Եգիպտոսի տնտեսություն
Եգիպտոս, Հյուսիսային Աֆրիկայի տնտեսական առումով առավել զարգացած երկիր։
| Վիճակագրություն | |
|---|---|
| ՀՆԱ | 235 369 129 337,71 $[1] |
| ՀՆԱ-ի աճ | 4,3 ± 0,1 տոկոս[2] |
| ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով | 2412 $[3] |
| Գնաճ (ՍԳԻ) | 14 ± 0,1 տոկոս[4] |
Ընդհանուր բնութագիր խմբագրել
1956-1970 թվականներին երկրի ղեկավարությունը քաղաքական և տնտեսական առումով կողմնորոշվել է դեպի Խորհրդային Միություն։ Գամալ Աբդել Նասերն, ով այդ պահին Եգիպտոսի նախագահն էր, սկիզբ է դրել տնտեսության մեջ պետական միջամտության քաղաքականությանը, ինչը թույլ է տվել հնարավորինս սեղմ ժամկետներում վերակառուցել ենթակառուցվածքներ, ստեղծել հզոր արդյունաբերություն և խթանել գյուղատնտեսության զարգացմանը։ Սակայն որոշ ժամանակ անց պետական ձեռնարկությունների անարդյունավետ և չափից ավելի աճը ցույց է տվել կենտրոնացված տնտեսական համակարգի ամբողջ անարդյունավետությունը։ Այդ իսկ պատճառով Անվար Սադաթն ու Հոսնի Մուբարաքն իրենց տնտեսական քաղաքականության մեջ հրաժարվել են ԽՍՀՄ-ի մոդելից՝ որդեգրելով ԱՄՆ-ի տնտեսության ուղենիշը։ Հոսնի Մուբարաքը, մասնավորապես, մի շարք բարեփոխումներ է իրականացրել, որոնք ուղղված են եղել տնտեսական աճի խթանմանը, որոնք թույլ են տվել բարձրացնել Եգիպտոսի տնտեսության մրցունակությունը և օտարերկրյա ներդրումներ ներգրավել։ 2005-2008 թվականներին երկրի համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) աճը պահպանվել է մոտ 7 տոկոսի մակարդակում, թեև 2009 թվականին այդ ցուցանիշը նվազել էր մինչեւ 4,6 տոկոս։ Արտահանման բարձրացման և ենթակառուցվածքների զարգացման մեջ պետական ներդրումների շնորհիվ 2010 թվականին ՀՆԱ-ի աճի ցուցանիշը գերազանցել է 5 տոկոսը[5]։ Եգիպտոսի պետական բյուջեի եկամուտների հիմնական մասը գոյանում է հետևյալ ոլորտներից[6].
- Զբոսաշրջություն և հարակից ծառայություններ
- Սուեզի ջրանցքով անցնող նավերից տուրք
- Արտերկրում բնակվող հարուստ եգիպտացիների թվարկում
- նավթի, բամբակի, բանջարեղենի, մրգերի արտահանում
ՀՆԱ խմբագրել
| Տարի | ՀՆԱ (մլրդ դոլար) | Գնաճ (տոկոսով) |
|---|---|---|
| 1980 | 22,371 | 20,5 |
| 1985 | 46,450 | 12,1 |
| 1990 | 91,383 | 22,2 |
| 1995 | 60,163 | 9,4 |
| 2000 | 99,155 | 2,8 |
| 2006 | 109,484 | 4,3 |
| 2017 | 287,00 | 15,7 |
Գյուղատնտեսություն խմբագրել
Գյուղատնտեսությունը, 1952 թվականի հեղափոխությունից ի վեր, դադարել է լինել երկրի եկամտի հիմնական աղբյուրը։ Գրեթե բոլոր հողագործության համար պիտանի հողերը գտնվում են Նեղոսի Դելտայի շրջանում, և գյուղացիական օժտումները մեծ չեն։ Նիլ գետի հովտում աճեցվում են Եգիպտոսի բոլոր հիմնական գյուղատնտեսական մշակաբույսերը։ Ոռոգման (ոռոգվում է 3,3 մլն հա հող) և պարարտանյութերի կիրառման (1,3 մլն տոննա կամ մոտ 4ց 1հա հող) շնորհիվ հացահատիկի բերքատվությունը պահպանվում է բարձր մակարդակի վրա՝ ավելի քան 70 ց/հա։ Եգիպտոսի արտահանման մեջ գյուղատնտեսական արտադրանքի բաժինը կազմում է 15,4 տոկոս։ Պարենային մշակաբույսերից աճեցվում են ցորեն (6,2 մլն տոննա), եգիպտացորեն (6,8 մլն տոննա), բրինձ (5,6 մլն տոննա), տեխնիկական՝ բամբակ (0,8 մլն տոննա), շաքարի ճակնդեղ (3,2 մլն տոննա), շաքարեղեգ (15,7 մլն տոննա)։
