Դյոր

Դյոր
Քաղաք
	Դյոր
	հունգ.՝ Győr
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Հունգարիա
Մարզ	Դյոր - Մոշոն - Շոպրոն
Քաղաքապետ	Ժոլտ Բորկաի
Տվյալ կարգավիճակում	1009 թվականից
Մակերես	174,62 կմ²
ԲԾՄ	108±1 մետր
Խոսվող լեզուներ	հունգարերեն
Բնակչություն	▲130 020 մարդ (հունվարի 1, 2023)
Խտություն	753, 43 մարդ/կմ²
Ժամային գոտի	Կենտրոնական եվրոպական ժամանակ, UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	(+36) 96
Փոստային դասիչ	9000–9030
Պաշտոնական կայք	gyor.hu(հունգարերեն)
	Դյոր (Հունգարիա)
	Դյոր (Հունգարիա)
	Դյոր Վիքիպահեստում

Դյոր (հունգ.՝ Győr [ˈɟøːr]), քաղաք Հունգարիայի հյուսիս-արևմուտքում, Բուդապեշտի և Վիեննայի միջև ճանապարհի միջնամասում։ Դյոր - Մոշոն - Շոպրոն մարզի վարչական կենտրոն։ Բնակչությունը 128 902^[2] մարդ է (2014), Հունգարիայի հինգերորդ խոշորագույն քաղաքն է։

Աշխարհագրություն և տրանսպորտ խմբագրել

Քաղաքը Բուդապեշտից գտնվում է 130 կմ դեպի արևմուտք։ Քաղաքի միջով անցնում է Բուդապեշտ - Վիեննա երկաթուղային և ավտոմոբիլային մայրուղին, բացի այդ Դյորը տրանսպորտային ուղիներով կապված է Բրատիսլավայի և Հունգարիայի հարավային տարածաշրջանների հետ։ Ճանապարհի ժամանակը Բուդապեշտից՝ գնացքով, 1,5-2 ժամ է։

Պատմություն խմբագրել

Տեղի բնակավայրը պատմում է քաղաքի խոր հնության մասին։ Մ.թ.ա V դարում այնտեղ կար բնակավայր, որը հռոմեական ժամանակաշրջանում դարձավ քաղաքի հարստությունը, որը հայտնի է Արաբոն անվանումով։ Արաբոնի անվան կրճատված տարբերակն է Ռաաբ կամ Ռաբ, քաղաքի ժամանակակից անունը գերմաներեն և սլովակերեն է։

Դանուբի ներխուժումից հետո, 900 թվականին քաղաքի պատմության մեջ սկսվեց հունգարացիների ժամանակաշրջանը։ Հունգարացիները վերականգնել են Ռաբ կիսավեր ամրոցը։ Սուրբ Իշտվանի ժամանակ քաղաքը դարձել է եպիսկոպոսի նստավայր և հայտնի դարձել Դյոր անունով։

Դյորը 1242 թվականին ենթարկվել է մոնղոլական արշավանքներին, իսկ 1271 թվականին՝ չեխական բանակի հարձակմանը։ XVI դարի Հունգարիայում թուրքերի ներխուժման ժամանակ քաղաքը 1594 թվականին կարճ ժամանակով գրավված էր թուրքերի կողմից, սակայն 1598 թվականին անցել է հունգարական և ավստրիական բանակների վերահսկողության տակ։ 1683 թվականին քաղաքը կրկին ենթարկվել է թուրքական պաշարումներին, սակայն Վիեննայի ճակատամարտում թուրքերը պարտություն կրեցին և հեռացվեցին քաղաքից։

XVIII դարը քաղաքի ծաղկման ժամանակաշրջանն էր, քաղաքում կառուցվեցին բազմաթիվ եկեղեցիներ և պալատներ՝ հիմնականում բարոկկո ոճով, իսկ 1743 թվականին նա ստացել է թագավորական ազատ քաղաքի կարգավիճակ։

XIX դարի սկզբին քաղաքը հայտնվում է նապոլեոնյան պատերազմների ասպարեզում։ 1809 թվականի հունիսի 14-ին Եվգենյա Բոգարնեի գլխավորությամբ ֆրանսիական բանակը պարտության մատնեց Իոգանի գլխավորած ավստրիական բանակին։ Պատմության մեջ այդ պայքարը հայտնի դարձավ որպես Ռաաբի ճակատամարտ։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին քաղաքի պատմական շինություններին վնաս է հասցվել, որոնք սակայն շատ ավելի ծանր էին, քան այն վնասները, որոնք հասցվել էին Սեկեշֆեհերվարին և այլ բազմաթիվ հունգարական քաղաքներին։ Պատերազմից հետո պատմական կենտրոն Դյորը ամբողջությամբ վերականգնվել է։

Տնտեսություն խմբագրել

XIX դարում Դյորը Հունգարիայի խոշորագույն արդյունաբերական կենտրոններից էր։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո քաղաքում կառուցվել է մի քանի խոշոր ձեռնարկություններ։

1995 թվականին Դյորում կառուվել է Audi ընկերության ավտոմոբիլային գործարանը։

Քաղաքի տնտեսության մեջ մեծ դեր են խաղում նաև սննդի, շինարարական և քիմիական արդյունաբերությունը։

