Եզան լեզու
| Եզան լեզու | |
| |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ինֆրաթագավորություն | Streptophyta |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Խուլեղինջածաղկավորներ (Lamiales) |
| Ընտանիք | Ջղախոտազգիներ (Plantaginaceae) |
| Ցեղ | Եզան լեզու (Plantago) L., 1753 |
Եզան լեզուն (լատին․՝ Plantágo) ջղախոտազգիների ընտանիքին պատկանող միամյա, երկամյա, բազմամյա խոտաբույսերի, հազվադեպ՝ կիսաթփերի
ցեղ։ Հայտնի է մոտ 260 (այլ տվյալներով 150) տեսակ[1]։
Հայաստանում խմբագրել
Հայաստանում՝ 10 տեսակ՝
- Եզան լեզու մեծ (P.major),
- Եզան լեզու նշտարատերև (P. lanceolata),
- Եզան լեզու անհարթ (P. scabra),
- Եզան լեզու ծովափնյա (P. maritima),
- Եզան լեզու սևացող (P. atrata) և այլն։
Տարածում խմբագրել
Հանդիպում է Արագածոտնի, Շիրակի, Լոռու, Տավուշի, Սյունիքի և այլ մարզերում, իսկ առաջին երկուսը՝ Հայաստանի բոլոր մարզերում։ Աճում է ավազոտ ու աղուտ խոնավ հողերում, անտառի բացատներում, մարգագետիններում, ճանապարհների, գետերի, առուների եզրերին, աղբոտում է ցանքերը։
Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել
Ծաղկակիր ցողունի բարձրությունը 5-50 (80) սմ է։ Տերևները ջղավոր են, հիմնականում՝ արմատամերձ վարդակում, երբեմն՝ հերթադիր կամ հակադիր, գծաձև, գծանշտարաձև, ձվաձև, էլիպսաձև։ Ծաղկաբույլը հասկ է կամ գլխիկ, ծաղիկները՝ մանր, երկսեռ, սպիտակավուն։ Ծաղկում է ապրիլ-օգոստոսին։ Պտուղը բազմասերմ տուփիկ է, սերմերը՝ մանր։ Պտուղները հասունանում են ամռան ամիսներին։ Կարող է հասնել 10-30 սմ բարձրության։ Աճում է ճամփեզրերին, աղբուտներում, տնամերձ հողամասերում, մարգագետիններում, ցանքսերի մեջ։ Տերևները ուտելի են։
Պատմություն խմբագրել
Համարվում է, որ եզան լեզուն Հյուսիսային Ամերիկայում հայտնվել է Եվրոպայից՝ եվրոպական գաղութացման ժամակաշրջանում։ Բնիկ հնդկացիները այն անվանում էին «սպիտակամորթի ոտնահետք» կամ էլ «անգլիացու ոտ», քանի որ հայտնաբերում էին այդ բույսը միայն այն տեղերում, որտեղ եվրոպացիներ էին անցել[2]։
Քիմիական կազմ խմբագրել
Պարունակում է գլիկոզիդներ, ֆլավոնիդներ, վիտամին K, ասկորբինաթթու, դաբաղող նյութեր, պոլիսախարիդներ, ֆիտոնցիդներ և այլն[3]։
Բուժական նշանակություն խմբագրել
Բուժական նպատակներով օգտագործում են բույսի տերևները և սերմերը, երբեմն՝ նաև արմատը։ Ունի ընդհանուր հանգստացնող, ճնշումն իջեցնող, խորխաբեր, խորխը ջրիկացնող, վերքը լավացնող, մանրէասպան, հյուսվածքների ամբողջականությունը վերականգնող ազդեցություններ[3]։
Հայտնի է, որ նախկինում մարդիկ այն կիրառում էին վերքերը բուժելու և որպես օձի կծածի դեմ միջոց. արդյունավետությունը կարծես թե գիտականորեն հիմնավորված է[4]։
Կիրառվում է բրոնխիտների, կապույտ հազի, բրոնխիալ ասթմայի, թոքերի պալարախտի, գաստրիտների, ստամոքսի և 12-մատնյա աղու խոցային հիվանդությունների (ցածր կամ բարձր թթվայնության պայմաններ) դեպքում։ Բույսի ջրաթուրմը և թարմ հյութը օգնում են վերքերի արագ մաքրմանը և սպիացմանը։ Թարախային վերքերի, չիբանների ժամանակ լավ լվացված, թարմ տերևը օգտագործվում է թրջոցի ձևով[5]։
Տեսակներ խմբագրել
Դասն ընդգրկում է ավելի քան 150 տեսակ[6], բաժանվում է 5 ենթադասի։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ The Plant List: Plantago
- ↑ Sauer, Leslie Jones (1998). The Once and Future Forest. Island Press. p. 49. ISBN 1-55963-553-3. https://books.google.am/books?id=bC76cUM721sC.
- ↑ 3,0 3,1 Է. Ղուկասյան, «Բուժում դեղաբույսերով» Երևան, «Նարեկացի» հրատարակչություն, էջ 30։
- ↑ D. Jackson & K. Bergeron Plantain Alternative Nature Online Herbal
- ↑ Բաղադրատոսմերը կարելի է գտնել հետևյալ գրքում՝ Է. Ղուկասյան, «Բուժում դեղաբույսերով» Երևան, «Նարեկացի» հրատարակչություն, էջ 30։
- ↑ The Plant List: Plantago
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 485)։ 
|
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Եզան լեզու» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Եզան լեզու» հոդվածին։ |