Դեկրետ խաղաղության մասին

Դեկրետ խաղաղության մասին՝ Խորհրդային իշխանության առաջին դեկրետը։

Մշակվել է Վ. Ի. Ուլյանովի կողմից և միաձայն ընդունվել է 1917 թվականի նոյեմբերի 26-ին Գյուղացիների և զինվորական պատմագավորների խորհրդի 2-րդ համագումարի ժամանակ, այն բանից հետո, երբ զինված հեղաշրջման արդյունքում տապալվեց Ռուսաստանի ժամանակավոր կառավարությունը։

Դեկրետի հիմնական դրույթները

• Խորհրդային աշխատող-գյուղացիների կառավարությունն առաջարկում է «բոլոր պատերազմող ժողովուրդներին և նրանց կառավարություններին անհապաղ սկսել բանակցությունները՝ հանուն արդար դեմոկրատական խաղաղության», ավելի կոնկրետ՝ «անհապաղ խաղաղություն առանց բռնության և հատուցումների», այսինքն՝ առանց օտար տարածքների զավթման և նյութական ու դրամական միջոցների բռնի հավաքագրման։ Պատերազմի շարունակությունը կդիտվի որպես «մարդկության դեմ ուղղված մեծագույն հանցագործություն»։
• Խորհրդային կառավարությունը չեղյալ է համարում գաղտնի դիվանագիտությունը՝ պատրաստակամություն հայտնելով բոլոր բանակցությունները վարել բացառապես բացահայտ ժողովրդի առաջ, ինչպես նաև հրապարակել բոլոր գաղտնի պայմանագրերը՝ հաստատված կամ դատապարտված կալվածատերերի և կապիտալիստների կառավարության կողմից», և հայտարարում է «անպայման և անհապաղ չեղարկել» այդ գաղտնի պայմանագրերի բովանդակությունը։
• Խորհրդային կառավարությունն առաջարկում է «պատերազմող երկրների ժողովրդին և կառավարությանը անհապաղ կնքել զինադադար» հանուն խաղաղության և դրա վերջնականապես հաստատման համար բանակցությունների վարման։

Խաղաղ նախաձեռնություններ

Դեկրետը հրապարակվեց «Նորություններ» թերթում և հնչեց ռադիոյով, սակայն պատերազմող կառավարությունները դրան չարձագանքեցին։

1917 թվականի հոկտեմբերի 27-ի գիշերը Խորհրդային աշխատողների և զինվորական պատգամավորների երկրորդ համառուսական կոնգրեսը ստեղծեց խորհրդային կառավարություն՝ Ազգային կոմիսարների խորհուրդը։

1917 թվականի նոյեմբերի 21-ի գիշերը Խորհուրդը ռադիոհաղորդագրություն ուղարկեց ռուսական բանակի գերագույն հրամանատար գեներալ Նիկոլայ Դուխոնինին՝ պատվիրելով նրան անհապաղ զինադադար առաջարկել բոլոր պատերազմող երկրներին։ Նույն օրը հանձնարարությունը չկատարելու համար գեներալ Դուխոնինը զրկվեց իր պաշտոնից։ Խորհուրդը դիմեց դաշնակից տերությունների դեսպաններին՝ առաջարկելով զինադադար հայտարարել և սկսել խաղաղ բանակցությունները։

1917 թվականի նոյեմբերի 22-ին խորհուրդի ներկայացուցիչ Վ. Ի. Լենինը հաղորդագրություն ուղղարկեց բանակի ողջ զորամասերին. «Թող դիրքավորված զորամասերն անցնեն թշնամու հետ բանակցությունների»
Նույն օրը դաշնակից երկրների դիվանագետ ներկայացուցիչները Սանկտ Պետերբուրգում որոշեցին մերժել Խորհրդի առաջարկը։

