Վիքիպեդիա

Զմիտրոկ Բյադուլյա

Զմիտրոկ Բյադուլյա (բելառուսերեն՝ Змітрок Бядуля, իսկական անունը՝ Սամուիլ Պլավնիկ, բելառուսերեն՝ Самуіл Плаўнік, ապրիլի 23, 1886(1886-04-23)[1], Pasadziec, Վիլեյսկի շրջան, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 3, 1941(1941-11-03)[1], Ուրալսկ, Ղազախական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), հրեական ծագումով բելառուս բանաստեղծ, արձակագիր, երգիծաբան; Համարվում է բելառուսական գրականության դասական[2]։

Զմիտրոկ Բյադուլյա
բելառուս․՝ Самуіл Яфімавіч Плаўнік
Ծննդյան անունիդիշ՝ שמואל בן חיים פּלאַווניק
Ծնվել էապրիլի 23, 1886(1886-04-23)[1]
ԾննդավայրPasadziec, Վիլեյսկի շրջան, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել էնոյեմբերի 3, 1941(1941-11-03)[1] (55 տարեկան)
Վախճանի վայրՈւրալսկ, Ղազախական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
ԳերեզմանՈւրալսկ և Արևելյան գերեզմանատուն
Գրական անունЯсакар, Саша Пл-ік, Змітро Бядуля, Сымон Пустэльнік, Іскра, Святагор և Ярыла Чырвоны
Մասնագիտությունթարգմանիչ, գրող, բանաստեղծ, մանկագիր և հրապարակախոս
Լեզուբելառուսերեն, ռուսերեն, եբրայերեն և իդիշ
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն,  Բելառուսի Ժողովրդական Հանրապետություն,  Բելառուսական ԽՍՀ և  ԽՍՀՄ
ԱնդամակցությունQ13028786?, Մալադնյակ, Uzvyšša?, Բելառուսիայի գրողների միություն և ԽՍՀՄ Գրողների միություն
ԿուսակցությունQ13028732?
ԱշխատավայրNaša Niva?, Q13031619?, Q13028691?, Savieckaja Bielaruś?, Nash Krai? և Բելառուսական մշակույթի ինստիտուտ
Պարգևներ
Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան
 Zmitrok Biadulia Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Սամուիլ (Շմուել-Նոխիմ) Պլավնիկը[3][4], որ հետագայում ճանաչում ու համբավ է ձեռք բերել Զմիտրոկ Բյադուլյա կեղծանունով, ծնվել է ոչ ունևոր հրեական ընտանիքում (ի դեպ, որոշ ուսումնասիրողներ նրա կեղծանունը կապում են բիդուլկա՝ այսինքն՝ խեղճ, տնանկ բառի հետ[5][6]): Սովորել է հրեական դպրոցում ու ճեմարանում։ Տիրապետում էր իդիշին, հին եբրայերենին, բելառուսերենին, ռուսերենին, գերմաներենին։

1910 թվականին դարձել է Վիլնո քաղաքում հրատարակվող «Наша Ніва» թերթի թղթակիցը, 1912 թվականից աշխատել է այդ թերթի խմբագրությունում՝ Յանկա Կուպալայի հետ կողք կողքի, բայց 1915 թվականին վերադարձել է հայրենի Պոսադեց՝ ծնողների մոտ[7]։ Այնուհետև ապրել է Մոսկվայում, աշխատել Առաջին համաշխարհային պատերազմից տուժածների օգնության բելառուսական ընկերությունում։ Մասնակցել է 1917 թվականի դեկտեմբերին տեղի ունեցած առաջին համաբելառուսական համագումարին, որի մասին ծավալուն հոդված է տպագրել «Вольная Беларусь» թերթում[8]։ 1918 թվականին աշխատակցել է «Беларускі шлях» թերթին, որը լույս էր տեսնում Բելառուսը գրաված գերմանացիների հսկողության ներքո։ 1918—1919 թվականներին համակրել է Բելառուսական Ժողովրդական Հանրապետությանը, մի շարք հոդվածներում սուր քննադատության ենթարկել բոլշևիկներին։

