Դերսիմի գավառ

Դերսիմ, գավառ, ձորապետություն Արևմտյան Հայաստանում, Խարբերդի վիլայեթում։ Կենտրոնը Խոզաթ գյուղաքաղաքն էր։ Մյուս նշանավոր քաղաքներն էին Մեծկերտը և Չարսանջակը։

Գավառ
Դերսիմ
Վարչական տարածք	Արևմտյան Հայաստան
Վիլայեթ	Խարբերդի վիլայեթԽարբերդի վիլայեթ
Գավառ	Դերսիմի գավառ
Հիմնադրված է	1879 թ.
Այլ անվանումներ	Տերսիմ, Տորոս
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն, այլ
Բնակչություն	200 000 մարդ (1915)
Ազգային կազմ	Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը), քրդեր
Կրոնական կազմ	Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը), այլ
Տեղաբնականուն	Դերսիմցի
Ժամային գոտի	UTC+3

Աշխարհագրություն

Ունի լեռնային տարածք։ Գավառն արևմուտքից եզերվում է Եփրատ, իսկ արևելքից` Փերի գետերով, հյուսիսում` Բյուրակն-Մնձուրյան լեռներով, իսկ հարավարևմտյան մասով սահմանակից է Խարբերդի գավառին։

Գավառի տարածքով բարձրանում են լեռներ, որոնք այն վերածել են մի բարդ լեռնաշխարհի։

Տարածքի մեծագույն մասն անտառածածկ է։ Դերիսմը հարուստ է գետերով և սառնորակ աղբյուրներով։

Կլիմա

Ունի բազմազան կլիմա։

Պատմություն

Դերսիմ գավառի մասին հիշատակություններ կան Բարձր Հայքում։ Այն նույնացրել են Դերսիմի հետ։

Մինչև XIX դարի 70-ական թվականները Դերսիմը եղել է նահանգ, որտեղ գոյություն ուներ քրդական ձորապետություն` հյուքմենություն։

1878 թվականին Սուլթանի հրամանով Դերսիմը որպես գավառ միացվեց Խարբերդի վիլայեթին։

Դերսիմը սկզբում եղել է հայաբնակ, այնուհետև այստեղ բնակություն հաստատեղին մեծ թովով հայեր։ Գյուղերից շատերը պահպանեցին իրենց հայկական անվանումերը` Ագրակ, Աղաջուր, Արտապետ, Գնելի, Դաշտակ, Թթենիկ, Լորենիկ, Կամիրքար, Սրբիյան (Սուրբ Օհան), Վարիգեղ, Պսկավանք, Պառվագրակ, Պառավ։

Բնակչություն

Մինչև 1915 թվականի Մեծ եղեռնը Դերսիմն ուներ 200 000 բնակչություն, որի 45 %-ը հայեր էին, իսկ մնացածը քրդեր։ Քրդերը համերաշխ են ապրել հայերի հետ և Եղեռնի տարիներին 1000-ավոր հայերի կյանք են փրկել նրանց ռուսական զորքերին հանձնելով։

Տեղի հայությունը սասունցիների նման քաջ է եղել և XVII դարից սկսած հաճախակի պատերազմ է վարել Թուրքիայի դեմ։

Տնտեսություն

Բնակչությունը զբաղվում էր անասնապահությամբ և երկրագործությամբ։

Օգտակար հանածոներ

Գավառակն ուներ նավթի զգալի պաշարներ, կերակրի աղ, հանքային ջրեր, բնական շինանյութեր։

Պատմամշակութային կառույցներ

Դերսիմն ուներ տասնյակ հայկական հուշարձաններ` վանական համալիրներ, եկեղեցիներ, բերդերի ու քաղաքների ավերակներ։

Վարչական բաժանում

1878 թվականին Դերսիմն ուներ հետևյալ գավառակները.

• Խոզաթ
• Խուզիչան
• Կըզըլքիլիսե
• Մեծկերտ
• Չարսանջակ
• Չմշկածագ
• Փախ
• Օվաջիկ

Տես նաև

• Խարբերդի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր

Աղբյուրներ

• «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
• Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն