Վիքիպեդիա

Զինաիդա Գիպպիուս

Զինաիդա Նիկոլաևնա Գիպպիուս (ռուս.՝ Зинаи́да Никола́евна Ги́ппиус, ամուսնու կողմից՝ Մերեժկովսկայա, նոյեմբերի 8 (20), 1869[2][1][3][…], Բելյով, Տուլայի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2] - սեպտեմբերի 9, 1945(1945-09-09)[4][2][5][…], Փարիզ, Ֆրանսիա[4][2]), ռուս բանաստեղծուհի և գրող, դրամատուրգ և գրաքննադատ, Արծաթե դարի նշանավոր ներկայացուցիչներից մեկը։ Գիպպիուսը Դմիտրի Մերժկովսկու հետ ստեղծելով գրականության պատմության մեջ առավել ինքնատիպ և արդյունավետորեն ստեղծագործող ամուսնական միություններից մեկը, համարվում էր ռուսական սիմվոլիզմի գաղափարախոս։

Զինաիդա Գիպպիուս
ռուս.՝ Зинаида Николаевна Гиппиус
Ծննդյան անունռուս.՝ Зинаида Николаевна Гиппиус[1]
Ծնվել էնոյեմբերի 8 (20), 1869[2][1][3][…]
ԾննդավայրԲելյով, Տուլայի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2]
Վախճանվել էսեպտեմբերի 9, 1945(1945-09-09)[4][2][5][…] (75 տարեկան)
Վախճանի վայրՓարիզ, Ֆրանսիա[4][2]
ԳերեզմանՍենտ-Ժենևիև-դե-Բուա
Գրական անունАнтон Крайний[2][6], Anton Krajnij[7], Lev Pushchin[8], Camarada Herman[8], Roman Arensky[8], Anton Kirsha[8], Nikita Vecher[8] և V. Vitovt[8]
Մասնագիտությունբանաստեղծուհի, գրող, դրամատուրգ, գրական քննադատ և արձակագիր
Լեզուռուսերեն և ֆրանսերեն[9]
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  Ֆրանսիա
Ժանրերպոեզիա, արձակ, հուշագրություն և գրաքննադատություն
Գրական ուղղություններսիմվոլիզմ
ԱմուսինԴմիտրի Մերեժկովսկի[2][1]
Կայքgippius.com
 Zinaida Gippius Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Զինաիդա Նիկոլաևնա Գիպպիուսը ծնվել է 1869 թվականի նոյեմբերի 8-ին (20), Բելյով քաղաքում (այժմ՝ Տուլայի մարզ) ռուսացված գերմանական ազնվական ընտանիքում[10]։ Հայրը՝ հայտնի իրավաբան Նիկոլայ Ռոմանովիչ Գիպպիուսը, որոշ ժամանակ ծառայել է Սենատում որպես գլխավոր դատախազ, մայրը՝ Անաստասիա Վասիլևնան, ծննդյամբ Ստեփանովան, Եկատերինբուրգի ոստիկանապետի դուստրն էր[11]։ Հոր պաշտոնական գործունեության հետ կապված ընտանիքը հաճախ տեղափոխվում էր տեղից տեղ, որի պատճառով դուստրը լիարժեք կրթություն չի ստացել. նա տարբեր ուսումնական հաստատություններ է հաճախել ընդհատումներով` քննություններին պատրաստվելով տնային դաստիարակչուհու հետ[12]։

Ապագա գրողը սկսել է բանաստեղծություններ գրել յոթ տարեկանում[12]։ 1902 թվականին Վալերի Բրյուսովին գրված նամակում նա նշել է. «1880 թվականին, այսինքն, երբ ես 11 տարեկան էի, ես արդեն գրել էի բանաստեղծություններ (ավելին, ես իսկապես հավատում էի «ներշնչմանը» և փորձում էի անմիջապես գրել, առանց գրիչս թղթից կտրելու)։ Իմ բանաստեղծությունները բոլորի համար «այլասերված» էին թվում, բայց ես դրանք չէի թաքցնում։ Ես պետք է վերապահում անեմ, որ ես ամենևին էլ «այլասերված» և «կրոնական» չէի այդ ամենով հանդերձ...»[13][14]:71.[Նշում 1] Միևնույն ժամանակ, աղջիկը մոլի ընթերցող էր, պահում էր ընդարձակ օրագրեր, հաճույքով էր թղթակցում իր հայրիկի ընկերների և ծանոթների հետ։ Նրանցից մեկը՝ գեներալ Ն. Դրաշուսովը, առաջինն էր, որ ուշադրություն դարձրեց երիտասարդ տաղանդին և խորհուրդ տվեց նրան լուրջ ուսումնասիրել գրականությունը[15]։

Արդեն առաջին բանաստեղծական փորձերից հետո աղջկան բնորոշ էին առավել մռայլ տրամադրությունները։ «Ես մանկությունից վիրավորված էի մահից և սիրուց», - ավելի ուշ խոստովանել է Գիպպիուսը։ Ինչպես նշել է բանաստեղծի կենսագիրներից մեկը, «… այն ժամանակաշրջանը, երբ նա ծնվել և մեծացել է՝ յոթանասունականներ և ութսունականներ, նրա վրա որևէ տպավորություն չեն թողել։ Իր օրերի սկզբից նա ապրում է, կարծես ժամանակից և տարածությունից դուրս, համարյա օրորոցից զբաղված լինելով հավերժական խնդիրների լուծմամբ»։ Այնուհետև, զավեշտական ինքնակենսագրական բանաստեղծության մեջ, Գիպպիուսը խոստովանել է. «Որոշում էի ես, հարցը հսկայական էր / Ես գնում էի տրամաբանական ուղիով / Ես էի որոշում՝ նումենը և ֆենոմենը / կապված իրադրության հետ»[14]։ Վլադիմիր Զլոբինը (այն քարտուղարը, որն իր կյանքի մեծ մասն անցկացրեց բանաստեղծուհու մոտ), հետագայում նշել է.

  Այն ամենը, ինչ նա գիտի և զգում է յոթանասունամյա տարիքում, նա արդեն գիտեր և զգում էր յոթ տարեկանում՝ չկարողանալով արտահայտել այն` «Ամբողջ սերը նվաճվում է, կլանվելով մահի կողմից», - գրել է նա 53 տարեկան հասակում ... Եվ եթե նա չորսամյա երեխա էր, ով այդքան դառնությամբ էր ողբում իր առաջին սիրո ձախողման համար, ապա նա առավելագույն սրությամբ էր զգում, որ ինքը չի սիրահարվի, իր հայրիկի մահից հետո, այն կմեռնի։

- Վ. Ա. Զլոբին։ Ծանր հոգի[14]։

 

Գիպպիուսը հիվանդ էր տուբերկուլյոզով, գլխավոր դատախազի պաշտոնը ստանալուց հետո, նրա առողջությունը կտրուկ վատթարացավ և ստիպված եղավ անհապաղ ընտանիքի հետ մեկնել Չեռնիգովի նահանգի Նեժին քաղաք՝ որպես տեղական դատարանի նախագահ[16]։ Զինաիդային ուղարկեցին Կիևի կանանց ինստիտուտ[12], բայց որոշ ժամանակ անց նա ստիպված էր հետ վերադառնալ, աղջիկը այնքան էր կարոտել տնեցիներին էր, որ գրեթե վեց ամիս անցկացրեց ինստիտուտի հիվանդանոցում։ Քանի որ Նիժինում կանանց գիմնազիա չկար, նա սովորում էր տանը ՝ տեղի Գոգոլևյան ճեմարանի ուսուցիչների հետ[17]։

Նիկոլայ Գիպպիուսը հանկարծամահ եղավ 1881 թվականին Նեժինում. այրին մնաց մեծ ընտանիքի` չորս դուստրերի (Զինաիդա, Աննա, Նատալյա և Տատյանա), տատի և չամուսնացած քրոջ հետ, գրեթե առանց ապրուստի միջոցների։ 1882 թվականին Անաստասիա Վասիլևնան և նրա դուստրերը տեղափոխվեցին Մոսկվա։ Զինաիդան ընդունվեց Ֆիշերի գիմնազիա, որտեղ սկսեց սովորել պատրաստակամորեն և հետաքրքրությամբ[12]։ Սակայն շուտով բժիշկները նրա մոտ հայտնաբերեցին տուբերկուլյոզ, որի պատճառով նա լքեց դպրոցը[18]։ «Մեծ վիշտով փոքրիկ մարդը», - այս խոսքերով էին հիշում այստեղ աղջկան, որն անընդհատ տխրության դրոշմ ուներ դեմքին[19]։

