Գութեն ռուչ
Գութեն ռուչ (գերմ.՝ Guten Rutsch!, բառացիորեն՝ «բարի սահք», նաև գերմ.՝ Einen guten Rutsch ins neue Jahr! բառացիորեն՝ «բարի սահք դեպի Նոր տարի», իսկ Շվեյցարիայում՝ գերմ.՝ Rutsch guet übere!՝ «բարի սահք»), գերմանալեզու երկրներում տարածված ամանորյա մաղթանք։ «Բարի սահքը» ենթադրում է բարեհաջող անցում Սիլվեստրից հին տարուց նոր տարուն, ինչը զուգորդվում է հարթ վայրէջքի կամ սահքի հետ։ Արտահայտությունը փաստացի հիշատակվել է 1900 թվականից[1]։ Արտահայտության մեջ օգտագործվող Rutsch գոյականի առաջացման մասին կա երկու հիմնական վարկած։
.jpg)
«Սահել» և «սողալ» նշանակող Rutschen բայի համար Գրիմ եղբայրները, իրենց Գերմանական բառարանում հղում անելով Գյոթեին, բերում են նաև ազատ զուգորդվող հեգնական երանգով իմաստ՝ «գլորվել», այսինքն «արագ շարժվել, տեղաշարժվել, տեղափոխվել»։ 1836 թվականի «Բավարական բառարանում» Յոհան Անդրեաս Շմելերը ևս արձանագրել է rutschen բայի հեգնական նշանակությունը՝ «գնալ»[2]։ 19-րդ դարի սկզբին «գութեն ռուչ» արտահայտությունը նշանակել է «լավ ուղևորություն», որն ի սկզբանե ենթադրում էր ուղևորություն սահնակով, իսկ հետո նաև երկաթուղով։ Ենթադրվում էր, որ ամանորյա «բարի սահք» մաղթանքը նշանակում է «առանց դժվարության տեղափոխվել Նոր տարի»[1][3]։
Ըստ երկրորդ վարկածի «գութեն ռուչ» արտահայտությունը գերմաներեն է եկել իդիշից ռոտվելշի միջոցով[4]։ 1957 թվականի «Գերմանական գողական ժարգոն։ ռոտվելշի բառարան» գրքում Վոլֆը[5] պնդում է, որ ամանորյա «գութեն ռուչ» մաղթանքը Ռոշ Հաշանայի աղավաղված տարբերակն է։ 18-րդ դարի կեսին rosch-ը իդիշից անցել է ռոտվելշ որպես Rosch՝ գլուխ և Rusch «պարետ» իմաստով[6]։ Վոլֆի վարկածը վիճարկում են բանասերներ Վալտեր Ռյոլն ու Սիմոն Նոյբերգը։ Իդիշում Նոր տարվա անվանումը հնչում է rausch haschono/-ne կամ rauschaschone/-scheschone, իսկ Ռոշ Հաշանան սեֆարդական ավելի գրական տարբերակն է։ Ռյոլն մատնացույց է անում «ռաուշ» և «ռուչ» բառերի միջև եղած բավականին մեծ հնչյունաբանական, ինչպես նաև քրիստոնեական և հուդայական Նոր տարիների միջև եղած օրացույցային հեռավորությունները։ Բացի դրանից քրիստոնեական Նոր տարին իդիշում ունի այլ անվանում, քան Ռոշ Հաշանան[7]։ 2002 թվականին Ռյոլը առաջ է քաշել «գութեն ռուչ» մաղթանքի առաջացման ոչ լինգվիստական տարբերակ՝ նկարներով փոստային բացիկներ, որոնք շրջանառության մեջ են մտել 1890-ական թվականների սկզբին։ Հնարավոր է, որ Ամանորին ընդառաջ թողարկվել են սահնակով ուղևորության նկարներով բացիկներ[8]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Heinz Küpper: Wörterbuch der deutschen Umgangssprache, 1. Auflage, 6. Nachdruck. Stuttgart / München / Düsseldorf / Leipzig 1997, S. 684, Lemmata Rutsch I und Rutsch II.
- ↑ Johann Andreas Schmeller: Bayerisches Wörterbuch, Theil 3, Stuttgart, Tübingen 1836, Spalte 191, Lemma rutschen.
- ↑ Lutz Röhrich: Lexikon der sprichwörtlichen Redensarten, Band 4, 4. Auflage Freiburg, Basel, Wien 1999, S. 1266, Lemma Rutsch
- ↑ Der Spiegel: Was rutscht da an oder zu S/y/i/lvester?(գերմ.)
- ↑ Der Spiegel: Wörterbuch für Gauner. 1957(գերմ.)
- ↑ Hansjörg Roth: «Guten Rutsch!» In: Jiddistik Mitteilungen, Nr. 28, November 2002, S. 12-15.
- ↑ Simon Neuberg, Walter Röll: Anmerkungen zum «Guten Rutsch». In: Jiddistik Mitteilungen Nr. 28, November 2002, ISSN 0947-6091, S. 16-19.
- ↑ Walter Röll: Guten Rutsch? In: Jiddistik Mitteilungen, Nr. 27, April 2002, ISSN 0947-6091, S. 14-16.
Գրականություն խմբագրել
- Heinz Küpper: Wörterbuch der deutschen Umgangssprache. 1. Auflage. 6. Nachdruck. Klett, Stuttgart u. a. 1997, ISBN 3-12-570600-9, S. 684.
- Simon Neuberg, Walter Röll: Anmerkungen zum «Guten Rutsch». In: Jiddistik Mitteilungen Nr. 28, November 2002, ISSN 0947-6091, S. 16-19.
- Lutz Röhrich: Lexikon der sprichwörtlichen Redensarten. Band 4: Oben — Spielverderber. 4. Auflage. Herder, Freiburg u. a. 1999, ISBN 3-451-04800-0, S. 1266.
- Walter Röll: Guten Rutsch? In: Jiddistik Mitteilungen, Nr. 27, April 2002, ISSN 0947-6091, S. 14-16.
- Hansjörg Roth: «Guten Rutsch!» In: Jiddistik Mitteilungen, Nr. 28, November 2002, ISSN 0947-6091, S. 12-15.
- Siegmund A. Wolf: Deutsche Gaunersprache. Wörterbuch des Rotwelschen. Unveränderter Nachdruck der 2. Auflage von 1985. Buske, Hamburg 1993, ISBN 3-87118-736-4, S. 269