահեռ լեռնակատարը՝ Լոնդոնից երեք մղոն հեռավորության վրա։ Այն իր մի քանի բաժիններով հայտնի է որպես Հերն Հիլլ, Դենմարկ Հիլլ և Չեմպիոն Հիլլ։ Ալլեյնն այդ մեծ կալվածքը ձեռք է բերել ավելի քան 35,000 ֆունտով։ Նա սկսել է Դալվիչում Աստծո շնորհի քոլեջը կառուցելու գործը[9]։

Դալվիչի քոլեջի հիմնադրման հետ կապված կա մի լեգենդ, որը Ալլեյնի նվերը կապում է տեսիլքի հետ։ Անգլիացի անտիկվար Ջոն Օբրին առաջինն է գրել լեգենդի մասին՝ ասելով.

«Պարոն Ալլեյնը, լինելով ողբերգակ, և Շեքսպիրի նշանավոր պիեսներից շատերի օրիգինալ դերասաններից մեկը, ներկայացումներից մեկում կատարում էր դևի դեր, նա վեց հոգու հետ անակնկալի են բերում Սատանայի հատնությամբ, որն այնպես է ազդում դիտողների երևակայության վրա, որ ինքը խոստանում է, որ կկատարի այն Դալվիչում»[17]

։

Աշխատանքներն ավարտվել են 1617 թվականին, բացառությամբ կանոնադրության կամ միավորման մասին ակտի՝ իր հողերում մորթմեյնի ստեղծման համար։ Հետաձգումները տեղի են ունեցել Աստղային պալատում, որտեղ լորդ կանցլեր Բեկոնը ճնշում է գործադրել Ալլեյնի վրա՝ նպատակ ունենալով առաջարկվող նվիրաբերության մի մասըն ապահովել Օքսֆորդում և Քեմբրիջում դասախոսության պահպանման համար։ Բեկոնի մոտեցումը համահունչ էր բարեգործական հիմքերի ազդեցության վերաբերյալ նրա թերահավատությանը, համեմատած այն սխեմայի հետ, որն առաջ են քաշել սըր Հենրի Սևիլը և սըր Էդվին Սանդիսը, որոնք կարիք ունեին միջոցների[18]։ Ի վերջո Ալլեյնն ի կատար է ածել իր մտադրությունը, և Դալվիչի Աստծո շնորհի քոլեջը հիմնադրվել է՝ ապահովելով այն Ջեյմս I-ի՝ 1619 թվականի հունիսի 21-ի արտոնագրով։ Դպրոցի շինարարությունն սկսվել է 1613 թվականին[9]։

Ասում են, թե Դալվիչի քոլեջը կառուցվել է որպես Աստծուն ուղղված երախտիք Ալեյյնի դերասանական ունակությունների և գործնական հարաբերություններում նրա հաջողությունների համար։ Հիմնադրման ժամանակ Ալլեյնը չի եղել իր իսկ հիմնադրամի անդամ, սակայն ղեկավարել և վերհսկել է նրա գործունեությունն՝ օգտագործելով արտոնագրով իրեն տրված լիազորությունները։ Օրագրի հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ նա խորապես մասնակցել է քոլեջի կյանքին։ Տղաներին նա ներգրավել է պատահական թատերական ներկայացումներում, օրինակ՝ 1622 թվականի հունվարի 6-ի տոնական միջոցառման ժամանակ տղաները ներկայացրել են պիես[9]։

1882 թվականին Աստծո շնորհի քոլեջը իրավանբանորեն բաժանվել է երեք դպրոցների՝ Դալվիչ քոլեջ, Ջեյմս Ալլեյնի աղջիկների դպրոց և Ալլեյնի դպրոց։ Դալվիչ քոլեջը ընդլայնվել է միջազգային մակարդակով (Չինաստան, Սինգապուր և Հարավային Կորեա)[19]։

Ամուսնություններ խմբագրել

Ալլեյնը Բիշոփսգեյթում իր ունեցվածքը ժառանգել է հորից։ 1592 թվականի հոկտեմբերի 22-ին նա ամուսնացել է Ջոան Վուդվորդի՝ Ֆիլիպ Հենսլոուի խորթ դստեր հետ։ Ջոանը մահացել է 1623 թվականի հունիսի 28-ին և թաղվել Աստծո շնորհի Քրիստոսի մատուռում։ Նույն թվականի դեկտեմբերի 3-ին Ալլեյնն ամուսնացել է Կոնստանցիայի՝ բանաստեղծ և Սուրբ Պողոսի տաճարի դեկան Ջոն Դոնի դստեր հետ[9]։ Ալլեյնը երեխաներ չի ունեցել։ Կոնստանցիան Ալլեյնի մահվանից հետո՝ 1630 թվականին, ամուսնացել է Սամուել Հարվիի հետ[5]։

Մահ և հուշարձան խմբագրել

Ալլեյնը մահացել է 1626 թվականի նոյեմբերին և թաղվել իր հիմնադրած քոլեջի մատուռում, որը հայտնի է որպես Աստծո շնորհի Քրիստոսի մատուռ։ Նոյեմբերի 3-ին Ալլեյնը գրի է առել իր վերջին կամքն ու կտակը։ Նրա տապանաքարին որպես նրա մահվան օր նշված է 21-ը։ Ալլեյնին թաղել են նոյեմբերի 25-ին։ Նրան թաղել են եկեղեցու մեջ, բայց նրա հուշաքարը 1925 թվականին դուրս է բերվել եկեղեցուց՝ հետագա քայքայումը կանխելու համար։ Նրա մարմինը մնացել է թաղված եկեղեցու ներսում։