Վախենալով, որ երեխաները իրենց հորից կարող է ժառանգած լինեն թոքախտի նկատմամբ հակում և հատկապես անհանգստացած լինելով ավագ դստեր մասին, Անաստասիա Գիպպիուսը երեխաների հետ միասին մեկնեց Յալթա։ Ուղևորությունը դեպի Ղրիմ ոչ միայն բավարարեց ճանապարհորդության նկատմամբ մանկուց աղջկա մոտ առաջացած սերը, այլ նրան նոր հնարավորություններ ընձեռեց զբաղվելու իր նախընտրած երկու գործերով՝ ձիավարությամբ և գրականությամբ[17]։ Այստեղից 1885 թվականին մայրն իր դուստրերին տանում է Թիֆլիս, եղբոր` Ալեքսանդրի մոտ։ Նա բավարար միջոցներ ուներ Բորժոմում քրոջ համար առանձնատուն վարձակալելու համար, որտեղ նա բնակություն հաստատեց իր ընկերուհու հետ[15][17]։ Միայն այստեղ՝ Ղրիմի ձանձրալի բուժումներից և «զվարճանքի, պարի, պոեզիայի, ձիասպորտի» վայելքներից հետո, Զինաիդան կարողացավ վերականգնել այն ծանր ցնցումները, որը ունեցել էր հոր կորստի հետ կապված[18]։ Մեկ տարի անց երկու մեծ ընտանիքները գնացին Մանգլիս, որտեղ էլ Ա. Վ. Ստեփանովը հանկարծամահ եղավ ուղեղի բորբոքումից։ Գիպպիուսները ստիպված էին մնալ Թիֆլիսում[17]։

1888 թվականին Զինաիդա Գիպպիուսը և նրա մայրը նորից մեկնեցին Բորժոմի ամառանոց։ Այստեղ նա ծանոթացավ Դմիտրի Մերեժկովսկու հետ, ով որոշ ժամանակ առաջ տպագրել էր իր պոեզիայի առաջին գիրքը և այդ օրերին ճանապարհորդում էր Կովկասում։ Զգալով անմիջական հոգևոր և մտավոր մտերմություն իր նոր ծանոթի հետ, ով շատ էր տարբերվում իր շրջապատից, տասնութ տարեկան Գիպպիուսը առանց երկար մտածելու ամուսնության մասին նրա առաջարկությանը դրական պատասխանեց։ 1889 թվականի հունվարի 8-ին Թիֆլիսում տեղի ունեցավ համեստ հարսանեկան արարողություն, որին հաջորդեց կարճատև մեղրամիսը[12]։ Մերժկովսկու հետ կապը, ինչպես նշվում է հետագայում, «իմաստ տվեց և հզոր խթան դարձավ աստիճանաբար իրականացրած նրա գործունեության համար՝ թույլ տալով, որ երիտասարդ գեղեցկուհին դուրս գա ընդարձակ մտավոր տարածք»[18], իսկ ավելի լայն իմաստով, վճռական դեր խաղաց Արծաթե դարի գրականության զարգացման և ձևավորման գործում»[10]։

Գրական գործունեության սկիզբ խմբագրել

 
Գիպպիուսը և Ակիմ Վոլինսկին (Ֆլեկսեր)

Սկզբում նրանք գաղտնի փոխհամաձայնության եկան, որ Գիպպիուսը կգրի բացառապես արձակ գործեր, իսկ Մերեժկովսկին` բանաստեղծություններ։ Որոշ ժամանակ անց կինը ամուսնու խնդրանքով թարգմանեց Բայրոնի «Մանֆրեդ»-ը, բայց փորձը ձախողվեց։ Վերջապես, Մերեժկովսկին հայտարարեց, որ ինքը պատրաստվում է խախտել պայմանագիրը և իր մոտ գաղափար է առաջացել վեպ գրել Հուլիանոս Ուրացողի մասին։ Այդ ժամանակվանից ի վեր նրանք գրում էին և բանաստեղծություն և արձակ՝ կախված տրամադրությունից[19]։

Սանկտ Պետերբուրգում Մերեժկովսկին Գիպպիուսին ծանոթացրեց հայտնի գրողների հետ, որոնցից առաջինը՝ Ալեքսեյ Պլեշեևը, «հիացրեց» քսանամյա աղջկան՝ իր այցելություններից մեկի ընթացքում բերելով որոշ բանաստեղծություններ «Հյուսիսային պարբերական» ամսագրի խմբագրական պորտֆելից (որտեղ նա ղեկավարում էր պոեզիայի բաժինը) և հանձնելով նրա «խիստ դատաստանին»[14]։ Գիպպիուսի նոր ծանոթների թվում էին Յակով Պոլոնսկին, Ապոլոն Մայկովը, Դմիտրի Գրիգորովիչը, Պյոտր Վեյնբերգը, նա մտերմացավ երիտասարդ բանաստեղծ Նիկոլայ Մինսկու և «Հյուսիսային պարբերկանի» ամսագրի խմբագրակազմի հետ, որի կենտրոնական դեմքերից էր քննադատ Ակիմ Վոլինսկին։ Այս ամսագրի հետ էին կապված «պոզիտիվիզմից մինչև իդեալիզմ» նոր ուղղությամբ, գրողի առաջին գրական փորձերը։ Այդ օրերին նա ակտիվորեն կապվեց մայրաքաղաքային բազմաթիվ ամսագրերի խմբագիրների հետ, մասնակցեց հանրային դասախոսությունների և գրական երեկոների[12], ծանոթացավ Դավիդովների ընտանիքին, որը կարևոր դեր խաղաց մայրաքաղաքի գրական կյանքում (Ա. Դավիդովան հրատարակեց «Աստծո աշխարհ» ամսագիրը), այցելեց Վ. Դ. Սպասովիչի շեքսպիրյան խմբակ, որի մասնակիցներից էին միշարք հայտնի փաստաբաններ (մասնավորապես՝ արքայազն Ալեքսանդր Ուրուսովը), նա դարձավ Ռուսական գրական ընկերության անդամ -աշխատակից[19]։

1888 թվականին «Հյուսիսային պարբերական» ամսագրում հրապարակվեց («Զ. Գ.» ստորագրությամբ)[16] երկու «կիսամանկական», ինչպես ինքն է հիշում, բանաստեղծություններ։ Սկսնակ բանաստեղծուհու այս և մի քանի հետագա բանաստեղծությունները արտացոլում էին «1880-ականների հոռետեսության և մելամաղձության ընդհանուր իրավիճակը» և հիմնականում համահունչ էին այդ ժամանակվա հանրաճանաչ գրող Սեմյոն Նադսոնի աշխատանքներին[12]։

1890 թվականի սկզբին Գիպպիուսը փոքրիկ սիրային դրամայի տպավորության ներքո, որի գլխավոր հերոսներն էին Մերեժկովսկիների սպասուհին, Պաշան և «ընտանիքի ընկեր» Նիկոլայ Մինսկին, գրեց «Հասարակ կյանք» պատմվածքը։ Պատմվածքը հրապարակվեց «Եվրոպայի տեղեկատու» ամսագրում «Դժբախտը» խորագրի ներքո և այդպես էլ կայացավ Գիպպիուսի նորամուտը արձակում։

 
Գիպպիուսը կախվածություն ուներ տղամարդկանց հագուստի, տղամարդկանց կեղծանունների, պոեզիայի արական սեռի և անուշաբույր ծխախոտի հանդեպ[20]

Հետևեցին նոր հրապարակումներ, մասնավորապես «Մոսկվայում» և «Երկու սրտ» պատմվածքները (1892)[19], ինչպես նաև վեպեր («Առանց թալիսմանի», «Հաղթողները», «Փոքր ալիքներ»), ինչպես «Հյուսիսային պարբերական»-ում, այնպես էլ «Եվրոպայի պարբերական», «Ռուսական միտք» և այլ հայտնի հրատարակչություններում[12]։ «Ես չեմ հիշում այդ վեպերը, նույնիսկ վերնագրերը, բացառությամբ մեկի, որը կոչվում է« Փոքր ալիքներ»։ Որո՞նք էին այդ «ալիքները». Ես գաղափար չունեմ և նրանց համար պատասխանատու չեմ։ Բայց երկուսս էլ ուրախացանք, որ անհրաժեշտ է լրացնել մեր «բյուջեն», և Դմիտրի Սերգեևիչի կողմից անհրաժեշտ ազատություն ձեռք բերվեց. Յուլիանի համար»[14], ավելի ուշ գրել է Գիպպիուսը։ Այնուամենայնիվ, շատ քննադատներ գրողի այս ստեղծագործական շրջանին վերաբերվեցին ավելի լուրջ, քան ինքն իրեն` նշելով «մարդու և կեցության երկակիությունը, դրա հրեշտակային և սատանայական սկզբունքները, կյանքի տեսակետը՝ որպես անհասանելի ոգու արտացոլում», որպես հիմնական թեմա, ինչպես նաև Ֆ. Մ. Դոստոևսկու ազդեցությունը։ Գիպպիուսի վաղ շրջանի արձակ գործերը թշնամաբար ընդունեցին լիբերալ և ժողովրդական քննադատությունը, որոնք դեմ էին արտահայտվում առաջն հերթին «հերոսների անբնականությանը, անտեսանելիությանը և հավակնոտությանը»[21]։ Ավելի ուշ «Նոր հանրագիտարանային բառարան»-ում նշվեց, որ Գիպպիուսի վաղ շրջանի գործերը «գրվել են Ռեսկինի, Նիցշեի, Մետրերլինկի և ժամանակի մտքերի այլ տիրակալների գաղափարների ազդեցության ներքո»[22]։ Գիպպիուսի վաղ շրջանի արձակը հրատարակվել է երկու գրքով ՝ «Նոր մարդիկ» (Սանկտ Պետերբուրգ, 1896) և Հայելիներ (Սանկտ Պետերբուրգ, 1898)։

