Վիքիպեդիա

Գվատեմալա

Գվատեմալա (իսպ.՝ Guatemala) կամ Գվատեմալայի Հանրապետություն (իսպ.՝ República de Guatemala), պետություն Կենտրոնական Ամերիկայում։ Բնակչությամբ ամենամեծն է կենտրոնաամերիկյան պետություններից՝ 13 միլիոն մարդ (2008), որոնցից 41% -ը խառնածիններ (մետիսներ) են և 40% -ը՝ հնդկացիներ։

Գվատեմալա
Գվատեմալայի դրոշ Զինանշան


Կարգավիճակինքնիշխան պետություն, հանրապետություն և երկիր
Ներառում էAlta Verapaz Department?, Baja Verapaz Department?, Chimaltenango Department?, Chiquimula Department?, Պետեն, El Progreso Department?, Քիչե, Escuintla Department?, Գվատեմալա, Huehuetenango Department?, Izabal Department?, Jalapa Department?, Jutiapa Department?, Quetzaltenango Department?, Retalhuleu Department?, Սակատեպեկես, Սան Մարկոս, Սանտա Ռոսա, Sololá Department?, Suchitepéquez Department?, Totonicapán Department? և Zacapa Department?
Պետական լեզուիսպաներեն[1]
ՄայրաքաղաքԳվատեմալա Սիթի
Օրենսդիր մարմինCongress of the Republic of Guatemala?
Երկրի ղեկավարBernardo Arévalo de León?[2]
Կառավարության ղեկավարBernardo Arévalo de León?[2]
Ազգաբնակչություն▲17 263 239 մարդ (2018)[3]
ՀիմնNational Anthem of Guatemala?
ԿարգախոսLibre Crezca Fecundo, Tyfwch yn Rhydd a Ffrwythlon և Heart of the Mayan World
Հիմնադրված է1821 թ.
Արժույթquetzal?
Կենտրոնական բանկBank of Guatemala?
Ժամային գոտիUTC-6 և America/Guatemala?[4]
Հեռախոսային կոդ+502
Ինտերնետ-դոմեն.gt
Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս0,627[5]
guatemala.gob.gt

Աշխարհագրություն խմբագրել

Հյուսիսում և արևմուտքում սահմանակցում է Մեքսիկային, հյուսիս - արևելքում սահմանակցում է Բելիզին, արևմուտքում Հոնդուրասին, հարավ- արևելքում Սալվադորին և հարավում Խաղաղ օվկիանոսին։

Կլիմա խմբագրել

Գվատեմալայի հիմնական կլիմայական գոտին՝ արևադարձային է։ Սակայն հյուսիսում նաև գոյություն ունի լեռնային կլիմա։

Պատմություն խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Գվատեմալայի պատմություն

Գվատեմալան ստացավ անկախություն 1839 թ.-ին։ 1941 թվականի դեկտեմբերին Գվատեմալաիան պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային, Իտալիային և ճապոնիային։ 1944 թվականի հունիսին Ուբիկոյի դիկտատուրան տապալվեց, իսկ հոկտտեմբերի 20-ին մայրաքաղաքում բռնկված զինված ապստամբությամբ սկիզբ առավ Գվատեմալյան հեղափոխությունը (1944-1954 թվականներ)։ Իշխանությունը անցավ դեմոկրատական ուժերին։1945 թ.-ին դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատվեցին ԽՍՀՄ-ի հետ։ 1963 թվականին հաստատվեց գնդապետ Է․ Պերալտա Ասուրդիայի ռազմական դիկտատուրան (1963-1966 թվականներ), որը որդեգրեց հակակոմունիզմի քաղաքականությունը։ Հասարակության տարբեր խավերի դժգոհությունը Ասուրդիային հարկադրեց անցկացնել նախագահ ընտրություններ (1966), որոնք հաղթանակ բերեցին կոմունիստական կուսակցության պարագլուխ Խուլիո Սեզար Մենդես Մոնտենեգրոյին։ Նրա կառավարությունն իրագործեց մի շարք դրական միջոցառումներ։ Շոտով Մոնտենեգրոն ընդունեց պրոամերիկյան դիրքորոշում։ 1970 թվականի նախագահական ընտրություններում հաղթանակ տարավ գնդապետ Կառլոս Արանա Օսորիոն, որը շարունակում է նախորդի ներքին ն արտաքին քաղաքականությունը։