Մայր տաճարում, որը ժամանակին եղել է ծխական եկեղեցի ինչպես թաղամասի, այնպես էլ «Կլինկ Լթբերթիի» համար, և որտեղ հիմնվել է նրա բիզնես գործունեության մեծ մասը, կա նրա հիշատակին նվիրված պատուհան։ Դերասանի դիմանկարը ցուցադրվում է Դալվիչի պատկերասրահում[9]։

Ալլեյնը առանձնացող կերպար է 16-րդ դարի դրամատուրգիայում, որովհետև պահպանվել է նրա մասնավոր գրությունների մեծ հավաքածու։ Դրանք հրատարակվել են 1843 թվականին «Ալեյնի թղթեր» խորագրով և գիտնական-կեղծարար Ջոն Փեյն Քոլլիերի խմբագրությամբ։ Նա նաև մասնագիտական հարաբերություններ է հաստատել կրոնական և քաղաքական գործիչների հետ, ինչպիսիք էին Ֆրենսիս Բեկոնը և սըր Հուլիուս Կեսարը (դատավոր)

Կերպարը մշակույթում խմբագրել

Ալլեյնը որպես հերոս հայտնվում է 1998 թվականին նկարահանված «Սիրահարված Շեքսպիրը» ֆիլմում, որտեղ նրան մարմնավորել է Բեն Աֆլեքը։ Նա պատկերված է որպես եսակենտրոն, բայց հարգված դերասան, որը համաձայնում է խաղալ Մերկուցիոյի դերը «Ռոմեո և Ջուլիետ» բեմադրությունում այն բանից հետո, երբ նրան ասում են, որ պիեսի վերնագիրը «Մերկուցիո» է (հոլիվուդյան կարծրատիպային աստղի ակնհայտ պարոդիա)։ Ֆիլմի երկխոսություններում հիշատակվում են Ալլեյնի գավառական շրջագայությունը Ադմիրալի ծառաների հետ և նրա հայտնի դերերը Մառլոյի պիեսներում (ինչպես և Շեքսպիրի «Հենրի VI» պիեսում)։ Նա ներկայացվել է որպես այն անձը, որը Շեքսպիրին խորհուրդ է տվել փոխել պիսեի վերնագիրը՝ այն կոչելով «Ռոմեո և Ջուլիետ», որովհետև նրանք են պիեսի կիզակետում։

Ալլեյնը հայտնվում է «Ուիլ» հեռուստասերիալում, որտեղ նրան մարմնավորել է Հենրի Լլոյդ-Հյուզը։ Նա նաև հայտնի է որպես վամպիրի վարպետ Քերրի Վոնի «Քիթին գողանում է շոուն» (անգլ.՝ Kitty Steals the Show) ֆանտաստիկ վեպում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
  3. ↑ Kindred Britain
  4. ↑ Collier, J. Payne (2016 թ․ ապրիլի 21). Memoirs of Edward Alleyn. էջեր 2–3.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Dictionary of National Biography; Alleyn, Edward (DNB00).
  6. ↑ Gazetteer of Dulwich Roads and Place Names at the Dulwich society Accessed 2010
  7. ↑ Collier, J. Payne (2016 թ․ ապրիլի 21). Memoirs of Edward Alleyn. London. էջ 3.
  8. ↑ E. K. Chambers, The Elizabethan Stage, Oxford, Clarendon Press, 1923; Vol. 2, p. 224.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 Chisholm, 1911
  10. ↑ Shakespeare's Actors (1) :: Life and Times :: Internet Shakespeare Editions. Internetshakespeare.uvic.ca (2011-01-04). Retrieved on 2013-08-24.
  11. ↑ Michael Hattaway, Elizabethan Popular Theatre: Plays in Performance (2005), p. 91.
  12. ↑ Early Modern Literary Studies Special Issue 16 (October, 2007) 9.1–19 Annaliese Connolly . "Peele's David and Bethsabe: Reconsidering Biblical Drama of the Long 1590s". Extra.shu.ac.uk (2007-08-01). Retrieved on 2013-08-24.
  13. ↑ Andrew Gurr, The Shakespearean Stage, 1574–1642 (1992), p. 90.
  14. ↑ Collier, J. Payne (2016 թ․ ապրիլի 21). Memoirs of Edward Alleyn. London. էջ 37.
  15. ↑ Epigrams, No. 89.
  16. ↑ Historic London: The Rose Theatre Արխիվացված 25 Ապրիլ 2017 Wayback Machine. Britannia.com. Retrieved on 2013-08-24.
  17. ↑ Aubrey, John; Barber, Richard (1982). Brief Lives. Woodbridge SFK: Boydell. էջ 18. ISBN 9780851152066. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 24-ին. «john aubrey edward alleyn devil apparition.»
  18. ↑ Lisa Jardine and Alan Stewart, Hostage to Fortune: The Troubled Life of Francis Bacon 1561–1626 (1998), p. 422.
  19. ↑ «Dulwich International – About – Dulwich College». www.dulwich.org.uk. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 21-ին.

Աղբյուրներ խմբագրել

  • Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Alleyn, Edward". Encyclopædia Britannica. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 694.

Գրականություն խմբագրել

  • S. P. Cerasano, Edward Alleyn's 'Retirement' 1597–1600, Medieval and Renaissance Drama in England, 10 (1998), pp. 98–112.
  • S. P. Cerasano, Edward Alleyn, the new model actor, and the rise of the celebrity in the 1590s, Medieval and Renaissance Drama in England (2005), pp. 47–58.
  • David Mateer, Edward Alleyn, Richard Perkins and the Rivalry Between the Swan and the Rose Playhouses, The Review of English Studies 2009 60(243): pp. 61–77.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էդուարդ Ալլեյն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էդուարդ_Ալլեյն&oldid=9569903» էջից