Այդ ողջ ընթացքում Գիպպիուսը ուներ առողջական խնդիրներ, նա տառապում էր կրկնվող տիֆից, անգինայից և լարինգիտից։ Նրա առողջությունը բարելավելու տուբերկուլյոզի կրկնությունը կանխելու, ինչպես նաև ստեղծագործական ձգտումներից ելնելով՝ Մերեժկովսկին 1891-1892 թվականներին երկու հիշարժան ուղևորություն կատարեց Հարավային Եվրոպա։ Դրանցից առաջինի ընթացքում նրանք շփվեցին Անտոն Չեխովի և Ալեքսեյ Սուվորինի հետ, որոնք որոշ ժամանակ դարձան նրանց ուղեկիցները, այցելեցին Փարիզ, եղան Պլեշչեևի մոտ։ Երկրորդ ուղևորության ընթացքում, բնակվելով Նիսում, զույգը հանդիպեց Դմիտրի Ֆիլոսոֆովին, ով մի քանի տարի անց դարձավ նրանց մշտական ուղեկիցը և ամենամոտ համախոհը[14]։ Հետագայում իտալական տպավորությունները կարևոր տեղ էին գրավում Գիպպիուսի հուշերում՝ համընկնելով նրա «ամենաերջանիկ, ամենաերիտասարդ տարիների» պայծառ ու բարձր տրամադրությունների հետ[15]։ Մինչդեռ զույգի ֆինանսական վիճակը, որոնք ապրում էին գրեթե բացառապես հոնորարներով, այդ տարիների ընթացքում մնաց ծանր։ «Հիմա մենք գտնվում ենք սարսափելի, աննախադեպ ծանր վիճակում։ Մենք արդեն մի քանի օր բառացիորեն սովամահ ենք լինում և ստիպված հարսանեկան մատանիներն ենք գրավ դրել», - գրել է նա 1894 թվականի նամակներից մեկում (մեկ ուրիշ նամակում դժգոհում է, որ փողի պակասի պատճառով չի կարող գնել բժշկի կողմից նշանակված դեղերը)[14]։

Գիպպուսի պոեզիան խմբագրել

Գիպպիուսի բանաստեղծական դեբյուտը շատ ավելի ցայտուն և հակասական էր, քան արձակը, «Հյուսիսային պարբերական»-ում տպագրված նրա «Երգ («Ինձ պետք է այն, ինչն աշխարհում չկա...») և «Ձոն» («Ես սիրում եմ ինձ, որպես Աստված» տողերով) բանաստեղծությունները, անմիջապես ստացան սկանդալային համբավ[11]։ «Նրա բանաստեղծությունները ժամանակակից մարդու հոգու մարմնացում էին, պառակտված, հաճախ անզոր արտացոլող, բայց միշտ արցունքաբեր, միշտ անհանգիստ, ոչ թե որևէ բանի հետ խաղաղության մեջ և ոչ մի բանի վրա չեն հանդարտվում»[23], - ավելի ուշ նշում էր քննադատներից մեկը։ Որոշ ժամանակ անց, Գիպպիուսը, իր խոսքերով, «հրաժարվեց դեկադենտությունից» և լիովին ընդունեց Մերժկովսկու գաղափարները, հիմնականում գեղարվեստական[22], դառնալով զարգացող ռուսական սիմվոլիզմի կենտրոնական դեմքերից մեկը, այնուամենայնիվ, գերակշռող կարծրատիպերը («քայքայող Մադոննա», «Սատանայություն. սպիտակ սատանան» և ուրիշներ) հետապնդում էին նրան երկար տարիներ[18]։

Եթե արձակում նա գիտակցաբար կողմնորոշված էր «ընդհանուր գեղագիտական ոճի» ուղղությամբ, ապա Գիպպիուսը բանաստեղծությունը ընկալում էր որպես ծայրաստիճան հոգեհարազատ մի բան, ստեղծված «իր համար» և ստեղծում էր դրանք, իր խոսքով, «աղոթքի պես»[12]։ «Մարդու հոգու բնական և հիմնական անհրաժեշտությունը միշտ աղոթքն է։ Աստված ստեղծել է մեզ այս անհրաժեշտությամբ։ Յուրաքանչյուր ոք, գիտակցում է դա թե ոչ ձգտում է աղոթել։ Ընդհանրապես, պոեզիան տաղաչափություն է, մասնավորապես բանահյուսական երաժշտություն, որն այն ձևերից մեկն է, որ աղոթքն ընդունում է մեր Հոգու մեջ։ Պոեզիան, ինչպես սահմանել է Բարատինսկին, «որոշակի րոպեի ամբողջական զգացում է»»[24],- գրել է բանաստեղծը «Անհրաժեշտը բանաստեղծությունների մասին» ակնարկում։

 
Գիպպիուսի համար ռուս պոեզիայի ամենանշանակալի գործիչներից մեկը Ալեքսանդր Բլոկն է եղել

Շատ առումներով, «աղոթքն» էր, որը քննադատներին հարձակումների հնարավորություն էր տալիս, մասնավորապես, դիմելով Ամենակարողին, Գիպպիուսը նրա հետ հաստատում էր «անմիջական և հավասար, սրբապիղծ հարաբերություններ»՝ հայտարարելով «ոչ միայն Աստծո հանդեպ սերը, այլև իր հանդեպ»[21]։ Ընդհանուր գրական համայնքի համար Գիպպիուս անունը դարձել է մշակութային հետադիմության խորհրդանիշ, մանավանդ «Ընծայում» (1895) բանաստեղծության հրապարակումից հետո, որում առկա էր մի հակասական տող`«Ես սիրում եմ ինձ ինչպես Աստծուն»[10]։ Նշվում է, որ Գիպպիուսը, շատ առումներով հրահրելով հասարակությանը, ուշադիր մտածում էր իր սոցիալական և գրական վարքի մասին, որը նվազում էր մի քանի դերերի փոփոխությամբ, և հանրային գիտակցության մեջ հմտորեն ներդնելով արհեստականորեն ձևավորված կերպար։ 1905 թվականի հեղափոխությունից տասնամյակ ու կես տարի առաջ հայտնվելով հասարակության մեջ, սկզբում, որպես սեռական սանձարձակ քարոզիչ, նա հպարտորեն կրում էր «զգայականության խաչը» (ինչպես ասվում է 1893 թվականի իր օրագրում). այնուհետև «ուսուցողական եկեղեցու» հակառակորդ, որը պնդում էր, որ «միայն մեկ մեղք կա` ինքնանսեմացում» (1901 թվականի օրագիր) և դարձավ «անգիտակից հասարակության» ոգու հեղափոխության ջատագով[10]։ Նրա ժամանակակիցները ակտիվորեն քննարկում էին «Դեկադենտական Մադոննայի» ստեղծագործական կերպարում «հանցագործության» և «արգելքի» առկայությունը, հավատում էին, որ Գիպպիուսի մոտ արթնացել է «դևոնական, պայթյունավտանգ սկիզբը, ձգտումը դեպի աստվածանարգությունը, կարգավորված կենցաղը և հոգևոր կյանքի խոնարհությունն ու հնազանդությունը»[18], ընդ որում բանաստեղծուհին՝ «կոկետություն անելով իր դևինիզմով» և իրեն զգալով խորհրդանշական կյանքի կենտրոնում, իրեն ու իր կյանքը «ընկալեց որպես իրականությունը վերափոխելու արտասովոր փորձ»[18]։

1904 թվականին լույս տեսած «Բանաստեղծությունների ժողովածու։ 1889-1903»-ն, մեծ իրադարձություն էր ռուսական պոեզիայի կյանքում։ Անդրադառնալով գրքին՝ Ի. Անենսկին գրել է, որ «ռուսական քնարական մոդեռնիզմի ամբողջ տասնհինգ տարվա պատմությունը» կենտրոնացած է Գիպպիուսի ստեղծագործության մեջ՝ որպես նրա բանաստեղծությունների հիմնական թեմա նշելով որպես «սրտի ճոճանակի տանջող ճոճում»[10]։ Գիպպիուսի պոեզիայի մեկ այլ խանդավառ երկրպագու Վալերի Բրյուսովը հատկապես ընդգծում էր այն «անպարտելի ճշմարտացիությունը», որով բանաստեղծուհին արձանագրել է իր «հմայված ոգու» զանազան հուզական վիճակները[10]։ Այնուամենայնիվ, ինքը` Գիպպիուսը, ավելի շատ քննադատաբար էր գնահատում իր պոեզիայի դերը հանրային ճաշակի ձևավորման և ժամանակակիցների աշխարհայացքի վրա ազդելու գործում։

Մի քանի տարի անց, առաջին ժողովածուի վերահրատարակման նախաբանում, նա գրել է.