1920 թվականին Մինսկում խորհրդային կարգերի վերականգնումից հետո մի քանի տարի աշխատել է «Савецкая Беларусь» թերթի խմբագրությունում, ապա խմբագրել է «Зоркі» մանկական ամսագիրը, որից հետո աշխատել է բելառուսական մշակույթի ինստիտուտում, դարձել է երկրագիտական-ազգագրական «Наш край» ամսագրի առաջին խմբագիրը։ Ընդգրկվել է նախ՝ «Маладняк», ապա՝ «Узвышша» գրական միավորումում։ 1930-ական թվականների սկզբներին գրական երկերում, հոդվածներում, ելույթներում արտահայտել է իր «անկեղծ զղջումն ու հրաժարումը բուրժուա ազգայնականներից», որոնց ծաղրապատկերել է իր «Յազեպ Կրուշինսկի» վեպի երկրորդ հատորում։ 1934 թվականին անդամագրվել է ԽՍՀՄ գրողների միությանը։ 1936 թվականի օգոստոսին ստորագրել է Ստալինին ԲԽՍՀ խորհրդային գրողների միության ուղղած նամակը, որտեղ կոչ էր արվում անվարան ոչնչացնել «տրոցկիստ-զինովևական հակահեղափոխական ավազակախմբի գարշանքներին»[9]։

1941 թվականին, ԽՍՀՄ-ի վրա ֆաշիստական Գերմանիայի հարձակումից հետո, գրողն ստիված է եղել լքելու Բելառուսիան, տեղափոխվելու նախ՝ Նիժնի Նովգորոդի մարզի Պիժմա, ապա՝ Սարատովի մարզի Նովիե Բուրսի բնակավայրը[10]։ Մահացել է Ղազախստանում՝ Ուրալսկ քաղաքում, որտեղ էլ թաղվել է[11]։

Զմիտրոկ Բյադուլյայի ծավալուն գրական ժառանգության մեջ գրականագետները որպես լավագույն երկեր առանձնացնում են՝ չափածո ստեղծագործություններից՝ «Полесские басни» (1922) ժողովածուի գործերն ու «Ярило» պոեմը (1922), արձակից՝ «Սոխակը» վիպակը (1927), «Արտասովոր պատմություններ» պատմվածքների ժողովածուն (1931), «Յազեպ Կրուշինսկի» վեպը (1929—1932)[12] և 1939 թվականին առաջին անգամ հրատարակված «В дремучих лесах» ինքնակենսագրական վիպակը[13][14]։

Հիշատակ խմբագրել

Զմիտրոկ Բյադուլյայի անունով են կոչվել՝ Մինսկում՝ մեկ հրապարակ, փողոցներ բելառուսական Ժաբինկա, Մոլոդեչնո, Վիտեբսկ քաղաքներում[15], գրողի հայրենի Պոսադեց քաղաքի դպրոցներից մեկը, որտեղ գործում է նրան նվիրված թանգարան[16] (այդպիսի մի թանգարան էլ գործում է ղազախական Ուրալսկ քաղաքում)։

2011 թվականին՝ գրողի ծննդյան 125-ամյակի կապակցությամբ Բելառուսում թողարկվել է նրա դիմապատկերը կրող նամականիշ[17]։

2016 թվականին՝ գրողի ծննդյան 130-ամյակի կապակցությամբ, Մինսկի մարզի Վալեյսկի շրջանի Իլյա ագրոավանի դպրոցի տարածքւմ հանդիսավորությամբ բացվել է նրան նվիրված հուշատախտակ[18]։

2013 և 2017 թվականներին մի խումբ հասարակական ակտիվիստներ բարձրացրել են Զմիտրոկ Բյադուլյայի աճյունը Բելառուս տեղափոխելու և վերահուղարկավորելու հարցը[17][19]։