Մոտ 65%-ը բամբակի ցանքատարածությունների (տվյալները 1970-ական թվականներին) ընկնում է ստորին Եգիպտոսում, 25 %-ը միջին Եգիպտոսում և 10 %-ը վերին Եգիպտոսում։ Վերին Եգիպտոսում տնկվում են դանդարա և ասմոունի սորտեր, միջին հաշվով՝ գիզա 66 և գիզա 72, ստորին Եգիպտոսում՝ գիզա 45, գիզա 67, գիզա 68, գիզա 69, գիզա 70 և մենոուֆի։ Այս բոլոր սորտերը դուրս են բերվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, բացառությամբ ասմոունիի, որը մշակվում են ավելի քան 110 տարի և զբաղեցնում է ցանքատարածության մոտ 7%-ը։
1980-ականների վերջից առափնյա ձկնորսությունն անսպասելիորեն բարձր աճ է գրանցել, եւ 2009-2010 թվականներին որսագողությունը երեք անգամ գերազանցել է այն մակարդակը, որը գոյություն է ունեցել մինչև Ասուան ՀԷԿ-ի կառուցումը[7]։ գիտնականները կապել են Նեղոսի դելտայում ձկնորսության աճը, Եգիպտոսի գյուղատնտեսության մեջ պարարտանյութերի կիրառման զգալի ընդլայնման հետ։ Ընդ որում, այդ ազդեցությունը 2010 թվականի կեսերից սկսել է զգալիորեն նվազել, քանի որ ըստ պարենի համաշխարհային կազմակերպության տվյալներին[8]՝ 2007 թվականին որսված ձկան ընդհանուր ծավալը կազմել է 372 491 տոննա, 2010 թվականին՝ 385 209 տոննա, 2013-ին՝ 356 857 տոննա, իսկ 2016-ին՝ ընդամենը 335 613 տոննա։
2005 թվականին սկսել է իրականացվել Նասերի ջրամբարի մի մասի ջրի տեղափոխումը երկրի արևմուտքի անապատային տարածքներ, որը պետք է ավելացներ գյուղատնտեսության համար պիտանի տարածքները։
Արդյունաբերույթուն խմբագրել
Արդյունահանող արդյունաբերություն խմբագրել
Արդյունաբերությունը 60-ական թվականներին մեծ դեր է խաղացել տնտեսության և արտահանման մեջ։
Եգիպտոսի արտահանման հիմնական արտադրանքը նավթն է։ Նավթի հիմնական հոսանքները գտնվում են Սինայի Պ-Օվայի և Սուեզի ջրանցքի տարածքում (Բադրի, Սպիտակ, Ռամադան, Ռաս Սուդար և այլն)։ Իսրայելի կողմից այդ թերակղզու օկուպացման ժամանակ Եգիպտոսը ուժեղ տնտեսական ճգնաժամ է ապրել։ Բացի նավթի պաշարներից, երկիրն ունի բնական գազի պաշարներ Նիլի Դելտայի ավազանում և այն արտահանում է 1,1 մլրդ մ³ (2003) ծավալով՝ Իսրայել, Հորդանան և Սիրիա «Արաբական» գազատարով։ 2005 թվականին Եգիպտոսը սկսել է արտահանել հեղուկացված բնական գազ(LNG), ինչը թույլ է տվել նրան 6-րդ տեղն զբաղեցնել աշխարհում գազի արտահանման գծով։ Երկրում գործում են ՎՆԳ երկու գործարան, խոշորագույն արտադրողը՝ British Gas ընկերությունը[9]։
2009 թվականին սկսվել է ժամանակակից Եգիպտոսի պատմության մեջ առաջին ոսկու հանքավայրի մշակումը։
Արտադրական արդյունաբերություն խմբագրել
Արտադրվում են հեռուստացույցներ, սառնարաններ, գործում են ավտոմեքենաների հավաքման ձեռնարկություններ, այդ թվում՝ «ԱվտոՎԱԶ»-ի հետ համատեղ։ Մետալուրգիան (ներկայացված է Հելուանի մետալուրգիական կոմբինատի կողմից) զգալի դեր չի խաղում, պողպատի պահանջարկի հիմնական մասը զարգանում է ներկրմամբ։
Էներգետիկա խմբագրել