  Ափսոսում եմ, որ հիմա ստեղծում եմ անօգուտ և պիտանի ինչ որ բան։ Բանաստեղծությունների ժողովածուն այս պահին ամենաանօգուտ և ավելորդ գիրքն է ... Ես դրանով նկատի չունեմ, որ բանաստեղծությունները անհրաժեշտ չեն։ Ընդհակառակը, ես հաստատում եմ, որ բանաստեղծությունները պետք են, նույնիսկ անհրաժեշտ, բնական են և հավերժ։ Կար ժամանակ, երբ բանաստեղծությունների ամբողջ գրքերը բոլորի համար անհրաժեշտ էին թվում, երբ անընդհատ կարդում էին, բոլորը հասկանում և ընդունում էին։ Դա անցյալում էր, ժամանակակից ընթերցողը բանաստեղծությունների ժողովածուի կարիք չունի։  

Մուրուզի տուն խմբագրել

 
Զույգն այս տանն ապրել է քսաներեք տարի

Մուրուզի տանը գտնվող Մերեժկովսկիների բնակարանը դարձավ Սանկտ Պետերբուրգի կրոնական, փիլիսոփայական և հասարակական կյանքի կարևոր կենտրոն, որտեղ այցելությունը համարյա պարտադիր էր համարվում սիմվոլիզմի ձգտող երիտասարդ մտածողների և գրողների համար։ Սրահի բոլոր այցելուները ճանաչում էին Գիպպիուսի հեղինակությունը և մեծ մասամբ հավատում էին, որ հենց նա է գլխավոր դեր խաղացել Մերեժկովսկու շուրջ ձևավորված ընկերակցության նախաձեռնություններում։ Միևնույն ժամանակ, մշտական հաճախորդները անբարյացակամ վերաբերմունք էին դրսևորում սրահի տիրուհու նկատմամբ՝ կասկածելով նրան ամբարտավանության, անհանդուրժողականության և այցելուների մասնակցությամբ փորձեր կատարելու հակվածության մեջ[10]։ «Metressa»-ի հետ անձնական ծանոթության ունեցող երիտասարդ բանաստեղծները դժվար փորձություն էին անցնում և լուրջ հոգեբանական դժվարություններ ունեցան, Գիպպիուսը առավելագույն պահանջներ էր ներկայացնում պոեզիային, գեղեցկությանը, ճշմարտությանը և մատուցվող կրոնական ծառայությանը («բանաստեղծությունները աղոթքներ են»)[11], և իր գնահատականներում ծայրահեղ անկեղծ էր ու կտրուկ։ Միևնույն ժամանակ, շատերը նշում էին, որ Սանկտ Պետերբուրգի Մերեժկովսկու տունը եղել է «20-րդ դարի սկզբին Ռուսաստանի հոգևոր կյանքի իրական օազիս»։ Ա. Բելին նշում էր, որ այստեղ «հիրավի մշակույթ էր ստեղծվում։ Այստեղ մի ժամանակ սովորում էին»։ Ըստ Գեորգի Ադամովիչի` Գիպպիուսը եղել է «օտար գրառումների ոգեշնչողը, սադրիչը, խորհրդատուն, համագործակցող աշխատակցուհին և տարբեր ճառագայթների բեկման և խաչման կենտրոն»[18]։

Սրահի սիրուհու կերպարը «զարմացնում, գրավում, վանում և նորից գրավում էր» նրա համախոհներին` Ա. Բլոկին (որի հետ Գիպպիուսը առանձնապես բարդ և փոփոխվող հարաբերություններ ուներ), Անդրեյ Բելիյին, Վասիլի Ռոզանովին, Վ. Բրյուսովին։ «Բարձրահասակ, բարեկազմ շիկահեր, երկար ոսկե մազերով և ջրահարսի զմրուխտե աչքերով, կապույտ զգեստով, գեղեցկուհին աչքի էր ընկնում իր արտաքին տեսքով։ Այդ տեսքը մի քանի տարի անց ես կանվանեի բոտիչելյան։ ... Ողջ Պետերբուրգը նրան ճանաչում էր, այդ տեսքի և գրական երեկոների հաճախակի ելույթների շնորհիվ, որտեղ նա ակնհայտ խիզախությամբ ընթերցում էր իր այդքան հանցավոր բանաստեղծությունները»[18], Գիպպիուսի մասին այսպես է գրել առաջին խորհրդանշական հրատարակիչներից մեկը՝ Պյոտր Պերցովը։

Հասարակական գործունեություն խմբագրել

1899-1901 թվականներին Գիպպիուսը մտերմացավ «Արվեստի աշխարհ» ամսագրի շուրջ ձևավորված Սերգեյ Դյագիլևի խմբակի հետ, որտեղ էլ սկսեց հրատարակել իր առաջին գրական և քննադատական հոդվածները։ Նա դրանք ստորագրում էր արական կեղծանուններով (Անտոն Քրեյնի, Լև Պուշչին, Ընկեր Գերման, Ռոման Արենսկի, Անտոն Կիրշա, Նիկիտա Վեչեր, Վ. Վիտովտ)[19], մնալով որպես սիմվոլիզմի և փիլիսոփայական գաղափարների գեղագիտական ծրագրի հետևողական քարոզիչ[10]։ «Արվեստի աշխարհը»-ից հեռանալուց հետո Զինաիդա Նիկոլաևնան հանդես եկավ որպես քննադատ մի շարք ամսագրերում` «Նոր ուղի» «Կշեռք»-ը, «Կրթություն», «Նոր բառ», «Նոր կյանք», «Լավագույններ», «Ռուսական միտք», իսկ 1910-1914 թվականներին «Ռեչ», «Սլովո», «Ռուսաստանի առավոտ» և այլ թերթերում։ Լավագույն քննադատական հոդվածները հետագայում նրա կողմից ընտրվել են «Գրական օրագիր», (1908) գրքի համար[25]։ Գիպպիուսը ընդհանուր առմամբ բացասական էր գնահատում Ռուսաստանի գեղարվեստական մշակույթի վիճակը՝ այն կապելով կյանքի կրոնական հիմքերի ճգնաժամի և նախորդ դարի հասարակական իդեալների փլուզման հետ։ Գիպպիուսը նկարչի կոչումը տեսնում էր «կյանքի վրա ակտիվ և անմիջական ազդեցություն ունենալու մեջ», որը պետք է «քրիստոնեականացվեր»։ Քննադատը իր գրական և հոգևոր իդեալը գտավ այն գրականության և արվեստի մեջ, որը զարգանում էր «մինչև աղոթքը, մինչև Աստծո հայեցակարգը»[26]։ Համարվում էր, որ այդ հասկացությունները հիմնականում ուղղված էին Մաքսիմ Գորկու գլխավորած «Գիտելիք» հրատարակչությանը մոտ կանգնած գրողներին և ընդհանուր առմամբ, ուղղված էին «այն գրականության դեմ, որը կողմնորոշված է դեպի դասական ռեալիզմի ավանդույթները»[10]։

20-րդ դարի սկզբին Գիպպիուսը և Մերեժկովսկին ունեին իրենց ուրույն գաղափարները ազատության, սիրո մետաֆիզիկայի, ինչպես նաև անսովոր նոր կրոնական հայացքների հետ, որոնք հիմնականում կապված էին այսպես կոչված «Երրորդ Կտակարանի» հետ։ Մերեժկովսկու հոգևոր և կրոնական մաքսիմալիզմը, որն արտահայտվել է իր «ապացուցողական դերի գիտակցմամբ ոչ միայն Ռուսաստանի ճակատագրում, այլև մարդկության ճակատագրում», իր գագաթնակետին հասավ 1900-ականների սկզբին։ «Կյանքի հաց» (1901) հոդվածում Գիպպիուսը գրել է. «Թող որ մենք դեռ ունենանք պարտականության զգացողություն մարմնի, կյանքի և կյանքի ազատության նախապատվությունը` ոգու, դավանանքի հանդեպ։ Երբ կյանքն ու կրոնը իսկապես կհամընկնեն, դրանք կդառնան մի բան, մեր պարտականության զգացումը անխուսափելիորեն կազդի կրոնի վրա ՝ միաձուլվելով Ազատության գերակշռությանը։ (...), որը Մարդկության Որդին խոստացավ մեզ. «Ես եկել եմ ձեզ ազատելու համար»»[19]։