1917 թվականի նոյեմբերի 23-ին միավորված երկրների ղեկավարները ուժերի գերագույն հրամանատար գեներալ Դուխոնինին հանձնեցին կոլկտիվ գրառում, ըստ որի՝ ազդարարեցին իրենց բողոքը 1914 թվականի սեպտեմբերի 5-ի պայմանագրի խախտման դեմ։ Դուխոնինը տեքստը ուղարկեց ռազմաճակատի բոլոր ղեկավարներին։

Նույն օրը կոմիսարիատը դիմեց չեզոք պետություններին՝ իրենց վրա խաղաղության բանակցություններ վարեոլու պատասխանատվություն վերցնելու խնդրանքով։ Շվեյցարիայի, Նորվեգիայի և Շվեդիայի ներկայացուցիչները սահամափակվեցին ստացված հեռագրի մասին ծանուցում տալով։

1917 թվականի նոյեմբերի 27-ին Գերմանիան հայտնեց խաղաղ բանակցություններ սկսելու համաձայնության մասին։ Նույն օրը Վ. Ի. Լենինը դիմեց Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիայի, Իտալիայի, ԱՄՆ-ի, Բելգիայի, Սերբիայի, Ռումինիայի, Ճապոնիայի և Չինաստանի կառավարություններին՝ առաջարկելով միանալ խաղաղ բանակցություններին. «դեկտեմբերի 1-ին մենք անցնում ենք խաղաղ բանակցությունների։ Եթե միավորված երկրները չուղարկեն իրենց ներկայացուցիչներին, մենք գերմանացիների հետ բանակցություններ կվարենք միայնակ»։ Պատասխան չեղավ։

Պատմական գնահատականները

Ֆրանսիացի պատմաբան Էլեն Կարյեր դը Անկոսը բնութագրել է Խաղաղության մասին դեկրետը որպես «համաշխարհային հեղափոխության կոչ», որը բխում էր Լենինի՝ համաշխարհային պատերազմից համաշխարհային հեղափոխության անցնելու մասին տեսությունից, և նրա 1914 թվականի հետևյալ խոսքից. «իմպերիալիստական պատերազմը փոխակերպենք քաղաքացիական պատերազմի»։ Պատմաբանը նշել է, որ Խորհրդային Ռուսաստանի նոր կառավարության առաջին գործը վերաբերվում էր ոչ թե ուրիշ կառավարություններին, այլ «ժողովուրդներին՝ ընդդեմ կառավարությունների»։ Այս ձևով Խորհրդային Ռուսաստանը մերժեց դասական միջազգային հարաբերությունները՝ անցնելով միջկառավարական և միջպետական հարաբերությունների։ Ըստ բոլշևիկ առաջնորդների՝ ժողովուրդներն իրենք պետք է սկսեին կառուցել միջազգային հասարակություն, ինչի համար էլ նրանք պետք է անցնեին Ռուսաստանի ճանապարհով՝ կործանելով իրենց կառավարությունները, դրանով էլ լուծելով խաղաղություն հաստատելու խնդիրը։ Այս գործընթացում Ռուսաստանի իշխանության գրավումը բոլշևիկների կողմից իրենից ներկայացնում էր միայն համաշխարհային սոցիալիստական հեղափոխության առաջին փուլը։

Բայց Լենինի ծրագրերը ձախողվեցին. ամբողջ ազգերից և կառավարություններից միայն Կենտրոնական կառավարությունները, որոնք հետաքրքրված էին խաղաղության հաստատմամբ արևելյան ճակատում, գնացին խաղաղ բանակցությունների խորհրդային կառավարության հետ։ Բրեստի խաղաղության եզրակացությունը ցույց տվեց, որ Լենինի ծրագիրը այլ երկրների հետ կապված չէր, որից հետո բոլշևիկները վերադարձան ավանդական միջպետական հարաբերություններին։

Հետաքրքիր փաստեր

Խաղաղության մասին դեկրետն աշխարհում առաջին օրեսնդրական ակտն էր, որը հնչել է ռադիոյով։