Դե Սիտերի տարածություն, դե Սիտերի տարածաժամանակ (անգլ.՝ De Sitter space), հարաբերականության ընդհանուր տեսությունում ի հայտ եկող պարզագույն բազմաձևություն։ Այն Էյնշտեյնի վակուումային հավասարուﬓերի մաքսիմալ սիﬔտրիկ լուծուﬓ է՝ դրական կոսմոլոգիական հաստատունի առկայությամբ, երբ այլ տիպի աղբյուրները բացակայում են։

Մաթեմատիկական սահմանումը և դերը ֆիզիկայում խմբագրել

Դե Սիտտերի քառաչափ տարածությունն առավել հարմար է պատկերացնել որպես ﬕախոռոչ հիպերբոլոիդ

 

Մինկովսկու հնգաչափ տարածությունում, որը նկարագրվում է հետևյալ գծային էլեﬔնտով՝

 ,

որտեղ α պարաﬔտրը դե Սիտտերի կորության շառավիղն է։

Քվանտային երևույթների ուսուﬓասիրությունը ֆիքսված ֆոնային տարածության վրա ﬔծ հետաքրքրություն է ներկայացնում դաշտի քվանտային տեսությունում։ Այս երևույթները կարող են կարևոր դեր ունենալ սև խոռոչների ֆիզիկայում և կոսմոլոգիայում։ Գրավիտացիոն դաշտի առկայությունը, ընդհանուր առմամբ, կրճատում է սիﬔտրիաների թիվը, և ճշգրիտ արդյունքներ կարող են ստացվել ﬕայն բարձր համաչափությամբ ֆոնային տարածությունների համար։ Այդպիսի տարածություններից ﬔկը դե Սիտտերի տարածությունն է։ Այն օժտված է նույնքան թվով սիﬔտրիաներով ինչքան Մինկովսկու տարածությունը (Կիլինգի տաս վեկտորներ քառաչափ տարածա-ժամանակի համար)։ Բարձր համաչափության շնորհիվ բազմաթիվ ֆիզիկական խնդիրներ ճշգրիտ լուծվում են դե Սիտտերի տարածության ֆոնի վրա։ Դա հնարավորություն է տալիս գաղափար կազﬔլ ֆիզիկական պրոցեսների վրա գրավիտացիոն դաշտի ազդեցության վերաբերյալ ավելի բարդ երկրաչափությամբ բազմաձևությունների դեպքում։

Դե Սիտտերի տարածությունը կարևոր դեր է խաղում ժամանակակից կոսմոլոգիայում։ Մասնավորապես, ինֆլյացիոն սցենարը ենթադրում է արագացումով ընդարձակման փուլի առկայություն վաղ Տիեզերքում, որում երկրաչափությունը մոտ է դե Սիտտերի տարածությանը։ Այդ փուլի առկայությունը հնարավորություն է տալիս բնական լուծում տալ ստանդարտ կոսմոլոգիայի ﬕ շարք պրոբլեﬓերի։ Մյուս կողﬕց, Տիեզերքի ընդարձակման վերաբերյալ ժամանակակից տվյալները վկայում են, որ ներկա փուլում այդ ընդարձակումը արագացող է։ Այն ղեկավարող աղբյուրը, որը անվանում են մութ էներգիա, իր հատկություններով բավական մոտ է դրական կոսմոլոգիական հաստատունի և հետևաբար, ներկա փուլում Տիեզերքի երկրաչափության համար դե Սիտտերի տարածությունը բավական լավ մոտարկում է։ Այդ մոտարկման ճշգրտությունը ավելանում է Տիեզերքի ընդարձակմանը զուգընթաց։

Տես նաև խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

  • Sean Carroll, "Spacetime and Geometry: An introduction to General Relativity", University of Chicago, 2003
  • Jerry B. Griffiths, Jiri Podolsky, "Exact Space-Times in Einstein's General Relativity", Cambridge university press, New York, 2009