Դոթրակերեն

Դոթրակերեն, դոթրակի (անգլ.՝ dothraki [d̪oθɾaki]), արհեստական լեզու, ստեղծված և մշակված հատուկ «Գահերի խաղ» հեռուստասերիալի որոշակի դրվագների համար։ Դոթրակցիների լեզուն շատ է հիշատակվում Ջորջ Մարտինի «Սառույցի և կրակի երգ» շարքի գրքերում, և այդ լեզվով հիմնականում երկխոսություններ է ունենում Դեյեներիս Թարգարիենը։ Մինչ սերիալի ստեղծումը ոչ մի մշակված դոթրակերեն գոյություն չի ունեցել։ Դոթրակերենի բառարանը շարունակում է աճել։

2011 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ, դոթրակերենն ունի 3163, որոնցից ոչ բոլորն են հրապարակված։ 2012 թվականին, Միացյալ Նահանգներում 146 նորածին աղջիկների տրվել էր Կհալիսի (Khaleesi) անունը, ինչը դոթրակերենում նշանակում է կհալի կամ առաջնորդի կին։ Հեռուստասերիալում տվյալ տիտղոսը տրվում է Դեյներիս Թարգարիենին։

Հնչյունակազմություն

Բաղաձայներ

Բաղաձայներ	Շրթունքային	Ատամնային	Ալվեոլային	Քմային	Ետնալեզվային	Լեզվակային	Քիմքային
Պայթական		t [t̪]			k [k]	q [q]
Հնչեղ պայթական		d [d̪]			g [g]
Աֆրիկատներ				ch [t͡ʃ]
Հնչեղ աֆրիկատներ				j [d͡ʒ]
Համր ֆրիկտատիվներ	f [f]	th [θ]	s [s]	sh [ʃ]	kh [x]		h [h]
Հնչեղ ֆրիկատիվներ	v [v]		z [z]	zh [ʒ]
Քթային բաղաձայներ	m [m]	n [n̪]
Կողքային բաղաձայներ		l [l̪]
Թրթռուն			r [r]
Միահարվածանի			r [ɾ]
Գլայդներ	w [w]			y [j]

Ձայնավորներ

Ձայնավոր ելևէջներ	Դիֆտոնգներ
i [i]	iy [ij]
e [e]	ey [ej]
o [o]	oy [oj]
a [a]	ay [aj]

Քերականություն

Շնչավոր և անշունչ գոյականներ

Դոթրակերենում գոյականները լինում են շնչավոր և անշունչ։

Շնչավոր գոյականները, որպես կանոն, ունենում /-ak/ վերջավորությունները, բառեր հավաքական վերջածանցներով՝ /-(a)sar/, /-(e)ser/, /-(i)sir/ և /-(o)sor/։ Բացի դրանից՝ բայերի ուղիղ ձևը, երբ դրանք օգտագործված են լինում որպես գոյականներ, համարվում են շնչավոր (Օրինակ․ rizh (որդի), ashefa (գետ), tokik (հիմար), lekh (լեզու))

Անշունչ գոյականներին պատկանում են փոքրացնող /-i/ վերջածանցով, սաստկացնող /-(s)of/ վերջածանցով, /ath- -(z)ar/, /-eyya/, /-(i)kh/ վերջածանցներով և կազմությամբ բարդ բառերը (Օրինակ․ qeso (զամբյուղ), alegra (բադ), torga (ստամոքս), elzikh (պատասխան))

Այս կատեգորիաները ոչ բոլորովին են համընկնում անգլերենի և ռուսերենի շնչավոր ու անշունչ գոյականների հետ (Օրինակ․ ramasar (հարթություն) համարվում է շնչավոր, իսկ yalli (երեխա)՝ անշունչ)։

Հոլովներ

Դոթրակերենն ունի 5 հոլով․

• Ուղղական հոլով, գոյականի ուղիղ ձևն է։ Այս հոլովն օգտագործվում է, երբ գոյականը նախադասությունում կատարում է ենթակայի դեր։ Այն նաև բառարանային է, քանի որ բառարանում բոլոր բառերը ուղղական հոլովով են գրված։ Բոլոր շնչավոր, ինչպես նաև բաղաձայնով ավարտվող անշունչ գոյականների ուղղական հոլովը համարվում է հիմք մյուս բոլոր հոլովների կազմության համար։ Ձայնավորով վերջացող անշունչ գոյականները, վերջածանց ստանալիս, կորցնում են իրենց կազմի վերջում եղած ձայնավորը։
• Սեռական հոլով, ցույց է տալիս ստացական հարաբերություններ։ Անշունչ գոյականների հիմքին ավելանում է /-i/ վերջածանցը (օրինակ․ serj — serji (անթև զգեստ)), իսկ շնչավորների դեպքում՝ /-(s)i/ (ko rizhi — որդու թիկնապահ)։ Գոյականները հոգնակի թվում սեռական հոլովման դեպքում փոփոխության չեն ենթարկվում։
• Հայցական հոլով, ցույց է տալիս գործողության օբյեկտը։ Անշունչ առարկաների դեպքում այս հոլովը իրենից ներկայացնում է բառի հիմքը (օրինակ․ serja — serj (anha kaffe serj — ես հանել եմ անթև զգեստը)), իսկ շնչավոր գոյականների դեպքում կազմվում է /-s/ վերջածանցով՝ բառի հոգնակի թվով՝ վերջանալով /-i/-ով կամ /-es/-ով՝ ընդհանուր առմամբ (lajak atthasa rizhes — մարտիկը հաղթում է որդուն)։
• Աբլատիվային հոլով - ցույց է տալիս օբյեկտից շարժումը։ Անշունչ առարկաների դեպքում բառի հիմքում ավելանում է /-aan/ վերջածանցը (serja — serjaan), իսկ շնչավորների դեպքում՝ /-(s)aan/՝ եզակի թվում և /-(s)ea/՝ հոգնակի թվում (rizhaan — որդուց, rizhea — որդիներից)։
• Ալատիվային հոլով - ցույց է տալիս դեպի օբյեկտ շարժվելը։ Անշունչ առարկաների դեպքում բառի հիմքում ավելանում է /-oon/ վերջածանցը (serja — serjoon), իսկ շնչավորների դեպքում՝ /-(s)oon/՝ եզակի թվում և /-(s)oa/՝ հոգնակի թվում (rizhoon — դեպի որդին, rizhoa — դեպի որդիները)։

