Վիքիպեդիա

Դիապսիդներ

Դիապսիդներ
Դասակարգում
Ենթատիպ Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Ինֆրատիպ Gnathostomata
Վերնադաս Չորքոտանիներ (Tetrapoda)
Դաս Սողուններ (Reptilia)
Կլադ Դիապսիդներ (Diapsida)
Osborn, 1903

Դիապսիդներ[1] (լատին․՝ Diapsida), սողունների հնագույն խումբ, որը ձևավորվել է 300 միլիոն տարի առաջ (վերին քարածխային ժամանակաշրջանում) և գոյատևում է մինչև օրս (կոկորդիլոսներ, կնճիթագլուխներ, թեփուկավորներ և կրիաներ[2][3][4]): Ժամանակակից դասակարգման համաձայն՝ թռչունները նույնպես պատկանում են դիապսիդներին[5]։ Ներկայում աշխարհում գոյություն ունեն դիապսիդների մոտավորապես 14600 տեսակներ, ինչը նրանց դարձնում է բարձրակարգ ողնաշարավորների ամենաբազմազան խումբը։

Էվոլյուցիա խմբագրել

Դիապսիդներն անապսիդներից հետո զավրոսիդներից առանձնացված խումբն են։ Նրանց գանգը (սկզբնական տարբերակում) ունի երկու քունքային խոռոչներ, որոնք դասավորված աչքի հետևի ոսկրից վերև և ներքև։ Պալեոզոյի վերջում դիապսիդները հիմք են դարձել բավականին մեծ թվով կարգաբանական հարմարված խմբերի, որոնք հայտնաբերում են ինչպես անհետացած, այնպես էլ ժամանակակից սողունների մեջ։ Նրանք կարողացել են ոչ միայն գերիշխող դիրք գրավել ցամաքային կենսացենոզներում, այլ հարմարվել են քաղցրահամ ջրերի, ծովային և օդային միջավայրերին։

Համեմատաբար ուշ շրջանի դիապսիդների շարքում առանձնացել են երկու հիմնական խմբեր՝ լեպիդոզավրոմորֆները (Lepidosauromorpha) արխոզավրոմորֆները (Archosauromorpha)։ Լեպիդոզավրներից սկզբում առանձնացել են կնճիթագլուխները, որոնցից ներկայում պահպանվել է միայն հատերիան։ Պերմի ժամանակաշրջանի վերջում նրանցից առանձնացել են թեփուկավորներ (Squamata), որոնք դարձել են բազմաթիվ կավճի ժամանակաշրջանում։ Միջին յուրայի ժամանակաշրջանից ոչ ուշ[6] հայտնվել են օձերը, որոնք կազմում են սողունների առանձին խումբ։ Վաղ տրիասում արխոզավրոմորֆներից առանձնացել են արխոզավրները։

Դասակարգում խմբագրել

Ժամանակակից դասակարգում[7][8]։

 
Sauropsida
†Parareptilia
 

†Millerettidae  

 
unnamed
 

†Eunotosaurus

 
†Hallucicrania
 

†Lanthanosuchidae  

 
†Procolophonia
 

†Procolophonoidea  

 
 

†Pareiasauromorpha  

 
 
 
 
 
Eureptilia
 

†Captorhinidae  

 
Romeriida
 

†Paleothyris

 
Diapsida
 

†Araeoscelidia

 
Neodiapsida
 

†Orovenator

 
 
 

†Lanthanolania

 
 
 

†Tangasauridae

 
 
 

†Younginidae

 
 
 

†Claudiosaurus

 
 
 
 

†Palaeagama

 
 

†Saurosternon

 
 
 
 

†Coelurosauravus

 
 
 
 

†Thalattosauria

 
 
 

†Hupehsuchia

 
 

†Ichthyopterygia

 
 
 
Sauria
 

Lepidosauromorpha

 
 