Տեսարժան վայրեր խմբագրել

Դյորի պատմական կենտրոնը XVIII դարի քաղաքաշինության լավ պահպանված հուշարձան է։
Մայր տաճար։ Գտնվում է Կապտալան բլրի վրա, Դյորի առավել հին մասում։ Այդ վայրում առաջին տաճարը կառուցվել է XI դարում՝ ռոմանական ոճով, սակայն այն ավերվել է թուրքերի կողմից։ Ժամանակակից բարոկկո ոճով շենքը կառուցվել է XVIII դարի սկզբին։
Եպիսկոպոսի նստավայր։ Գտնվում է Կապտալան բլրի նախկին բերդի կենտրոնում։ Կառուցվել է 1575 թվականին, վերակառուցվել է 1783 թվականին։

Սպորտ խմբագրել

Քաղաքում հիմնվել է հունգարական ուժեղագույն ֆուտբոլային թիմերից մեկը՝ «Դյորի» ֆուտբոլային ակումբը։ Թիմը չորս անգամ դարձել է երկրի չեմպիոն (վերջին անգամ 2013 թվականին)։ Քաղաքում կա նաև շատ հայտնի հանդբոլի թիմ։ Ինչպես տղամարդկանց, այնպես էլ կանանց հանդբոլի թիմն առաջատար դիրքեր են զբաղեցնում երկրում և բազմիցս մասնակցել են եվրոպական գավաթի մրցմանը։

Քույր քաղաքներ խմբագրել

Պատկերասրահ խմբագրել

Քաղաքապետարան
Արքեպիսկոպոսների պալատ
Պալատ Սեչենի հրապարակում
Թանգարանում վերածննդի կերպարվեստի ստեղծագործություններից
Տաճար Սեչենի հրապարակում

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Magyarország helységnévtára, Detailed Gazetteer of Hungary (հունգ.) — KSH, 2023.
↑ Ежегодное издание «Административная Венгрия» = Magyarország közigazgatási helynévkönyve (венг.) / Responsible editor: Waffenschmidt Jánosné. — Budapest: Központi Statisztikai Hivatal (Hungarian Central Statistical Office), 2014. január 1. — ISSN 1217-2952.
↑ https://www.brasovcity.ro/file-zone/regulamente/primarie/Statutul-mun-Brasov.pdf
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 https://gyor.hu/easy-docs/6023e06eca492
↑ https://www.sindelfingen.de/start/Politik+Verwaltung/Gyoer.html
↑ https://www.erfurt.de/ef/de/rathaus/sv/partner/109285.html
↑ ^7,0 ^7,1 http://onkormanyzat.gyor.hu/cikk/gyr_testvervarosi_kapcsolatai.html
↑ https://www.ingolstadt.de/partnerstaedte/gyoer.html
↑ https://www.businesskuopio.fi/miksi-kuopio/verkostot/ystavyyskaupungit/
↑ http://onkormanyzat.gyor.hu/cikk/nyizsnyij_novgorod_gyor_uj_testvervarosa.html
↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Dyor-Vengriya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
↑ https://www.poznan.pl/mim/main/gy-r-wegry,p,19,9748.html

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Официальный сайт
Городской портал Արխիվացված 2009-09-27 Wayback Machine (չաշխատող հղում — պատմություն)

Հունգարիայի վարչական կենտրոններ
Բուդապեշտ \| Կեչկեմետ \| Պեչ \| Բեկեշչաբա \| Միշկոլց \| Սեգեդ \| Սեկեշֆեհերվար \| Դյոր \| Դեբրեցեն \| Էգեր \| Սոլնոկ \| Թաթաբանյա \| Շալգոտարյան \| Կապոշվար \| Նյիրեձհազա \| Սեկսարդ \| Սոմբատհեյ \| Վեսպրեմ \| Զալաէգերսեգ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դյոր» հոդվածին։

[_b29bfaf611c5c51e-1] Magyarország helységnévtára, Detailed Gazetteer of Hungary (հունգ.) — KSH, 2023.

[2] Ежегодное издание «Административная Венгрия» = Magyarország közigazgatási helynévkönyve (венг.) / Responsible editor: Waffenschmidt Jánosné. — Budapest: Központi Statisztikai Hivatal (Hungarian Central Statistical Office), 2014. január 1. — ISSN 1217-2952.

[_9d4077363819a4b1-3] ttps://www.brasovcity.ro/file-zone/regulamente/primarie/Statutul-mun-Brasov.pdf

[_3b3e39679107e267-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 https://gyor.hu/easy-docs/6023e06eca492

[_7db28bf29631d533-5] ttps://www.sindelfingen.de/start/Politik+Verwaltung/Gyoer.html

[_f1e3638011f5ada3-6] ttps://www.erfurt.de/ef/de/rathaus/sv/partner/109285.html

[_88123a8cf9d5011b-7] 7,0 ^7,1 http://onkormanyzat.gyor.hu/cikk/gyr_testvervarosi_kapcsolatai.html

[_594d3f71d4209a8b-8] ttps://www.ingolstadt.de/partnerstaedte/gyoer.html

[_f086dcd1f5f875e3-9] ttps://www.businesskuopio.fi/miksi-kuopio/verkostot/ystavyyskaupungit/

[_2bc895f7ac1a4023-10] ttp://onkormanyzat.gyor.hu/cikk/nyizsnyij_novgorod_gyor_uj_testvervarosa.html

[_e4de5142b795ae4f-11] ttps://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Dyor-Vengriya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy

[_3eefa6d5a8a88c53-12] ttps://www.poznan.pl/mim/main/gy-r-wegry,p,19,9748.html

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]