Ադմինիստրատիվ բաժանում խմբագրել

№ Դրոշ Անուն Տարածք

կմ²

Բնակչություն,

(2002)

Մունիցիպ.
1   Ալտա-Վերապաս 8686 776 246 17
2   Բախա-Վերապաս 3124 215 915 8
3   Չիմալտենանգո 1979 446 133 16
4   Չիկիմուլա 2376 302 485 11
5   Էլ-Պետեն 35 854 366 735 12
6   Էլ-Պրոգրեսո 1922 139 490 8
7   Էլ-Կիչե 8378 655 510 21
8   Էսկուինտլա 4384 538 746 13
9   Գվատեմալա 2126 2 541 581 17
10   Ուեուետենանգո 7401 846 544 32
11   Իզսաբալ 9038 314 306 5
12   Խալապա 2063 242 926 7
13   Խուտյապա 3219 389 085 17
14   Կեսալտենագո 1951 624 716 24
15   Ռետալուլեյ 1856 241 411 9
16   Սակատեպեկես 465 248 019 16
17   Սան-Մարկոս 3791 794 951 28
18   Սանտաա-Ռոսա 2955 301 370 14
19   Սոլոլա 1061 307 661 19
20   Սուչպեկես 2510 403 945 20
21   Տոտոնիկապան 1061 339 254 8
22   Սակապա 2690 200 167 10

Բնակչություն խմբագրել

Գվատեմալայի բնակչության 59,6 տոկոսը կազմում են իսպանալեզու գվատեմալացիները, այդ թվում ՝ 44,8 տոկոսը ՝ մետիսները (լադինո), 16,8 տոկոսը ՝ "Սպիտակները" (կրեոլներ)։ Հնդիկները հիմնականում պատկանում են Մայա խմբին (35,9%), նաև կիչե (14,2 %), Մամա (5,5 %), կաքչիկելի (4,8 %), կեքչի (3,9 %), հանգիստ (1,4 %), կանհոբալի (1,2 %), խակալտեկի (1,1 %), ցուտուխիլի (0,9 %), իշիլի (0,7 %), չուխի (0,5 %), չորտի (0,4 %) և այլն։ Մետիսի Բնակչության հատուկ խումբը կազմում են գարիֆունան (0,2%)։ Գվատեմալայում փոքրամասություն են ամերիկացիները (2,8 %), Վեստ-հնդկական նեգրերը (2,1%), չինացիները (0,2%), Մեծ Բրիտանիայից եկածները (0,1%) և այլն։

2012 թվականի հունիսի 30-ին Վիճակագրության ազգային ինստիտուտի կողմից Գվատեմալայի բնակչությունը գնահատվում է 15 073 375 բնակիչ[6]։ Բնակչության աճը կազմել է 2,44% տարվա ընթացքում[6]։

Ըստ Ազգային հետազոտության կենսապայմանների (ENCOVI) 2011 թվականին գերակշռում են ոչ բնիկ ժողովուրդները, որոնք կազմում են 60,2% բնակչության, բնիկների — 39,8 %[6]: Էլ Պրոգրեսո դեպարտամենտում բնիկ բնակչության մասնաբաժինը պակաս է 1,8 % - ից, Սակապեում 1% - ից պակաս է, Խալապում 0,1% - ից պակաս է[7]։ Կիչեի ազգությունը կազմում է երկրի բնակչության 11,0 տոկոսը եւ Տոտոնիկապան դեպարտամենտում 95,9 տոկոսը։ Կաքչիկելի ազգությունը ՝ բնակչության 7,8%-ը, կեքչին ՝ 8,3% — ը, Մամ ՝ բնակչության 5,2% — ը[7]։ Սոլոլա կիչեի դեպարտամենտում կազմում են 35,3 տոկոս, կակչիկելին ՝ 50,1 տոկոս[7]։ Ալտա-Վերապաս կեքչիի դեպարտամենտում կազմում է բնակչության 79,1 տոկոսը։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 143 // Constitution of Guatemala
  2. ↑ 2,0 2,1 https://www.bbc.com/mundo/articles/c902eg0lkp7o
  3. ↑ http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=32&pr.y=7&sy=2015&ey=2022&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=258&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
  4. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/northamerica
  5. ↑ Human Development Report — UNDP, 2022.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Caracterización estadística. República de Guatemala. 2012. Instituto Nacional de Estadística (noviembre de 2013)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Caracterización. República de Guatemala: Instituto Nacional de Estadística
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գվատեմալա» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 184)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գվատեմալա&oldid=9770463» էջից