Նախադասության մեջ բառերի ճիշտ դասավորություն

Դոթրակերենում գոյություն ունի նախադասության անդամների դասավորության հատուկ կարգ՝ ենթակա, ստորոգյալ և ավելի ուշ լրացումները (օրինակ․ кhal ahhas arakh — կխալը սրում է արակխը)։ Ստորոգյալը միշտ գրվում է ենթակայից հետո։ Դոթրակերենում կապական բառեր չկան, այնպես որ պարզ նախադասությունները ունեն ընդամենը երկու բառ (arakh hasa — արակխը համարվում է կծու)

Նախադասությունը կարելի է բարդացնել խնդիրների և պարագաների հաշվին, որոնք նույնպես ունեն իրենց հերթականությունը․

• ave — հայր,
• ave erin — բարի հայր (լրացումը գոյականից առաջ է),
• ave sekke erin — շատ բարի հայր (լրացումից առաջ մակբայ է),
• jin ave sekke erin — այդ շատ բարի հայրը (դերանունը բառակապակցության սկզբում),
• jin ave sekke erin anni — այդ շատ բարի հայրը իմն է (ստացական դերանունը՝ բառակապակցության վերջում),
• jin ave sekke erin anni ma dorvoon — այդ շատ բարի հայրը իմն է այծի հետ (պարագան ամենավերջում է)։

Դոթրակերենի համար վերջին բառակապակցությունը այնքան էլ բնական չէ, ուստի այն կարելի է փոփոխել և դարձնել jin ave sekke verven anni m’orvikoon — սա իմ վայրագ հայրն է մտրակով։

Պարագաները, որպես օրենք, դրվում են նախադասության վերջում։ Դրանք կարող են դրվել նախադասության սկզբում այն դեպքում, երբ խոսացողը ցանկանում է դրանց շնորհիվ ինչ-որ հավելում անել՝ իմաստը հասկանալու համար։

• me oge oqet — նա սպանել է այծին,
• me oge oqet oskikh — նա սպանել է այծին երեկ։

Որոշ պարագաներ հայտվում են միշտ ստորոգյալից հետո։ Այդպիսիններից է vosecchi-ն, որը ցույց է տալիս մերժում։

• yer ofrakhi sajoes mae — Դու նրա ձիուն չես դիպչի,
• yer ofrakhi vosecchi sajoes mae! — Դու երբեք նրա ձիուն չես դիպչի!

Գոյություն ունի հատուկ պարագաների խումբ, որ դրվում են ստորոգյալից առաջ։

• me kaffe rek tokikes — Նա ջախջախել է այդ հիմարին,
• me ray kaffe rek tokikes — Նա արդեն ջախջախել է այդ հիմարին,
• me laz kaffe rek tokikes — Նա կարող է ջախջախել այդ հիմարին,
• me vil kaffe rek tokikes — Նրան հաջողվեց ջախջախել այդ հիմարին։

Գրագրություն

Դոթրակերենը չունի պաշտոնապես հաստատված գրագրություն, և չի էլ ունենա մինչև Ջորջ Մարտինը չորոշի, որ իրոք հարկավոր է։

Գրականություն

• Lajaki (Richard Littauer) The Dothraki Language Dictionary (ver 3.11). — 2016. — 25 с.

Արտաքին հղումներ

• Dothraki. A language of Fire and Blood Արխիվացված 2015-07-15 Wayback Machine(անգլ.) — Պաշտոնական կայք լեզվի մասին
• Dothraki Արխիվացված 2014-08-06 Wayback Machine(անգլ.) — Փիթերսոնի բլոգ
• Tongues of Ice and Fire(անգլ.) — ֆան-կայք՝ նվիրված Դոթրակերենին
• Սերգեյ Կովալեվ Սեքս. Արյուն. Ինտրիգներ. Գահերի խաղ // ֆանտաստիկայի աշխարհ. — 2011. — № 9.
• Артём Лучко 10 вымышленных языков: От «Гарри Поттера» через «Игру престолов» к «Sims» // Look at Me. — 20 հունվարի, 2014 թվական.
• Դեվիդ Փիթերսոնը և Սեմ Էմրիսը Դոթրակերենի մասին
• Դոթրակերեն, Մարտինը լեզուների մասին 7 թագավորություն, ապրիլի 13, 2010 թվական
• Game of Thrones linguist: how to create a language from scratch(անգլ.). CNN, ապրիլի 6, 2012 թվական
• Amy Chosick (2011 թ․ դեկտեմբերի 11). «Athhilezar? Watch Your Fantasy World Language». New York Times (անգլերեն).
• «Game of Thrones linguist created entire Dothraki language in two months». ABC New (անգլերեն). Melburn. 2014 թ․ հունիսի 16.
• Arika Okrent (2014 թ․ ապրիլի 1). «7 Fun Facts About the Dothraki Language of Game of Thrones». Mental Floss (անգլերեն).
• «How the Klingon and Dothraki Languages Conquered Hollywood». Wired (անգլերեն). 2014 թ․ հոկտեմբերի 4.