Երկեր խմբագրել

  • Збор твораў : у 5 т. / Змітрок Бядуля; рэдкалегія : В. В. Барысенка [і інш.]; падрыхтоўка тэкстаў і каментарыі А. Д. Атаевай і В. Ю. Дэконскай. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1985—1989.
    • Т. 1 : Вершы, паэмы. — 1985. — 407 с., 1 л. партр.
    • Т. 2 : Вершы ў прозе, лірычныя імпрэсіі, апавяданні. — 1986. — 351 с., 1 л. партр.
    • Т. 3 : Аповесці. — 1987. — 358 с., 1 л. партр. — Змест: Салавей; Тры пальцы; Таварыш Мінкін; У дрымучых лясах.
    • Т. 4 : Язэп Крушынскі : раман. Кн. 1. — 1987. — 375 с., 1 л. партр.
    • Т. 5 : Язэп Крушынскі : раман. Кн. 2 ; Сярэбраная табакерка : казка ; Публіцыстычныя артыкулы. — 1989. — 519 с., [8] л. фат.
  • Выбранае: аповесці і апавяданні / Змітрок Бядуля; Уклад. і паслясл. Т. Тарасава. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1973. — 431 с.
  • В дремучих лесах: перевод с белорусского / Змитрок Бядуля; Составл. и вступ. статья Виктора Коваленко. — Москва: Художественная литература, 1975. — 428 с.
  • Апавяданні / Змітрок Бядуля. — Мінск: Народная асвета, 1973. — 158 с.
  • Салавей; Сярэбраная табакерка: аповесць. Казка: (для сярэдняга і ст. школьнага ўзросту) / Змітрок Бядуля; прадм. В. Каваленкі. — Мінск: Юнацтва, 1983. — 288 с.
  • Змитрок Бядуля (1886—1941) // Антология педагогической мысли Белорусской ССР / Составит.: Э. К. Дорошевич и др.; ред. кол.: М. А. Лазарук (отв.ред.) и др. Москва, 1986. С. 319—325.
  • Клад: сказки: (для дошкольного возраста) / Змитрок Бядуля; перевод с белорус. В. М. Казберука. — Минск: Юнацтва, 1986. — 31 с.
  • Дзень добры!: вершы, казкі, апавяданні: (для дашкольнага ўзросту) / Змітрок Бядуля. — Мінск: Юнацтва, 1989. — 88 с.
  • Скарб; Музыка; Іванка-прасцячок; Сярэбраная табакерка / Змітрок Бядуля // Берасцянка: казкі беларускіх пісьменнікаў: (для мал. школьнага ўзросту) / уклад. М. А. Зелянкова. Мінск, 1994. С. 11—193.
  • Салавей: аповесць: (для сярэдняга і ст. школьнага ўзросту) / Змітрок Бядуля; прадм. І. Навуменкі. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1996. — 238 с.
  • Скарб; Музыка; Іванка-прасцячок; Сярэбраная табакерка / Змітрок Бядуля // Сінявочка: казкі беларускіх пісьменнікаў: (для мал. школьнага ўзросту) / уклад. М. А. Зелянкова. Мінск, 1998. С. 23—199.
  • Сярэбраная табакерка: апавяданні, казка: (для мал. школьнага ўзросту) / Змітрок Бядуля. — Мінск: Юнацтва, 1997. — 272 с.
  • Жыды на Беларусі / Змітрок Бядуля // ARCHE. — 2000. — № 3. — С. 23 — 31 (перадрук з выдання 1918 г.).
  • Салавей: аповесць, апавяданні: (для сярэдняга і ст. школьнага ўзросту) / Змітрок Бядуля. — Мінск: Юнацтва, 2000. — 222 с.
  • «Жыды» (паэма) // Анахну кан. — 2002. — № 7[20], 8[21].
  • Рукапіс чарнакніжніка ХVIII веку (Багатыя матэрыялы па беларускай этнаграфіі) // Мы яшчэ тут! — 2003. — № 1. (перадрук з часопіса «Вольны сьцяг», 1921 г.)[22].
  • На дарозе да сваёй Бацькаўшчыны // Мы яшчэ тут! — 2003. — № 2. (перадрук з газеты «Беларусь», 1920 г.)[23].
  • Выбраныя творы / Змітрок Бядуля. — Мінск: Беларускі кнігазбор, 2006. — 496 с.[24]
  • Прытчы беларускіх сялян а большэвіках // Беларускі шлях. — 1918. — № 63. — С. [Перадрук: // ARCHE. — 2009. — № 3 (78). — Сакавік. — С. 611—612.]