Մեծապես սպառված (ինչպես նրանց թվում էր) քրիստոնեությունը թարմացնելու գաղափարը Մերեժկովսկու մոտ առաջացավ 1899 թվականի աշնանը։ Ծրագիրը կյանքի կոչելու համար որոշվեց ստեղծել «նոր եկեղեցի», որտեղ ծնվելու է «նոր կրոնական գիտակցություն»։ Այս գաղափարի մարմնավորումը կրոնական և փիլիսոփայական հանդիպումների կազմակերպումն էր (1901-1903), որի նպատակը հռչակվեց հասարակական հարթակի ստեղծում` «եկեղեցու և մշակույթի հիմնախնդիրների ազատ քննարկման համար ... նեո-քրիստոնեության, սոցիալական կառուցվածքի և մարդկային բնույթի կատարելագործման համար»[27]։ Հավաքների կազմակերպիչները ոգու և մարմնի հակադրությունը մեկնաբանեցին հետևյալ կերպ. «Հոգին եկեղեցին է, մարմինը հասարակությունը, ոգին մշակույթը, մարմինը՝ մարդիկ, ոգին կրոնն է, մարմինը՝ երկրային կյանքը…»:

«Նոր եկեղեցի» խմբագրել

Սկզբում Գիպպիուսը բավականին թերահավատորեն էր վերաբերվում ամուսնու «կղերականությանը», որը հանկարծ հայտնվեց. ավելի ուշ նա հիշեց, թե ինչպես 1899 թվականի «երեկոյան հավաքները» վերածվեցին իմաստ չունեցող «անպտուղ վեճերի», քանի որ «միրիսկուսնիկների» մեծ մասը շատ հեռու էր կրոնական խնդիրներից։ «Բայց Դմիտրի Սերգեևիչին թվում էր, որ գրեթե բոլորը հասկանում էին և կարեկցում նրան»[14]։ Աստիճանաբար, սակայն, կինը ոչ միայն ընդունեց ամուսնու դիրքորոշումը, այլև սկսեց գաղափարներ առաջ քաշել Ռուսաստանի կրոնական նորացման վերաբերյալ։ Լյուբով Գուրևիչը վկայում էր, որ Գիպպիուսը «գրում է նոր կրոնի կատեխիզիսը և մշակում էր դոգմաներ»[26]։ 1900-ականների սկզբին Գիպպիուսի ողջ գրական, լրագրողական և գործնական գործունեությունը ուղղված էր երրորդ Կտակարանի գաղափարների և գալիք աստվածա-մարդկային աստվածաբանության գաղափարների աստվածպետությանը։ Քրիստոնեական և հեթանոսական սրբության համադրությունը վերջին էկումենիկ կրոնին հասնելու համար հանդիսանում էր Մերեժկովսկու նվիրական երազանքը, ովքեր իրենց «նոր եկեղեցու» հիմքում դրեցին ներդաշնակության սկզբունքը, արտաքին տարանջատումը գոյություն ունեցող եկեղեցուց և դրա հետ ներքին միությունը[12]։

 
Գիպպիուսը Լեոն Բակստի պատկերած կտավում, 1906 թվական

«Նոր կրոնական գիտակցության» առաջացումը և զարգացումը Գիպպիուսը հիմնավորեց ոգու և մարմնի միջև ընկած բացը (կամ անդունդ) վերացնելու անհրաժեշտությամբ, մարմինը սրբացնելու և դրանով իսկ լուսավորելով, քանդելով քրիստոնեական ասկետիզմը՝ մարդուն ստիպելով գիտակցել իր մեղավորությունը, մերձեցնելով կրոնը և արվեստը[21]։ Տարանջատումը, մեկուսացումը, մեկ ուրիշի համար «ավելորդությունը», իր ժամանակակցի գլխավոր «մեղքն» էր, որը մեռնում է միայնության մեջ չցանկանալով լքել նրան («Սիրո քննադատություն»), Գիպպիուսը ենթադրում էր, որ պետք է հաղթահարեր «ընդհանուր Աստծո» որոնումը, գիտակցելով և ընդունելով դրա «համարժեքությունը, բազմազանությունը», դրանց «չմիաձուլումը և անբաժանելիությունը»[21]։ Գիպպիուսի որոնումները միայն տեսական չէին, ընդհակառակը նա առաջարկեց իր ամուսնուն դրանից քիչ առաջ ստեղծված կրոնական և փիլիսոփայական հավաքներին տալ «հանրային» կարգավիճակ։ «... Մենք պատահական մարդկանց հետ գտնվում ենք սեղմ, փոքրիկ անկյունում և փորձում ենք նրանց միջև կնքել արհեստական-մտավոր պայմանագիր։ Չե՞ք կարծում, որ մեզ համար ավելի լավ է ինչ-որ իրական գործ սկսել այս ուղղությամբ բայց ավելի լայն, և այնպես, որ այն գտնվի կենսական պայմաններում, այնպես որ այնտեղ լինեն, պաշտոնյաներ, փողեր, տիկնայք, որպեսզի ակնհայտ լինի, և որ հավաքվում են տարբեր մարդիկ որոնք երբեք չեն համախմբվել», հետագայում նա այսպես էր պատմում 1901 թվականի աշնանը Լուգայի մերձակայքում գտնվող ամառանոցում Մերժկովսկու հետ ունեցած զրույցի ընթացքում»...Մերեժկովսկին «ցատկեց, ձեռքով հարվածեց սեղանին և բղավեց ճիշտ է»։ Հավաքների գաղափարն այսպիսով ստացավ վերջնական «շտրիխը»[14]։

Այնուհետև Գիպպիուսը մեծ ոգևորությամբ նկարագրեց իր տպավորությունները Հանդիպումների մասին, որտեղ հանդիպեցին նախկինում իրար հետ չշփված երկու համայնքների մարդիկ։

  Այո, դա իսկապես երկու տարբեր աշխարհներ էր։ Մոտենալով «նոր» մարդկանց՝ մենք զարմացանք։ Ես նույնիսկ չեմ խոսում ներքին տարբերության մասին, այլ պարզապես հմտությունների, սովորույթների և լեզվի մասին, ամեն ինչ տարբեր էր, ճիշտ այնպես, ինչպես տարբեր մշակույթ... Նրանց միջև կային առանձնահատուկ խորը և նույնիսկ նուրբ մարդիկ։ Նրանք հիանալի հասկանում էին հանդիպումների գաղափարը, «հանդիպման» իմաստը։  

Նրա վրա խորը տպավորություն էր թողել Սինոդի թույլտվությամբ այդ օրերին ամուսնու հետ Սվետլոյար լիճ կատարած ճանապարհորդությունը։

  ...Այն, ինչ վիճակվեց մեզ տեսնել և լսել, այնքան տպավորիչ և գեղեցիկ էր, որ դրանից միայն տխուր տպավորություններ էին մնացել այնպիսի մարդկանց մասին, ինչպիսիք են Նիկոլայ Մաքսիմովիչը (Մինսկին), դեկադենտները ... Ռոզանովը, արտասահման մեկնող «գրողները», որոնք գրում էին անհարկի փիլիսոփայության մասին, բայց ոչինչ չգիտեն կյանքի մասին, ինչպես երեխաները[14]։  

Գիպպիուսին է պատկանում նաև «Նոր ուղի» (1903-1904) ամսագրի ստեղծման գաղափարը, որում «կրոնական ստեղծագործության» միջոցով կյանքի, գրականության և արվեստի վերածննդի տարբեր նյութերի հետ մեկտեղ տպագրվում էին նաև Հավաքների զեկույցները[12]։ Ամսագիրը երկար չգոյատևեց, և դրա անկումը պայմանավորված էր մարքսիստական «ազդեցությամբ», մի կողմից և Ն. Մինսկու անցումը լենինյան ճամբար, մյուս կողմից, ինչպես նաև մարքսիստ Սերգեյ Բուլգակովի հայտնվելը խմբագրատանը, որի ձեռքում էր գտնվում ամսագրի քաղաքական մասը։ Մերեժկովսկին և Ռոզանովը արագորեն անտարբեր դարձան ամսագրի հանդեպ և այն բանից հետո, երբ Բուլգակովը մերժեց Գիպպիուսի Բլոկի մասին հոդվածը վերջինիս «բանաստեղծությունների թեմայի ոչ բավարար նշանակության» պատրվակով, պարզ դարձավ, որ ամսագրում «Մերեժկովցիների» դերը թուլացել է։ 1905 թվականի դեկտեմբերին լույս տեսավ «Նոր ուղի» ամսագրի վերջին համարը, մինչ այդ, Գիպպիուսն արդեն սկսել էր տպագրվել, հիմնականում բրյուսովյան «Կշեռք» և «Հյուսիսային ծաղիկներ» ամսագրերում[18]։

