Վիքիպեդիա

Դոնալդ III (Շոտլանդիայի թագավոր)

Դոնալդ III (միջնադարյան գելերեն՝ Դոմնոլ մեք Դոննչադա, ժամանակակից գելերեն՝ Dòmhnall mac Dhonnchaidh)[5], մականունը «Դոնլադ Շիկահեր» կամ «Դոնալդ Սպիտակ» (միջնադարյան գելերեն՝ "Domnall Bán", անգլիկանացված՝ Donald Bane/Bain կամ Donalbane/Donalbain), (1033[1][2] - 1099, Անգուս, Շոտլանդիա), Շոտլանդիայի թագավոր 1093–1094 և 1094–1097 թվականներին[6]։

Դոնալդ III
Ծնվել է՝1033[1][2]
Մահացել է՝1099
Վախճանի վայրԱնգուս, Շոտլանդիա
Իոնա և Դանֆերմլայն վանք
Երկիր Շոտլանդիայի թագավորություն
ՏոհմԴանկելդների հարստություն
քաղաքական գործիչ
ՀայրDuncan I of Scotland?[3][4]
ՄայրSuthen?[3][4]
ԵրեխաներBethoc of Scotland?[3]

Կենսագրություն խմբագրել

Դոնալդը ծնվել է 1032 թվականին իր նախապապ թագավոր Մալքոլմ II-ի իշխանության օրոք։ Նա թագավորի թոռան՝ Դունկանի երկրորդ որդին էր։ Մալքոլմը մահացել է 80 տարեկան հասակում, երբ երբ Դոնալդը մանկիկ էր, և Դոնալդի հայրն է դարձել թագավոր։ Սակայն թագավոր Դունկան I-ը սպանվել է 1040 թվականին Թեյն Մաքբեթի կողմից, երբ Դոնալդը դեռևս պատանի էր, որն էլ թագավոր Մալքոլմ II-ի մյուս թոռն էր, որը բռնազավթել է թագավորի տեղը։

Հոր մահից հետո Դոնալդը գնացել է թաքնվելու Իռլանդիայում 17 տարի, վախենալով, որ իրեն նույնպես կսպանի Մաքբեթը։ Նրա ավագ եղբայր Մալքոլմը գնացել է Անգլիա։ Այս ժամանակ էր, որ Մալքոլմի պապը՝ Դունքելդի Քրինանը, որն ամուսնացած էր Մալքոլմ II-ի դստեր հետ, սպանվել է Մաքբեթի հետ կռվելիս։ Երբ Մալքոլմը մեծացել է, նա տապալել է Մաքբեթին ու դարձել նոր թագավորը։ Դոնալդն այդ ժամանակ 25 տարեկան էր։

Դոնալդի գործունեությունը իր ավագ եղբայր Մալքոլմ III-ի իշխանության տարիներին արձանագրված չէ։ Պարզվում է, որ նա իր ավագ եղբոր ընտրված ժառանգը չէր, ի հակադրություն նախորդ ավանդույթի, այլ Մալքոլմը իր ու Ուեսսեքսի Մարգարեթի ավագ որդի Էդվարդին էր նշանակել հաջորդ թագավոր[7]։ Եթե սա էր Մալքոլմի մտադրությունը, ապա իր ու իր որդի Էդվարդի մահը 1093 թվականի նոյեմբերին Նորթումբրիայի արշավի ժամանակ (տես Ալնվիքի ճակատամարտ,1093) խառնել է նրա պլանները։ Նրանց մահերին անմիջապես հաջորդել է թագուհի Մարգարեթի մահը։

Ֆորդունի Ջոնը հաղորդել է, որ Մարգարեթի մահից հետո Դոնալդը ներխուժել է թագավորություն «գլխավորելով ստվարաթիվ մի հրոսակախումբ» և պաշարել Էդինբուրգը, երբ Մալքոլմի ու Մարգարեթի որդիներն այնտեղ էին։ Ֆորդունը նշում է, որ Էդգար Էթելինգն անհանգստացել է իր զարմիկների ապահովության համար և նրանց տեղափոխել Անգլիա[8]։ Էնդրյու Վինթոունի ավելի հասարակ ժամանակագրության մեջ նշվում է, որ Դոնալդը դարձել է թագավոր և վտարել իր զարմիկներին։ Անգլո-սաքսոնական ժամանակագրությունը նշում է, որ Դոնալդն ընտրվել է թագավոր և արտաքսել անգլիացիներին արքունիքից[9]։