Գրականություն խմբագրել

  • Бядуля Змітрок // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. Мінск, 1996. Т. 3. С. 392—393.
  • Бядуля Змітрок // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : у 6 т. Мінск, 1994. Т. 2. С. 159—161.
  • Бядуля Змітрок // Беларусь : энцыклапедычны даведнік. Мінск, 1995. С. 139.
  • Бядуля Змітрок // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т. / пад рэд. А. Мальдзіса. Мінск, 1992. Т. 1. С. 451—467.
  • Бядуля Змітрок // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5 т. Мінск, 1984. Т. 1. С. 539—540.
  • Бядуля Змітрок // Тэатральная Беларусь : у 2 т. / пад агульнай рэдакцыяй А. В. Сабалеўскага. Мінск, 2002. Т. 1. С. 191—192.
  • Гарэцкі М. Бядуля пасля Кастрычніка : гісторыка-літаратурныя нататкі / Максім Гарэцкі // Творы / Максім Гарэцкі. Мінск, 1990. С. 364—369.
  • Каліта І. Мова твораў Змітрака Бядулі як фразеалагічная скарбонка. // Svět v obrazech a ve frazeologii – World in Pictures and in Phraseology. Praha: Univerzita Karlova, 2017, с. 129-143.
  • Каліта, І. Эмацыянальная насычанасць як мастацкі сродак. // Rejestr emocjonalny języka, Siedlce: Akademie Podlaská, 2009, s. 51-54.
  • Кульбянкова І. М. Эвалюцыя лірычнай творчасці Змітрака Бядулі: ідэйна-тэматычны і вобразны аспекты : метадычны дапаможнік / І. М. Кульбянкова. — Магілёў:, 2004. — 46 с.
  • Кульбянкова І. М. Змітрок Бядуля пра нацыянальнае адраджэнне: (на прыкладзе невядомых і малавядомых твораў) / І. М. Кульбянкова // Беларускае Асветніцтва: вопыт тысячагоддзя: матэрыялы Міжнароднага кангрэса (Мінск, 20-21 кастрычніка 1998 г.). Мінск, 1998. Кн. 2. С. 32—34.
  • Кульбянкова І. М. Змітрок Бядуля — майстар «малой прозы» : вучэбны дапаможнік / І. М. Кульбянкова. — Магілёў, 2000. — 47 с.
  • Лашкевіч В. А. Змітрок Бядуля — дзецям / В. А. Лашкевіч. — Мінск : Універсітэцкае, 1986. — 110 с.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  2. ↑ Змітрок Бядуля. Выбраныя творы. — Мінск: «Кнігазбор», 2006. 985-6824-30-3. — С. 9
  3. ↑ Лексикон еврейской литературы
  4. ↑ Elissa Bemporad «The Yiddish Experiment in Soviet Minsk»
  5. ↑ czyli „bidulka, nieszczęśnik”, patrz: Swiatłana Kurs, Urbanizacja jako trauma i szansa: miasto i wieś w literaturze białoruskiej XX–XXI wieku W: Obce/swoje – Miasto i wieś w kulturze Białorusi, Polski, Rosji, Ukrainy, Katarzyna Glinianowicz, Katarzyna Kotyńska (red.), Kraków 2017, s. 243.
  6. ↑ Znad Wilii, Res Publica, 2006, s. 39
  7. ↑ «Минский Еврейский Общинный Дом. Змитрок Бядуля». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30-ին.
  8. ↑ «В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (67)». Belisrael. Народны iзраільска-беларускi сайт / אתר ישראלי בלארוסי עממי (անգլերեն). 2017 թ․ դեկտեմբերի 18. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 3-ին.
  9. ↑ «В. Рубінчык пра Якава Бранштэйна». Belisrael. Народны iзраільска-беларускi сайт / אתר ישראלי בלארוסי עממי (անգլերեն). 2017 թ․ նոյեմբերի 10. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 4-ին.
  10. ↑ «В. ЖИБУЛЬ О БЯДУЛИХЕ». Belisrael. Народны iзраільска-беларускi сайт / אתר ישראלי בלארוסי עממי (անգլերեն). 2016 թ․ նոյեմբերի 14. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 4-ին.
  11. ↑ «Writer Zmitrok Biadula». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30-ին.
  12. ↑ Mieczysław Brachmer, Mały słownik pisarzy narodów europejskich ZSRR, Wiedza Powszechna, 1966, s. 34.
  13. ↑ БСЭ. Бядуля Змитрок
  14. ↑ |id = 3876934|tytuł=Biadula Zmitrok|data dostępu=2018-03-21}}
  15. ↑ Вулица.бай — Улица Змитрока Бядули
  16. ↑ ««100 дорог»: Логойский район». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 «Магіла класіка». rosenbloom.info. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 4-ին.
  18. ↑ «У Ільянскай школе адкрылі мемарыяльную дошку ў гонар Змітрака Бядулі да 130-годдзя пісьменніка — Рэгіянальная газета». Рэгіянальная газета (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 4-ին.
  19. ↑ Лободенко предлагает перевезти прах Змитрока Бядули в Беларусь
  20. ↑ http://www.souz.co.il/clubs/read.html?article=2387&Club_ID=1
  21. ↑ http://www.souz.co.il/clubs/read.html?article=2448&Club_ID=1
  22. ↑ http://www.souz.co.il/clubs/read.html?article=2702&Club_ID=1
  23. ↑ http://www.souz.co.il/clubs/read.html?article=2785&Club_ID=1
  24. ↑ http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=13226

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
 Զմիտրոկ Բյադուլյա
էջը Վիքիպահեստում
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զմիտրոկ Բյադուլյա» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Զմիտրոկ_Բյադուլյա&oldid=9490256» էջից