«Նոր ուղու» փակումը և 1905 թվականի իրադարձությունները զգալիորեն փոխեցին Մերեժկովսկու կյանքը, նա վերջապես իրական «գործից» տեղափոխվեց «նոր եկեղեցի կառուցողների» տնային շրջան[12], որին մասնակցում էր նաև նրանց երկուսի մերձավոր ընկեր Դմիտրի Ֆիլոսոֆովը, որի մասնակցությամբ էլ ձևավորվեց հանրահայտ «եռյակը», որը գոյատևեց 15 տարի։ Հաճախ եռապետությունից ծագող «հանկարծակի գուշակությունները» նախաձեռնում էր հենց Գիպպիուսը, որը, ինչպես ճանաչում էին միության մյուս անդամները, նոր գաղափարների ստեղծող էր[12]։ Նա, ըստ էության, «աշխարհի եռակի կառուցվածքի» գաղափարի հեղինակն էր, որը Մերեժկովսկին զարգացնում էր տասնամյակներ շարունակ[19]։

1905—1908 խմբագրել

 
«Կակաչների գույնը»` երեք հեղինակների համատեղ աշխատանք, «Ռուսկայա միսլ», 1907, հոկտեմբեր

1905 թվականի իրադարձությունները շատ առումներով շրջադարձային դարձան Զինաիդա Գիպպիոսի կյանքի և ստեղծագործության մեջ։ Եթե մինչ այդ ընթացիկ հասարակական-քաղաքական խնդիրները գործնականում դուրս էին նրա հետաքրքրությունների շրջանակից, ապա հունվարի 9-ին տեղի ունեցած կրակոցը ցնցում էր նրա և Մերերժկովսկու համար։ Դրանից հետո, արդիական հասարակական խնդիրների «քաղաքացիական դրդապատճառները» Գիպպիոսի արձակ ստեղծագործության մեջ դարձան գերիշխող[11]։ Մի քանի տարի շարունակ ամուսինները դարձան ինքնակալության անհաշտ հակառակորդներ Ռուսաստանի պահպանողական պետական կառուցվածքի դեմ պայքարող մարտիկներ։ Այդ օրերին Գիպպիոսը գրել է. «Այո, ինքնակալությունից մինչև հակաքրիստոնեություն»[11]։

1906 թվականի փետրվարին Մերերժկովսկիները լքեցին Ռուսաստանը և մեկնեցին Փարիզ, որտեղ նրանք ավելի քան երկու տարի անցկացրին կամավոր «աքսորի» մեջ։ Այստեղ նրանք ֆրանսերեն լեզվով հրապարակեցին հակամիապետական հոդվածների ժողովածու, սկսեցին մտերմանալ շատ հեղափոխականների (հիմնականում ՝ էսեռների), մասնավորապես՝ Իլյա Ֆոնդամինսկու և Բորիս Սավինկովի հետ։ Հետագայում Գիպպիոսը գրել է[18]։

Փարիզում գտնվելու մեր գրեթե երեք տարվա կյանքի մասին ժամանակագրորեն խոսելն անհնար է։ Հիմնական բանը այն է, որ մեր շահերի բազմազանության պատճառով անհնար է որոշել, թե իրականում մենք որ հասարակության մեջ ենք գտնվում։ Նույն ժամանակահատվածում մենք հանդիպեցինք տարբեր շրջանակների մարդկանց ... Մենք ունեինք երեք հիմնական հետաքրքրություն՝ առաջին հերթին ՝ կաթոլիկություն և մոդեռնիզմ, երկրորդ՝ եվրոպական քաղաքական կյանք, ֆրանսիացիները տանը։ Եվ, վերջապես, լուրջ ռուսական քաղաքական արտագաղթ, հեղափոխական և կուսակցական։

Փարիզում բանաստեղծուհին սկսեց կազմակերպել «Շաբաթ օրեր», որին սկսեցին այցելել հին ընկերներն ու գրողները (Ն. Մինսկին, որը լքել էր լենինյան խմբագրակազմը, Կոնստանտին Բալմոնտ և ուրիշներ)։ Փարիզյան այս տարիներին զույգը շատ էր աշխատում երեժկովսկին` պատմական արձակի վրա, Գիպպիոսը` լրագրողական հոդվածների և բանաստեղծությունների վրա։ Քաղաքականությամբ հետաքրքրվելը չէր ազդել վերջինիս առեղծվածային որոնումների վրա, «Կրոնական հասարակություն» ստեղծելու կարգախոսը մնացել էր ուժի մեջ՝ առաջարկելով բոլոր արմատական շարժումների միավորում՝ Ռուսաստանի բարեփոխման խնդիրը լուծելու համար[11]։ Ամուսինները չէին խզել կապերը ռուսական թերթերի և ամսագրերի հետ՝ շարունակելով Ռուսաստանում տպագրել հոդվածներ և գրքեր[18]։ 1906 թվականին Գիպպիոսը հրատարակեց «Կարմիր սուրը» պատմվածքների ժողովածուն, իսկ 1908 թվականին (Սանկտ Պետերբուրգում) «Կակաչների գույնը» դրաման, որը գրվել է Ֆրանսիայում «Երեք եղբայրության» բոլոր մասնակիցների կողմից, որոնց հերոսները նոր հեղափոխական շարժման մասնակիցներն էին[22]։

1908—1916 խմբագրել

 
«Սիրին» հավաքածուները

1908 թվականին ամուսինները վերադարձան Ռուսաստան, և Պետերբուրգում՝ Գիպիուսի մոտ, երեք տարվա բացակայությունից հետո նորից գլուխ բարձրացրին հին հիվանդությունները։ Հետագա վեց տարիների ընթացքում նա Մերեժկովսկու հետ բազմիցս մեկնել է արտասահման բուժման։ Այդ այցերից մեկի ժամանակ՝ 1911 թվականին, Գիպպիուսը Պասսիում (Rue Colonel Bonnet, 11-bis) էժան բնակարան էր գնել, որը հետագայում վճռական, նշանակություն ունեցավ նրանց երկուսի համար։ 1908 թվականի աշնանից, Մերեժկովսկին ակտիվ մասնակցություն ունեցավ Պետերբուրգում վերսկսված կրոնական և փիլիսոփայական հավաքներին,որոնք վերափոխվեցին կրոնական և փիլիսոփայական հասարակության, սակայն, այստեղ գործնականում չկաին եկեղեցու ներկայացուցիչներ և մտավորականությունն ինքն էր լուծում բազմաթիվ վեճերը[12]։

1910 թվականին լույս տեսավ «Բանաստեղծությունների ժողովածու։ Գիրք 2։ 1903-1909», Զինաիդա Գիպպիուսի ժողովածուի երկրորդ հատորը, որը շատ առումներով, համահունչ էր առաջինի հետ։ Նրա հիմնական թեման էր «մարդու հոգևոր աններդաշնակությունը, որը փնտրում էր ավելի բարձր իմաստ, աստվածային արդարացում ցածր երկրային գոյության համար, բայց ով չէր գտնում հաշտեցման և ընդունման բավարար հիմնավորումներ, ոչ երջանկության բեռը, ոչ էլ դրանից հրաժարվելը»։ Այդ ժամանակաշրջանում Գիպպիուսի շատ բանաստեղծություններ և որոշ պատմվածքներ թարգմանվել էին գերմաներեն և ֆրանսերեն։ Արտասահմանում և Ռուսաստանում հրատարակվեցին ֆրանսերեն գրված «Le Tsar et la Révolution» գիրքը (1909) և ռուսական պոեզիայի մասին «Mercure de France» հոդվածը[22]։ 1910-ական թվականների սկզբին է վերաբերվում Գիպպիուսի «Լուսնային մրջյուններ» (1912) արձակի ժողովածուն, որում ներառված են նրա լավագույն պատմվածքները[12], ինչպես նաև երկու վեպեր անավարտ եռերգությունից՝ «Սատանայի տիկնիկ» (առաջինը մաս) և «Ռոման ցարևիչ»-ը (երրորդ մաս), որոնք արժանացել էին ձախ մամուլի մերժմանը (որը նրան համարում էր հեղափոխության «զրպարտիչ») և ընդհանուր առմամբ, սառը ընդունելություն էին ստացել քննադատների շրջանում, նրան համարելով անկեղծ, գաղափարամետև «խնդրահարույց»[11]։