1094 թվականի մայիսին Դոնալդի զարմիկ Դունկանը (Դոննչադ մեք Մաիլ Քոլուիմ), Մալքոլմի ու նրա առաջին կնոջ՝ Ինգիբյորգ Ֆինսդոթիրի որդին, ներխուժել է ՝ գլխավորելով անգլո-նորմանացիների ու նորթումբրիացիների մի բանակ, որին օգնում էին իր խորթ եղբայր Էդմունդն ու աներ Գոսպատրիքը՝ Նորթումբրիայի կոմսը։ Ներխուժման արդյունքում Դունկանը հայտնվել է գահին որպես Դունկան II, բայց ապստամբությունը հաղթել է իր դաշնակիցներին ու նա ստիպված էր օտարերկրյա զորքերին ուղարկել երկրից։ Դունկանը սպանվել է 1094 թվականի նոյեմբերի 12-ին Մաել Պետայրի՝ Մեարնի[10] մորմայերի կողմից։ Ուլստերի ժամանակագրությունն ասում է, որ Դունկանն սպանվել է Էդմունդի[11] ու Դոնալդի հրամանով (որին սխալմամբ անվանել են նրա եղբայր)։

Դոնալդը վերականգնել է իշխանությունը՝ Էդմունդին նշանակելով իր ժառանգ[12]։ Դոնալդն այդ ժամանակ տարեց մարդ էր, մոտավորապես 62 տարեկան, առանց հայտնի որդիների, այսպիսով ժառանգն ակնհայտորեն պահանջվում էր։ Ուիլյամ Մալմեզբերին ասում է, որ Էդմունդը պահանջել է« թագավորության կեսը » առաջարկելով, որ Դոնալդն իր զարմիկին շնորհի կալվածք իշխելու[13] համար։

Մալքոլմի ու Մարգարեթի կենդանի մնացած ավագ որդին՝ Էդգարը, ստացել է Վիլյամ Ռուֆուսի աջակցությունը, չնայած ուրիշ հանգամանքներ հետաձգել էին Էդգարի վերադարձը անգլիական բանակի կողմից, որը ղեկավարում էր իր մորեղբայր Էդգար Էթելինգը[14]։ Դոնալդի ճակատագիրը ամբողջապես պարզ չէ։ Ուիլյամ Մալմեզբերին պատմում է մեզ, որ նա «սպանվել է Դավիդի (հետագայի Դավիդ I-ի) խարդախությամբ ․․․ և Ուիլյամ Ռուֆուսի[15] ուժով»։ Անգլո-սաքսոնական ժամանակագրությունն ասում է Դոնալդի մասին, որ նա վտարվել է[15], մինչդեռ Թիգերնաքի տարեգրություններում նրան կուրացնում են իր եղբոր[16] կողմից։ Ջոն Ֆորդունը, հետևելով թագավորների ցուցակին, գրում է, որ Դոնալդը «կուրացվել է ու դատապարտվել ցմահ բանտարկության» Էդգարի կողմից։ Բանտարկության վայրը համարվում է Ռեսքոբին, Ֆորֆարի մոտ, Անգուսում[17]։ Ծեր նախկին թագավորը մահանալու էր 67 տարեկան հասակում 1099 թվականին, բանտում։ Աղբյուրները տարակարծիք են Դոնալդի հուղարկավորման վայրի մասին, արդյոք դա սկզբից եղել է Դանֆերմլայն վանքը, թե Դունքելդ եկեղեցին, բայց միակարծիք են, որ նրա մասունքները հետագայում տեղափոխվել են Այոնա։

