Դեն

Դեն;
Ծնվել է	մ.թ.ա. 30-րդ դար
Մահացել է	մ. թ. ա. 2995
Գերեզման	Umm el-Qa'ab
Քաղաքացիություն	Հին Եգիպտոս
Մասնագիտություն	պետական գործիչ
Ամուսին	Nakhtneith? և Serethor?
Ծնողներ	հայր՝ Djet?, մայր՝ Մեռնեյթ
Զբաղեցրած պաշտոններ	Փարավոն
Երեխաներ	Anedjib?
	Den (pharaoh) Վիքիպահեստում

Դեն (Ուդիմու), Հին Եգիպտոսի վաղ թագավորության փարավոն, որը իշխել է մ. թ. ա. 2870 և 2820 թվականների միջև^[1]։

Փարավոնի «խորովա» անվան ճշգրիտ նշանակությունը չի կարելի սահմանել, բայց այն կարելի է կարդալ որպես D(w)n (Դեն, Դեվեն կամ Ուդիմա) և թարգմանել «Երգչախումբ, Մաքրող, Ձգող»։ Դենի անունը, որը հայտնի է Աբիդոսի ցուցակից, որպես Սեպատի, Մանեթոնը կարդացել և հունարենով թարգմանել է որպես Ուսեֆայ։

Կենսագրություն խմբագրել

Հենց Դենն է (այլ ոչ թե Եգիպտոսի ենթադրյալ միավորիչ Խոր-Ախան (Մենես) կամ Դենի, Ջերի և Ջեթի նախորդները) առաջին անգամ կրել կրկնակի թագ (փշենտ), որը բաղկացած էր վերին եգիպտական սպիտակ հեջետից և վրան տեղադրված էր ստորին եգիպտական կարմիր դեշրետ։ Նա առաջին անգամ կրել է նաև «Վերին և Ստորին Եգիպտոսի թագավոր» տիտղոսը։ Պատմական աղբյուրները հիշատակում են նաև Սինայի թերակղզում, քոչվորների դեմ Դենի օրոք տեղի ունեցած մարտերը, ինչը վկայում է այդ ուղղությամբ Եգիպտոսի հետագա էքսպանսիայի մասին։

Դատելով Աբիդոսում հայտնաբերված փղոսկրի երկու ցուցանակներից, որոնց վրա նշված է Դենի անունը՝ եգիպտացիները սկսել են շարժվել դեպի Սինայի թերակղզի (եգիպտ. Մաֆկետ)։ Դենի ցուցանակներից մեկի վրա պատկերված է եղել նրա առաջ ընկած սպանվող տեղաբնիկը։ Անմիջապես տեղադրված հիերոգլիֆիկ գրությունն ասում է` «Արևելքի պարտության առաջին դեպքը»։ Մեկ այլ ցուցանակի վրա տեղադրված է հետևյալ գրությունը. «Ավերեց ամրոց Ան... Եկավ տերը՝ Վերին և Ստորին Եգիպտոսի թագավոր Սեմտին, ով նվաճել էր 30 շրջան»։ Ամրոցներից մեկը՝ հիմնադրված թագավորի կողմից կոչվում է Ունուտ (wnt), որը, հավանաբար, նույնական է Սինայի թերակղզու ամրոցի Ունուտին (wnwt): Վերջինս հիշատակված է Ունայի(VI դինաստիա) նվիրատվության մեջ։

Պալերմոյի քարի երրորդ շարքի թագավորը (նրա անունը չի պահպանվել) նույնացվում է Դենի հետ, քանի որ նրանք երկուսն էլ համարվում են 14 փրկվածներից, ինչը վկայում են ջրամբարների ու ջրանցքների արձանագրությունները։ Վերջինից էլ կարելի է ենթադրել, որ Դենը իր թագավորության մեջ ոռոգման համակարգի ընդլայնման համար աշխատանքներ է իրականացրել։ Եթե Պալերմոյի քարի անանուն թագավորը և Դենն իրականում նույն մարդիկ են, ապա Դենի կառավարումը տևել է առնվազն 30 տարի, ինչը ցույց է տալիս Պալերմոյի քարը բաժանող բջիջների պարզ հաշվարկը։ Բացի այդ, այն ժամանակվա արձանագրություններից հայտնի է, որ Դենը նշում էր «թագավորության երեսնամյակի տոնը» (հեբ-սեդ)։ Ոսկյա արձանների վրա Դենի պատկերները վկայում են այն մասին, որ այս դարաշրջանում եգիպտացիները սկսել են բավականին մեծ քանակությամբ ոսկի ստանալ, ակնհայտորեն՝ Նուբիայից։