Առաջին համաշխարհային պատերազմը ծանր տպավորություն թողեց Մերերժկովսկիների վրա, որոնք կտրուկ դեմ էին պատերազմին Ռուսաստանի մասնակցությանը։ Գիպպիուսի փոփոխված կենսակերպը այդ օրերին դրսևորվեց արտասովոր ձևով, նա երեք կանանց անունից (սպասուհիների անուններն ու ազգանունները օգտագործելով որպես կեղծանուններ), սկսեց նամակներ գրել ռազմաճակատային զինվորներին, երբեմն դրանք դնելով քսակների մեջ։ Այս բանաստեղծական ուղերձները («Թռիր, թռիր, փոքրիկ նվեր», «Դեպի հեռավոր վայր» և այլն), որոնք գեղարվեստական արժեք չէին ներկայացնում, այնուամենայնիվ, ունեին հասարակական հնչեղություն։ Այդ ժամանակաշրջանին են վերաբերվում Գիպպիուսի Իվան Սիտինի հրատարակությունը, որը գրել է Արկադի Ռումանովին «Կրկին սարսափելի փորձանք է։ Մերեժկովսկին պետք է գրի և գրում է… բայց դժվարությունը կապված է Զինաիդայի հրապարակման հետ։ Ի վերջո, դրանք կորած գումարներ են, ինչ որ բան պետք է արվի»[28]։

Վտարանդիություն խմբագրել

1920 թվականին Գիպպուսն ու իր ամուսինը բնակություն հաստատեցին Փարիզում։ Ամուսինները, պահպանելով բոլշևիզմի նկատմամբ թշնամական վերաբերմունքը, ծանր էին տանում իրենց մեկուսացումը հայրենիքից։ Գիպպուսի նախաձեռնությամբ Փարիզում ստեղծվեց «Կանաչ լամպ» (1927-1939)կազմակերպությունը, որը նպատակ ուներ միավորել արտասահմանի բազմազան գրական շրջանակներին, որոնք գտնվելով Խորհրդային Ռուսաստանի սահմաններից դուրս, ընդունում էին ռուսական մշակույթի հայեցակարգը[29]։ Զինաիդա Գիպիուսը վտարանդիության պայմաններում էլ դրսևորում էր իր քաղաքական անհաշտությունը, «ճշմարտության մասին վկայելու իր ցանկությունը, խոսելով և գոռալով դրա մասին», - նա իր հետ բերել էր պետերբուրգյան մթնոլորտը, արծաթե դարաշրջանի օդը։ Նոր իրականությունից, նոր մարդուց, ինչպես գրում էր նրան հաճախ հանդիպող Յուրի Տերապիանոն. «Նա հիմնականում ինչ-որ կերպ խուսափում էր»[30]։

1928 թվականի սեպտեմբերին Մերերժկովսկիները մասնակցեցին Ռուսաստանի վտարանդի գրողների առաջին համագումարին, որը Բելգրադում կազմակերպել էր Հարավսլավիայի թագավոր Ալեքսանդր I Կարագեորգիևիչը և հանդես եկան Հարավսլավիայի ակադեմիայի կողմից կազմակերպված հանրային զեկուցումներով։ 1932 թվականին ֆաշիստական Իտալիայում հաջողությամբ անցկացվեցին Լեոնարդո դա Վինչիի մասին Մերեժկովսկու կազմակերպած մի շարք դասախոսությունները։ Ամուսինները ժողովրդականություն վայելեցին և ջերմ ընդունելության արժանացան Մուսոլինիի երկրում, Ֆրանսիայում տիրող մթնոլորտի համեմատ, որտեղ սպիտակ արտագաղթող նախագահ Պոլ Դումերի սպանությունից հետո ակտիվացել էին հակառուսական տրամադրությունները։ Բենիտո Մուսոլինիի հրավերով Մերժկովսկիները տեղափոխվեցին Իտալիա, որտեղ նրանք անցկացրին երեք տարի` երբեմն վերադառնալով Փարիզ[14]:424:

1938 թվականի աշնանը Մերեժկովսկին և Գիպպիուսը դատապարտեցին «Մյունխենի պայմանագիրը»։ 1939 թվականի օգոստոսի 23-ին ԽՍՀՄ-ի և Գերմանիայի միջև կնքված «Չհարձակվելու պայմանագիրը» Գիպպիուսն անվանել է «հրդեհ հոգեբուժարանում»[14]:427: Այնուհետև, հավատարիմ մնալով իր գաղափարներին, նա հայտարարեց գրաքննությունից ազատ «Գրական ստուգատես» ժողովածուի ստեղծման մասին (հրատարակվեց մեկ տարի անց), որը կոչված էր միավորելու «բոլոր այն գրողների գործերը, որոնք մերժվել էին հրատարակությունների կողմից»։ Գիպպիոսը գրեց դրա համար գրեց «Ազատության փորձ» ներածական հոդվածը, որում նա արձանագրում էր ինչպես ռուսական մամուլի, այնպես էլ արտագաղթում գտնվող «կրտսեր սերնդի» ողբալի վիճակը[19]։

ԽՍՀՄ-ի վրա Գերմանիայի հարձակումից անմիջապես հետո Մերժկովսկին ելույթ ունեցավ գերմանական ռադիոյով և կոչ արեց պայքարել բոլշևիզմի դեմ (այս իրադարձության հանգամանքները հետագայում տեղիք տվեցին վեճերի և տարաձայնությունների)։ Գիպպուսը, «իմանալով ռադիոելույթի մասին, ոչ միայն նեղսրտեց, այլև վախեցավ»[31], նրա առաջին արձագանքը հետևյալն էր. «Սա վերջն է»։ Նա չէր սխալվել,Մերեժկովսկուն չներեցին Հիտլերի հետ համագործակցության համար, որը սահմանափակվում էր միայն այս մեկ ռադիոելույթով[Նշում 2]։ Փարիզի Մերերժկովսկու Փարիզի բնակարանը վերգրվեց վճարումներ չկատարելու համար, և նա ստիպված էր խնայողություններ անել։ Դմիտրի Սերգեևիչի մահը ծանր հարված էր Զինաիդա Նիկոլաևնայի համար։ Այս կորստին ավելացան ևս երկու հոգի, հայտնի դարձավ Ֆիլոսոֆովի մահվան մասին, իսկ 1942 թվականին մահացավ նրա քույրը՝ Աննան[19]։

 
Ամուսինների շիրիմը Սենտ-Ժենեվիեվ-դե-Բուա գերեզմանատանը

Վերջին տարիներին նա վերադարձավ պոեզիային, սկսելով աշխատել «Վերջին շրջանը» պոեմի վրա (հրատարակվել է 1972 թվականին, ինչ որ տեղ հիշեցնում էր «Աստվածային կատակերգություն»-ը), որը մնաց անավարտ, որպես «Դմիտրի Մերեժկովսկու» գիրք։ Գիպպուսի օրագրում վերջին գրառումը, որը կատարվել է նրա մահից անմիջապես առաջ, հետևյալ արտահայտությունն էր. «Ես քիչ եմ կանգ առնում։ Աստված ինչքան իմաստուն և արդար է»։

Զինաիդա Նիկոլաևնա Գիպիուսը մահացել է Փարիզում, 1945 թվականի սեպտեմբերի 9-ին։ Քարտուղար Վ. Զլոբինը, որը մնացել էր նրա կողքին, վկայել է, որ մահից անմիջապես առաջ նրա աչքերից երկու կաթիլ արցունքներ ընկան այտերին, և նրա դեմքին հայտնվեց «խոր երջանկության արտահայտություն»[19][32]։ Զինաիդա Գիպիուսը թաղված է Մերժկովսկու հետ նույն գերեզմանաքարի տակ Սենտ-Ժենեվիեվ-դե-Բուա գերեզմանատանը[21]։

Գիպպուսի ստեղծագործությունները մինչև 1990 թվականը ԽՍՀՄ-ում չեն հրատարակվել։

Ընտանիք խմբագրել

Նիկոլայ Ռոմանովիչ Գիպպոսը և Եկատերինբուրգի ոստիկանապետի դուստր Անաստասիա Վասիլևնա Ստեպանովան, ամուսնացել են 1869 թվականին։ Հայտնի է, որ նրա հոր նախնիները 16-րդ դարում արտագաղթել են Մեկլենբուրգից Ռուսաստան[33], նրանցից առաջինը՝ Ադոլֆուս ֆոն Գինգստը, իր ազգանունը փոխեց «ֆոն Հիպպիուս» (գերմ.՝ von Hippius), և բնակություն հաստատեց Մոսկվայում, 1534 թվականին բացեց առաջին գրախանութը Ռուսաստանում՝ գերմանական արվարձանում[19]։ Աստիճանաբար, Գիպպուսների տոհմը դառնում էր ավելի ու ավելի քիչ «գերմանական»; Նիկոլայ Ռոմանովիչի դուստրերի երակներում ռուսական արյունը երեք քառորդ էր[17]։