Ժառանգներ խմբագրել

Դոնալդն ունեցել է մեկ դուստր, որդիներ չի ունեցել։Նրա դուստր Բեթոքն ամուսնացել է Ուքթրեդ (կամ Հեյդրիան) դե Թինդեյլի՝ Թինդեյլի լորդի հետ[18]։ Բեթոքի դուստր Հեքսթիլդան ամուսնացել է Ռիչարդ Քոմինի՝ Լոթիանի արդարադատի հետ։ Բադենոքի լորդ Ջոն II-ի պահանջները գահի նկատմամբ գալիս էին Դոնալդից Բեթոքի ու Հեքսթիլդայի[19] միջոցով։ Դոմնոլի որդի Լադհմանը՝ Շոտլանդիայի թագավորի թոռը, որը մահացել է 1116 թվականին, կարող է եղած լինել Դոնալդի[20] որդին։ Նմանապես, նա կարող է նաև եղած լինել 1085 թվականին մահացած Մաել Քոլուիմի որդի Դոմնոլի որդին, որն էլ իր հերթին կարող է եղած լինել Մալքոլմ III-ի կամ Մաել Քոլուիմ մեք Մաիլ Բրիգտիի՝ Մորեյի մորմայերի որդին։

Բեթոքի երկրորդ ամուսինը Ռուդոլֆ Նիթսդեյլն էր։

Պատկերումներ գեղարվեստական գրականության մեջ խմբագրել

Ուիլյամ Շեքսպիրի «Մակբեթ» պիեսում Դոնալբեյն երկրորդական հերոսը ներկայացնում է Դոնալդ III-ին։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #1023178885 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 Find A Grave — 1996.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Lundy D. R. The Peerage
  4. ↑ 4,0 4,1 Kindred Britain
  5. ↑ Domnall mac Donnchada is the Mediaeval form
  6. ↑ Donald's elder brother Malcolm III (Máel Coluim mac Donnchada) is presumed to have been between two and ten years of age in 1040; Duncan, p. 42. Walter Bower's Scotichronicon says that Donald passed his exile during the reign of Macbeth (Mac Bethad mac Findlaích) in the Hebrides, but this is unlikely given his age; McDonald, p. 104.
  7. ↑ Scottish Annals, p. 112, quoting Symeon of Durham; Duncan, p. 54; Oram, David I, p. 39.
  8. ↑ Fordun, V, xxi.
  9. ↑ Scottish Annals, pp.117–118; Oram, David I, pp. 40–41.
  10. ↑ Oram, David I, pp. 42–44.
  11. ↑ Annals of Ulster, s.a. 1094.
  12. ↑ Duncan, pp. 55–56; Oram, David I, pp. 44–45.
  13. ↑ Anderson, SAEC, pp. 118–119.
  14. ↑ Oram, David I, p. 45.
  15. ↑ 15,0 15,1 Anderson, SAEC, p. 119.
  16. ↑ Annals of Tigernach, s.a. 1097.
  17. ↑ Fordun, V, xxvi; Duncan, pp. 57–58; Oram, David I, pp. 47–48.
  18. ↑ Young, Alan, Robert the Bruce's Rivals: The Comyns, 1213–1314, (East Linton, 1997), pp15 -
  19. ↑ Duncan, pp. 241, 270, & 348–349.
  20. ↑ Annals of Ulster, s.a. 1116; McDonald, p. 23.

Նշումներ խմբագրել

  • Alan Orr Anderson|Anderson, Alan Orr, Scottish Annals from English Chroniclers A.D. 500–1286. D. Nutt, London, 1908.
  • Ashley, Mike., "British Kings & Queens." Carroll & Graf, NY,2002. 0-7867-1104-3, pg. 115
  • Duncan, A.A.M., The Kingship of the Scots 842–1292: Succession and Independence. Edinburgh University Press, Edinburgh, 2002. 0-7486-1626-8
  • John of Fordun, Chronicle of the Scottish Nation, ed. William Forbes Skene, tr. Felix J.H. Skene, 2 vols. Reprinted, Llanerch Press, Lampeter, 1993. 1-897853-05-X
  • McDonald, R. Andrew, Outlaws of Medieval Scotland: Challenges to the Canmore Kings, 1058–1266. Tuckwell Press, East Linton, 2003. 1-86232-236-8
  • Richard Oram|Oram, Richard, David I: The King Who Made Scotland. Tempus, Stroud, 2004. 0-7524-2825-X
  • Oram, Richard, The Canmores: Kings & Queens of the Scots 1040–1290. Tempus, Stroud, 2002. 0-7524-2325-8


 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դոնալդ III (Շոտլանդիայի թագավոր)» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դոնալդ_III_(Շոտլանդիայի_թագավոր)&oldid=9739417» էջից