Վիքիպեդիա

Դոդոշներ

Դոդոշներ
Դասակարգում
Ենթատիպ Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Դաս Երկկենցաղներ (Amphibia)
Ենթադաս Lissamphibia
Վերնակարգ Salientia
Կարգ Անպոչ երկկենցաղներ (Anura)
Ենթակարգ Neobatrachia
Վերնաընտանիք Hyloidea
Ընտանիք Դոդոշներ (Bufonidae)
Gray, 1825
Տարածվածություն

Տաքսոնի տարածվածությունը
Տաքսոնի տարածվածությունը

Դոդոշներ[1] կամ իսկական դոդոշներ[1] (լատին․՝ Bufonidae), անպոչ երկկենցաղների ընտանիք, միակը, որի բոլոր ներկայացուցիչները կոչվում են դոդոշներ, թեև նրանց որոշ տեսակների կարելի է անվանել գորտեր (օրինակ՝ ատելոպներին)։ Ավելի բարձր տաքսոնոմիական մակարդակում «դոդոշներ» տերմինի կիրառումը չի սահմանափակվում միայն այս ընտանիքով, այլ օգտագործվում է նաև ուրիշ ընտանիքների պատկանող տեսակների վերաբերյալ (օրինակ՝ դայակ-դոդոշ, թամբակիր դոդոշ, գորտանման դոդոշ, քթավոր դոդոշ)։

Հայտնի է դոդոշների շուրջ 256, Հայաստանում՝ 1 տեսակ (կանաչ դոդոշ)։ Ջրային միջավայրին քիչ են կապված, մոտենում են միայն ձվադրման շրջանում։ Գրեթե բոլորն ունեն խոշոր հարականջային գեղձեր՝ պարոտիդներ և բնորոշվում են գորտնկիթների երիզավոր դասավորությամբ։

Արտաքին տեսք խմբագրել

 
Կոլորադյան դոդոշի հարականջային գեղձերը

Դոդոշների արտաքին տեսքը և չափերը խիստ տարբեր են։ Մարմնի երկարությունը տատանվում է 20 մմ-ից (գվինեական առլեկին) մինչև 250 մմ (Բլոմբերգի դոդոշ)[2]։ Մարմինը լայն է, զանգվածեղ, վերջույթները՝ կարճ[3]։ Կողերը բացակայում են։ Մաշկը որպես կանոն, չոր է, հաստ, ծածկված է բազմաթիվ տարբեր չափերի հարթ կամ սուր գորտնուկանման ելուստներով[4]։ Լեզուն նեղ է և մեծ, ատամները մասնակի կամ լրիվ ռեդուցված են։ Բիբը հորիզոնական է, հետին վերջույթի մատները մասամբ կապված է լողաթաղանթով[5]։ Սրբոսկրային ողնաշարի լայնակի ելուստները չեն վերածվել սկավառակի[6][7]։

Աչքերի հետևում շատ լավ երևում են հարականջային գեղձերը, որոնք արևադարձային մի շարք ձևերի մոտ բացակայում են։ Այդ գեղձերը պարունակում են բուֆոտոքսին՝ ալկալոիդային թույն, որը գորտն արտազատում է սթրեսի դեպքում։ Թույնի չափաքանակը և բաղադրությունը տարբեր տեսակների մոտ տարբեր է[8]։ Որոշ դոդոշների թույնը (օրինակ՝ կոլորադյան դոդոշ) օգտագործվում է որպես ռեկրեացիոն հոգեմետ միջոց։

Դոդոշների ընտանիքի արուներն ունեն յուրօրինակ նեոթենիկ օրգան՝ Բիդերի օրգան, որը ռուդիմենտար ձվարան է, զարգանում է շերեփուկների սերմնարանների առջևի ծայրին և կարող է պահպանվել բազմաթիվ հասուն երկկենցաղների մոտ[9]։ Որոշակի պայմաններում այդ օրգանը դառնում է ակտիվ ձվարան, և արուն, ըստ էության, վերածվում է էգի[10]։

Կենսակերպ խմբագրել

Դոդոշները գիշերային ցամաքային երկկենցաղներ են, որոնք ջուրն են մտնում միայն ձվադրման համար, չնայած կան նաև կիսաջրային (օրինակ՝ անզոնիաները) և ծառային (ծառային դոդոշներ) տեսակներ։ Ակտիվ են մթնշաղին և գիշերը։ Շարժվում են ցատկելով կամ քայլելով։ Սնվում են տարբեր անողնաշարավորներով՝ միջատներով, որդերով, խխունջներով, երբեմն՝ մանր ողնաշարավորներով։ Օգտակար են նրանով, որ ոչնչացնում են գյուղատնտեսական վնասատուներին[11]։

Բազմացում խմբագրել

Տեսակներից շատերին հատուկ է արտաքին բեղմնավորումը, սակայն մի քանիսի մոտ բեղմնավորումը ներքին է (Noctophrynoides, Mertensophyne micranotis): Բազմացման եղանակները տարբեր են՝ ջրում գորտնկիթ դնելուց և լողալու ընդունակ շերեփուկները դուրս գալուց մինչև ձվակենդանածնություն և ուղղակի վերերկրյա զարգացում[12]։ Ընտանիքի ներկայացուցիչների մեծ մասը ձվադրում են կանգնած կամ հոսող ջրամբարներում։ Pelophryne տեսակի ֆիլիպինյան դոդոշները ձվերը դնում են բույսերի տերևանութներում՝ մի քանի մետր բարձրության վրա։ Որոշ տեսակների շերեփուկների մոտ, որոնք ապրում են արագահոս գետակներում (Ansonia, Atelopus), զարգանում են փորային կամ որովայնային ծծիչներ, որոնց օգնությամբ նրանք ամրանում են ստորջրյա առարկաներին։

Տարածվածություն խմբագրել

Դոդոշները տարածված են ամենուր, բացառությամբ Արկտիկայից, Անտարկտիկայից, Գրենլանդիայից, Մադագասկարից, Նոր Զելանդիայից և Խաղաղ օվկիանոսի բազմաթիվ կղզիներից[13]։ Ավստրալիայում և Գվինեայում բնակվում է Ամերիկայից ներմուծված ագա դոդոշը[14]։

Դոդոշները կարող են ապրել չորային պայմաններում, քանի որ, ի տարբերություն մյուս երկկենցաղների, նրանց մաշկը ավելի պակաս ջրաթափանց է և կարող է կորցնել մինչև 30 % խոնավություն, որն անվնաս է օրգանիզմի համար։ Ուստի դոդոշները կարող են բնակվել Միջին Ասիայի, Արաբական երկրների և նույնիսկ Աֆրիկայի Սահարայի անապատներում, որտեղ տարեկան միջին տեղումների քանակը 7 մմ-ից չի անցնում։

Պատկերասրահ խմբագրել

  •  
    Ամերիկյան դոդոշ
  •  
    Ամազոնյան առլեկին
  •  
    Կարիբյան դոդոշ
  •  
    Կարմիր դոդոշ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Ананьева Н. Б., Боркин Л. Я., Даревский И. С., Орлов Н. Л. Пятиязычный словарь названий животных. Амфибии и рептилии. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., 1988. — С. 35. — 10 500 экз. — ISBN 5-200-00232-X.
  2. ↑ Bufonidae (անգլ.), «Կյանքի հանրագիտարան» (EOL)
  3. ↑ Gray, 1825 : A synopsis of the genera of reptiles and Amphibia, with a description of some new species. Annals of Philosophy, London, ser.2, vol.10, p.193–217 [1].
  4. ↑ Ананьева Н. Б., Боркин Л. Я., Даревский И. С., Орлов Н. Л. Энциклопедия природы России. Земноводные и пресмыкающиеся. / редактор серии — доктор биологических наук Минин А.А.. — М.: ABF, 1998. — С. 96. — 10 000 экз. — ISBN 5-87484-041-9.
  5. ↑ Земноводные. Пресмыкающиеся: Энциклопедический справочник. - Мн., БелЭн, 1996. ISBN 985-11-0067-6
  6. ↑ Кузьмин С. Л. Земноводные бывшего СССР. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2012. — 2-е изд. — С. 129. — 370 с. — ISBN 978-5-87317-871-1
  7. ↑ Жабы // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.
  8. ↑ Halliday, Tim R., and Kraig Adler (editors). The New Encyclopedia of Reptiles & Amphibians. Facts on File, New York, 2002.
  9. ↑ Vitt, L. J., & Caldwell, J. P. (2014). Herpetology: an introductory biology of amphibians and reptiles. Academic Press.
  10. ↑ Brown, Federico D.; Del Pino, Eugenia M.; Krohne, Georg (December 2002). «Bidder's organ in the toad Bufo marinus: Effects of orchidectomy on the morphology and expression of lamina-associated polypeptide 2». Development, Growth & Differentiation (անգլերեն). 44 (6): 527–535. doi:10.1046/j.1440-169X.2002.00665.x. ISSN 1440-169X.
  11. ↑ Книпович Н. М.,. Жабы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  12. ↑ Zweifel, Richard G. (1998). Cogger, H.G.; Zweifel, R.G. (eds.). Encyclopedia of Reptiles and Amphibians. San Diego: Academic Press. էջեր 91–92. ISBN 0-12-178560-2.
  13. ↑ Frost, Darrel R. (2014). «Bufonidae». Amphibian Species of the World: an Online Reference. Version 6.0. American Museum of Natural History.
  14. ↑ Amphibia Web. (2017). «Bufonidae». Provides information on amphibian declines, natural history, conservation, and taxonomy.
 Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դոդոշներ» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դոդոշներ» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։  
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 430)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դոդոշներ&oldid=8994905» էջից