Զինաիդան չորս դուստրերից ավագն էր։ 1872 թվականին Գիպպիուսների ընտնիքում ծնվեց Ասյան (Աննա Նիկոլաևնա), որը հետագայում դարձավ բժիշկ։ 1919 թվականից ապրել է վտարանդիության պայմաններում, որտեղ հրատարակել է պատմական և կրոնական թեմաներով աշխատություններ («Սուրբ Տիխոն Զադոնսկի», 1927)։ Մյուս երկու քույրերից ՝ Տատյանա Նիկոլաևնան (1877-1957), նկարիչ էր, ով նկարել է մասնավորապես, Ա. Բլոկի (1906) դիմանկարը, իսկ քանդակագործ Նատալյա Նիկոլաևնան (1880-1963) քանդակագործ էր։ Նրանք մնացին Խորհրդային Ռուսաստանում, որտեղից էլ ձերբակալեցին և աքսորեցին գերմանական համակենտրոնացման ճամբար։ Ազատվելուց հետո նրանք աշխատել են Նովգորոդի ռեստավրացիայի գեղարվեստի թանգարանում[19]։

Երկեր խմբագրել

Պոեզիա խմբագրել

  • «Собрание стихотворений». Книга первая. 1889—1903. Книгоиздательство «Скорпион», М., 1904.
  • «Собрание стихотворений». Книга вторая. 1903—1909. Книгоиздательство «Мусагет», М., 1910.
  • «Последние стихи» (1914—1918), издание «Наука и школа», Петербург, 66 сс., 1918.
  • «Стихи. Дневник 1911—1921». Берлин. 1922.
  • «Сияния», серия «Русские поэты», выпуск второй, 200 экз. Париж, 1938.

Արձակ խմբագրել

  • «Новые люди». Первая книга рассказов. СПб, 1-е издание 1896; второе издание 1907.
  • «Зеркала». Вторая книга рассказов. СПб, 1898.
  • «Третья книга рассказов», СПб, 1901.
  • «Алый меч». Четвёртая книга рассказов. СПб, 1907.
  • «Чёрное по белому». Пятая книга рассказов. СПб, 1908.
  • «Лунные муравьи». Шестая книга рассказов. Издательство «Альциона». М., 1912.
  • «Чёртова кукла». Роман. Изд. «Московское книгоиздательство». М. 1911.
  • «Роман-царевич». Роман. Изд. «Московское книгоиздательство». М. 1913. — 280 с.

Դրամատուրգիա խմբագրել

  • «Зелёное кольцо». Пьеса. Изд. «Огни», Петроград, 1916.

Քննադատություն և հրապարակախոսություն խմբագրել

Ժամանակակից հրատարակություններ (1990 —) խմբագրել

  • Пьесы. Л., 1990
  • Живые лица, тт. 1-2. Тбилиси, 1991
  • Сочинения. Ленинградское отд. Худож. лит. 1991 г.
  • Стихотворения. СПб, 1999

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ В качестве примера своего детского творчества в письме Брюсову Гиппиус приводила строки: Давно печали я не знаю / И слёз давно уже не лью, / Я никому не помогаю, Да никого и не люблю…
  2. ↑ Ю. Зобнин, автор книги «Дмитрий Мережковский. Жизнь и деяния», отрицает факт произнесения писателем этой речи по радио, замечая, что ни один из «свидетелей» своими ушами выступление это не слышал; все ссылались лишь на напечатанную в 1944 году профашистским «Парижским вестником» брошюру, которая, по его мнению, является очевидной фальшивкой.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 С. В. Мережковская, Зинаида Николаевна (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1896. — Т. XIX. — С. 113—114.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 Михайлов О. Н. Гиппиус З. (ռուս.) // Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1964. — Т. 2.
  3. ↑ 3,0 3,1 https://jurescort.ru/es/zakony/dekadentskaya-madonna-zinaida-gippius-dom-muruzi/
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Гиппиус Зинаида Николаевна // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
  6. ↑ Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век (ռուս.) / под ред. О. В. Богданова
  7. ↑ Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Гиппиус Зинаида Николаевна (ռուս.)
  9. ↑ Гиппиус Зинаида Николаевна (ռուս.)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 «Гиппиус, Зинаида Николаевна». www.krugosvet.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 «Биография и дневники Зинаиды Гиппиус». bibliotekar.ru. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 «Гиппиус Зинаида Николаевна». Русские писатели 20 века. Библиографический словарь. Т. 2. Москва. Просвещение. Стр. 352. 1998. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  13. ↑ Н. Богомолов. «Любовь - одна». О творчестве Зинаиды Гиппиус. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 Ю. В. Зобнин. Дмитрий Мережковский: жизнь и деяния. Москва. — Молодая гвардия. 2008. Жизнь замечательных людей; Вып. 1291 (1091)). ISBN 978-5-235-03072-5…
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Светлана Макаренко. «Зинаида Николаевна Гиппиус: «Моя душа - любовь»». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 Соколов А. Г. «Гиппиус, Зинаида Николаевна». Русские писатели. Биобиблиографический словарь. Том 1. А-Л. Под редакцией П. А. Николаева. М., «Просвещение». Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Виталий Вульф. «Декадентская мадонна». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  18. ↑ 18,00 18,01 18,02 18,03 18,04 18,05 18,06 18,07 18,08 18,09 18,10 Виталий Орлов. «Зинаида Гиппиус». www.litwomen.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. {{cite web}}: Invalid |url-status=404 (օգնություն)
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 В. С. Фёдоров. «З. Н. Гиппиус». Русская литература XX века: прозаики, поэты, драматурги. Н. Н. Скатов. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  20. ↑ «Эротическая утопия. Новое религиозное сознание и fin de siecle в России»
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Л. М. Щемелева. «Зинаида Николаевна Гиппиус». Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 «Гиппиус Зинаида Николаевна». В.Бр-ов (Брюсов В.Я.) / Новый энциклопедический словарь. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  23. ↑ «Зинаида Гиппиус». Очерк в составе «Книги о русских поэтах последнего десятилетия». СПб, 1914 год.
  24. ↑ Гиппиус З. Н. Необходимое о стихах // Гиппиус З. Н. Стихотворения. Живые лица. — М.: Художественная литература, 1991. — С. 24.
  25. ↑ Большая биографическая энциклопедия. Гиппиус Зинаида Николаевна
  26. ↑ 26,0 26,1 Буржуазно-либеральные и модернистские издания // Литературный процесс и русская журналистика конца XIX — начала XX века. 1890—1904 / Бялик Б. А.. — Академия Наук СССР. — М.: Наука, 1982. — 373 с. — 5500 экз.
  27. ↑ Чураков Д. О. «Эстетика русского декаданса на рубеже XIX - XX вв. Стр. 3». www.portal-slovo.ru. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 7-ին.
  28. ↑ РГАЛИ. Ф. 1694. Оп.1. Д. 626а. Л. 18.
  29. ↑ Терапиано Ю. «Воскресенья» у Мережковских и Зелёная Лампа // Гиппиус З. Н. Собрание сочинений. — М.: Русская книга, 2005. — Т. 9: Дневники: 1919—1941. Из публицистики 1907—1917 гг. Воспоминания современников.
  30. ↑ Терапиано, Ю. Встречи. — Нью-Йорк: Издательство имени Чехова, 1953. — 204 с.
  31. ↑ О.Волкогонова. «Религиозный анархизм Д. Мережковского». perfilov.narod.ru. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 7-ին.
  32. ↑ Злобин, В. Тяжёлая душа. Вашингтон, 1970. Стр 6, 137—140.
  33. ↑ Christa Ebert. Sinaida Hippius: Seltsame Nähe. — Oberbaum Verlag: Berlin, 2004. — S.22.

Գրականություն խմբագրել

  • Зинаида Николаевна Гиппиус (1869—1945): Библиографические материалы / Автор-составитель С. П. Бавин. — М., 1995. — 65 с.
  • Зинаида Гиппиус. Новые материалы. Исследования / Королёва Н. В. — М.: ИМЛИ РАН, 2002. — 384 с. — ISBN ISBN 5-9208-0114-X.
  • Епифанов П. Из жизни одной души. Взгляд на личность и творчество Зинаиды Гиппиус // Альманах «Крылья голубиные». 2006. № 1. С. 40—64
  • Иванова Е. В. Гиппиус // Православная энциклопедия. — М. : Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2006. — Т. XI. — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 5-89572-017-X.
  • Савельев С. Н. Жанна д'Арк русской религиозной мысли. — М.: О-во "Знание" России, 1992. — 63 с. — ISBN ISBN 5-254-00287-5.
  • Щербак Н. Зинаида Гиппиус. 1869—1945. «Мне нужно то, чего нету на свете» // Щербак Н. Любовь поэтов серебряного века. — М.: Астрель, СПб: Астрель-СПб, 2012. — С. 222—234.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զինաիդա Գիպպիուս» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Զինաիդա_Գիպպիուս&oldid=9746610» էջից