Archosauromorpha

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Диапсиды / В. Р. Алифанов // Григорьев — Динамика. — М. : Большая российская энциклопедия, 2007. — С. 717. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 8). — ISBN 978-5-85270-338-5.
  2. ↑ Crawford, Nicholas G.; Faircloth, Brant C.; McCormack, John E.; Brumfield, Robb T.; Winker, Kevin; Glen, Travis C. 2012. More than 1000 ultraconserved elements provide evidence that turtles are the sister group to archosaurs (PDF). Biology Letters 8(5): 783—786. doi:10.1098/rsbl.2012.0331, PMC 3440978.
  3. ↑ Lee M. S. Y. 2013. Turtle origins: Insights from phylogenetic retrofitting and molecular scaffolds. Journal of Evolutionary Biology 26(12): 2729—2738. doi:10.1111/jeb.12268, PubMed.
  4. ↑ Tyler R. Lyson, Erik A. Sperling, Alysha M. Heimberg, Jacques A. Gauthier, Benjamin L. King MicroRNAs support a turtle + lizard clade // Biology Letters. — 2012-02-23. — Vol. 8, iss. 1. — P. 104—107. — ISSN 1744-957X, doi:10.1098/rsbl.2011.0477.
  5. ↑ Gauthier, Jacques; de Querioz, Kevin (2001). «Feathered dinosaurs, flying dinosaurs, crown dinosaurs, and the name 'Aves'». (PDF). New Perspectives on the Origin and Early Evolution of Birds: Proceedings of the International Symposium in Honor of John H. Ostrom. Peabody Museum of Natural History, Yale University. ISBN 0-912532-57-2. Retrieved 2009-09-22.
  6. ↑ Caldwell M. W., Nydam R. L., Palci A., Apesteguía S. (2015). «The oldest known snakes from the Middle Jurassic-Lower Cretaceous provide insights on snake evolution». Nature Communications. 6. doi:10.1038/ncomms6996.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  7. ↑ Constanze Bickelmann, Johannes Müller and Robert R. Reisz (2009). "The enigmatic diapsid Acerosodontosaurus piveteaui (Reptilia: Neodiapsida) from the Upper Permian of Madagascar and the paraphyly of younginiform reptiles". Canadian Journal of Earth Sciences. 49 (9): 651–661. doi:10.1139/E09-038.
  8. ↑ Diane M. Scott, Sean P. Modesto, Robert R. Reisz A new Early Permian reptile and its significance in early diapsid evolution(անգլ.) // Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences. — 2011-04-27. — С. rspb20110439. — ISSN 0962-8452 1471-2954, 0962-8452. — doi:10.1098/rspb.2011.0439

Գրականություն խմբագրել

  • Основы палеонтологии : Справочник для палеонтологов и геологов СССР : в 15 т. / гл. ред. Ю. А. Орлов. — М. : Наука, 1964. — Т. 12 : Земноводные, пресмыкающиеся и птицы / под ред. А. К. Рождественского, Л. П. Татаринова. — 724 с. — 3000 экз.
  • Эозухии // Экслибрис — Яя. — М. : Советская энциклопедия, 1978. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 30).
  • Osborn H. F. 1903. The Reptilian Subclasses Diapsida and Synapsida and the Early History of the Diaptosauria. Memoirs of the American Museum of Natural History 1(8): 451—519.
  • Laurin M. and Reisz R. R. 1995. A reevaluation of early amniote phylogeny. Zoological Journal of the Linnean Society 113(2) :165—223. doi:10.1111/j.1096-3642.1995.tb00932.x.
  • Müller J. and Reisz R. R. 2006. The Phylogeny of Early Eureptiles: Comparing Parsimony and Bayesian Approaches in the Investigation of a Basal Fossil Clade. Systematic Biology 55(3): 503—511. doi:10.1080/10635150600755396.
 Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դիապսիդներ» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դիապսիդներ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դիապսիդներ&oldid=7769114» էջից