Արտադրվող էլեկտրաէներգիայի հիմնական մասը նավթով աշխատող ջերմային էլեկտրակայաններում է։ Կարևոր նշանակություն ունեն հիդրոէներգետիկ ռեսուրսները։ Տնտեսության համար մեծ նշանակություն է ունեցել Ասուան Հէկ-ի կառուցումը ԽՍՀՄ-ի տեխնիկական օգնությամբ։
Սովի վտանգ խմբագրել
ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագրի տվյալներով՝ վեց ամսից մինչև հինգ տարեկան եգիպտացի երեխաների 31 տոկոսը թերսնված է, ինչը կազմում է աշխարհի ամենաբարձր ցուցանիշներից մեկը։ 2009 թվականին, թերսնման պատճառ է դարձել նվազեցնել Եգիպտոսի ՀՆԱ-ն մոտ 2%-ով։ Ավստրալիայի «Future Directions International» հետազոտական կենտրոնի (FDI) տվյալներով՝ հինգ եգիպտացիներից մեկը կանգնած է սննդի պակասի սպառնալիքի առջև։ Եգիպտոսի բնակչության աղքատ շերտերը ապավինում են ցածր եկամուտ ունեցող բարձր կալորիականությամբ մթերքներին (օրինակ, օսլայով հարուստ կոշարի տխրահռչակ ուտեստը), որը միաժամանակ սննդարար նյութերի դեֆիցիտ և ճարպակալում է առաջացնում։ Բացի այդ, եգիպտական CAPMAS պետական մարմնի հաշվետվությունների համաձայն, բնակչության 5,2 %-ը, փաստորեն, սոված է եղել։
- Կառավարության խնդրահարույց քաղաքականությունը՝ Կահիրեն հետևողականորեն նախապատվությունը տալիս է քաղաքային շրջաններին՝ ի վնաս գյուղական համայնքների, ինչը հանգեցնում է գյուղատնտեսական հետազոտությունների նվազմանը, ֆինանսական աջակցության բացակայությանը, մասնավոր հատվածի մենաշնորհին, անհեթեթ սուբսիդիաներին, մաքսանենգությանը, կոռուպցիային և սև շուկային։ Ֆերմերները տառապում են սերմերի, պարարտանյութերի և թունաքիմիկատների պակասից՝ թանկ, բայց ցածրորակ։ Առավել վնասակար ազդեցություն է ունեցել մշակվող հողերի քանակի նվազումը՝ անսահմանափակ և ապօրինի բնակելի կառուցապատման մեջ պետության մասնակցության պատճառով։
- Հենվելով սննդամթերքի ներմուծման վրա՝ Պատմականորեն Եգիպտոսն իրեն ապահովել է, բայց FDI-ի հաշվետվությունների համաձայն, պարենամթերքի 60%-ը ներկրում է։ Երկիրը մնում է հիմնականում ինքնաբավ առումով մրգերի և բանջարեղենի, բայց մեծապես կախված է արտասահմանյան գնումների հացահատիկի, շաքարի, մսի և ուտելի յուղերի։ Եգիպտոսը ներկրում է ցորենի 2/3-ը (սպառվող 15 մլն տոննայից 10 մլն տոննան, ինչը նրան դարձնում է աշխարհի խոշորագույն ցորենի ներկրողը), լոբազգիների 70%-ը եւ ոսպի 99%-ը։ Նավթի բարեկամ արտահանողների առատաձեռնության շնորհիվ 2013 թվականին մոտ 20 մլրդ դոլար վճռորոշ նշանակություն է ունեցել պարենամթերքի ներմուծման ֆինանսավորման համար։
- Աղքատություն՝ Անկայուն միջազգային շուկայից կախվածությունը մեծացնում է ռիսկը, քանի որ Եգիպտոսի աղքատացումը շարունակվում է։ Իրական ՀՆԱ-ի աճը, որն ավելի վաղ հասել էր միջինը 6,2 տոկոսի, 2012-2013 թվականներին նվազել է մինչեւ 2,1 տոկոս։ Գործազրկության մակարդակը կազմել է մոտ 19 տոկոս։ Բամբակի բերքը, որը ժամանակին Եգիպտոսի հպարտությունն էր, ավելի քան 11 տոկոսով նվազել է միայն 2012-2013 թվականներին։ Երիտասարդների 28 %-ն ապրում է աղքատության մեջ, իսկ 24%-ն ապրում է աղքատության գծից մի փոքր ավելի։