Ենթադրվում է, որ նրա մայրը եղել է Հերնեյթը^[2]^[3], կամ Մերնեյթը, որի գերեզմանը գտնվում էր որդու գերեզմանի մոտակայքում` Ումմ էլ Քաաբի թագավորական գերեզմանատանը։ Նա ականատես է եղել փարավոնի հուղարկավորությանը։ Դենի օրոք անսովոր դրություն էր զբաղեցնում նաև Հեմակը, որը զբաղվում էր տպագիր մամուլի հարցերով։ Նրա հսկայական դամբարանը փորվել էր «Սպիտակ պատերին» (Մեմփիս) կից մայրաքաղաքային գերեզմանատանը։ Ժամանակի արձանագրություններում Հեմակի անունը գրված է ոչ թե բարձարստիճան պաշտոնյա տիտղոսի հետ միասին, որը պատասխանատու է պաշարների տվյալների համար, այլ անմիջապես փարավոնի անունից հետո։ Եթե այս ազնվականը խաղողի այգիների նույնանուն կառավարչն է, որը բազմիցս նշված է գինու անոթների կնիքների վրա, ապա նա ղեկավարում էր նաև արքայական տան հողերը։

Դենի թագավորած ժամանակի տևողությունը ու իրադարձություններով լի լինելը, նրա կատարած նորարարությունները կարող են պատկերացում կազմել փարավոնի` որպես I դինաստիայի հզոր տիրակալի մասին։

Դամբարան խմբագրել

Ի տարբերություն նրա նախորդների դամբարանների, որոնք գետնի տակ են եղել և պատրաստվել են միայն հում աղյուսների և փայտերի օգտագործմամբ,Դենինն իրենից ներկայացրել է ստորգետնյա հսկայական ուղղանկյուն դամբարան, որը շրջապատված էր բոլոր կողմերից ստորգետնյա տեսախցիկներով։ Դեպի Դենի դամբարան տանող մի սանդուղք կար, որը ուղղված էր դեպի արևելք։ Նրա դամբարանը պատված էր երկրի հարավում արդյունահանվող կարմիր գրանիտից պատրաստված սալերով։ Դենի դամբարանը շինարարության մեջ կարմիր գրանիտի օգտագործման առաջին դեպքն է։ Բացի այդ, Դենի դամբարանն Աբիդոսում քարե տապանաքարի առաջին օրինակներից մեկն է։ Դենի հուղարկավորության ժամանակ զոհ է գնացել 136 մարդ։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Schneider Thomas. Lexikon der Pharaonen.
↑ Tyldesley, Joyce Ann. Chronicle of the queens of Egypt : from early dynastic times to the death of Cleopatra. — Thames & Hudson, 2006. — ISBN 0500051453
↑ Dodson, Aidan The complete royal families of Ancient Egypt. — London: Thames & Hudson, 2004. — 320 с. — ISBN 0500051283

Գրականություն խմբագրել

Schneider Thomas. Lexikon der Pharaonen. — Düsseldorf: Albatros, 2002. — ISBN 3-491-96053-3
GODRON, Gérard, Les rois de la Ie dynastie chez Manéthon, in: L'Ancien Empire. Études J.-P. Lauer, 199-211. (fig.).
GODRON, Gérard, Études sur l'Horus Den et quelques problèmes de l'Égypte archaïque, Genève, Patrick Cramer, Éditeur, 1990 = Cahiers d'Orientalisme, 19. (21 x 30 cm; 241 p., pl.).

I դինաստիա
Նախորդը։ Ուաջի	Եգիպտոսի փարավոն Մ. թ. ա. 2950	Իրավահաջորդ։ Աջիբ

[1] Schneider Thomas. Lexikon der Pharaonen.

[2] Tyldesley, Joyce Ann. Chronicle of the queens of Egypt : from early dynastic times to the death of Cleopatra. — Thames & Hudson, 2006. — ISBN 0500051453

[3] Dodson, Aidan The complete royal families of Ancient Egypt. — London: Thames & Hudson, 2004. — 320 с. — ISBN 0500051283

[1]

[2]

[3]