- Ջրի պակաս՝ Նիլը եգիպտացիների կարիքները չէր հոգում, տարեկան 20 մլրդ խմ ջուր՝ հաշվի առնելով այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են բնակչության աճը և ռոգման անարդյունավետությունը՝ նվազեցնելով Եգիպտոսի պարենամթերքի արտադրությունը։
- Վերջին ճգնաժամերը՝ «FDI»-ն նշում է. «2006 թվականին թռչնագրիպի համաճարակը, 2007-2009 թվականներին պարենի, վառելիքի և ֆինանսների հետ կապված ճգնաժամերը, 2010 թվականին գլոբալ պարենային շուկայում գների բարձրացումը և տնտեսական իրավիճակի վատթարացումը, որը պայմանավորված է 2011 թվականի հեղափոխությունից հետո քաղաքական անկայունությամբ»[10]։
Տրանսպորտ խմբագրել
Տնտեսության համար հատուկ նշանակություն ունի Սուեզի ջրանցքի տրանսպորտային համակարգը, որը ներառում է ոչ միայն ջրանցքն ու ենթակառուցվածքները, այլև նրա հնարավորությունները ընդլայնող նավթամուղերը։
Մայրուղիները ընդհանուր 92 370 կմ են, այդ թվում՝
- Կոշտ ծածկույթով՝ 74 820 կմ
- Առանց կոշտ ծածկույթի՝ 17 550 կմ
- Երկաթուղիներն ընդամենը 5 063 կմ
Օդանավակայաններ ընդամենը 88-ն են։ Ուղևորահոսքի ծավալով ամենամեծերը Կահիրեի, Շարմ էլ Շեյխ, Հուրգադա միջազգային օդանավակայաններն են։
- Ծանր ծածկույթով թռիչքուղիներով օդանավակայաններ՝ 72
- Առանց ամուր ծածկույթի թռիչքուղիներով օդանավակայաններ՝ 16
Կապ խմբագրել
Բջջային տեղեկատու խմբագրել
Եգիպտոսի տարածքում բջջային կապը ներկայացված է երեք հիմնական տեղեկատուների կողմից, դրանք են՝
- Etisalat - etisalat.com.eg
- Orange - orange.com Արխիվացված 2012-11-22 Wayback Machine
- Vodafone - vodafone.com.eg Արխիվացված 2006-02-09 Wayback Machine
Համացանց խմբագրել
Եգիպտոսի գլոբալ ինտերնետ պրովայդերները[11]
- Etisalat Misr - AS36992
- Internet Egypt - AS5536
- Link Egypt (Link.net) - AS24863
- Noor Group (Noor.net) - AS20928
- Telecom Egypt (TE) - AS8452
- Raya Telecom - AS24835
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
- ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO?year=2016
- ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
- ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016
- ↑ «Статья "Экономика Египта" на портале все-страны.рус». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 3-ին.
- ↑ Экономика Египта. Основные отрасли экономики Египта
- ↑ «Рыболовство в Египте». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
- ↑ [1] Отчёт о состоянии рыболовства в Мире за 2016 г. по данным Всемирной продовольственной организации, стр.35
- ↑ Максим Майорец, Константин Симонов Сжиженный газ — будущее мировой энергетики. — М.: Альпина Паблишер, 2013. — 360 с. — ISBN 978-5-9614-4403-2
- ↑ «Hunger growls in Egypt». Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
- ↑ «renesys.com :: 27.01.2011 :: Глобальные интернет провайдеры в Египте». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 30-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Եգիպտոսում սպասում են Ռուսաստանի վերադարձին // 17.10.2018