Գիշերը լերկ ժայռի վրա (Մոդեստ Մուսորգսկի)
Գիշերը լերկ ժայռի վրա (ռուս.՝ Ночь на лысой горе), ստեղծագործությունների շարք։ Հեղինակ՝ Մոդեստ Մուսորգսկի (1839–1881): Ներշնչվելով ռուսական լեգենդներից ու գրական ստեղծագործություններից, Մուսորգսկին ստեղծել է մի «երաժշտական պատկեր»՝ այն անվանելով «Իվանովի գիշերը լերկ ժայռի վրա» (ռուս.՝ Иванова ночь на лысой горе): Կոմպոզիտորը հիմնվել է արևելյան սլավոնների շրջանում տարածված Իվան Կուպալայի տոնի հետ կապված «Վհուկների շաբաթը» լեգենդի և բանաստեղծ Նիկոլայ Գոգոլի կատարած մշակման վրա։
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | երաժշտական գործ/ստեղծագործություն |
| Ժանր | Ծրագրային երաժշտություն և սիմֆոնիկ պոեմ |
| Կոմպոզիտոր | Մոդեստ Մուսորգսկի |
| Ստեղծման տարեթիվ | հունիսի 23, 1867 |
| Տոնայնություն | ռե մինոր |
 Night on Bald Mountain Վիքիպահեստում | |
Ստեղծման պատմություն խմբագրել
Կոմպոզիտորն իր ստեղծագործությունն ավարտել է 1867 թվականի հենց այդ գիշերը՝ հունիսի 23-ին։ Այս և նույն թվականին Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի ավարտած «Սադկո» ստեղծագործությունը միասին եղան ռուս կոմպոզիտորների գրած առաջին սիմֆոնիկ պոեմները։ Թեև Մուսորգսկին հպարտանում էր երիտասարդ տարիքում այդպիսի ստեղծագործություն գրելու առթիվ, սակայն նրա ուսուցիչ Միլի Բալակիրևը հրաժարվեց կատարել այն։ Փրկելու համար իր արժանավոր աշխատանքը, Մուսորգսկին այն փորձեց ներմուծել իր «Լերկ ժայռի երաժշտությունը» ստեղծագործության մեջ՝ վերափոխելով ստեղծագործության մեներգիչների, երգչախմբի ու նվագախմբի համար՝ ընդգրկելով հետագա երկու ծրագրերի մեջ՝ մի քանի հեղինակների հետ համատեղ աշխատանքով ստեղծված «Մլադա» բալետ-օպերայի (1872 թ.) և իր՝ «Սորոչինյան տոնավաճառ» օպերայի (1880 թ.): 1886 թվականին, Մուսորգսկու մահից հինգ տարի անց, Ռիմսկի-Կորսակովը հրատարակեց ստեղծագործության նոտաները՝ բնութագրելով որպես Ֆանտազիա` նվագախմբի համար։ Որոշ երաժշտագետներ քննարկեցին այդ տարբերակի հեղինակը Ռիմսկի-Կորսակովին համարելու հարցը, չնայած այն բանին, որ երաժշտությունը որոշ չափով հիմնված էր Մուսորգսկու վերջին տարբերակի վրա։
Սյուժե խմբագրել
Սիմֆոնիկ այս պոեմի վերնագիրը («Иванова ночь на лысой горе») ռուսերեն բնագրից թարգմանած նշանակում է «Իվանովի գիշերը լերկ ժայռի վրա» (կամ՝ Սուրբ Հովհաննեսի)։ «Իվանովի գիշերը» Սուրբ Հովհաննեսի տոնին հաջորդող գիշերն է, որ լինում է հունիսի 21-ից 25-ի միջակայքում։ Ռետրայի իշխան Մստիվոյն ու նրա դուստր Վոյսլավան թունավորում են Արկոնայի իշխան Յարոմիրի նշանածին՝ Մլադային։ Վոյսլավան իր հոգին ծախում է չար դիցուհի Մորենային, ով դրա դիմաց պետք է միջամտի, որպեսզի Յարոմիրը մոռանա Մլադային, որպեսզի ինքն ամուսնանա երիտասարդ իշխանի հետ։ Երրորդ գործողության մեջ Մլադայի ուրվականը Տրիգլավ (Եռագագաթ) լեռան լանջն ի վեր, սոճուտի միջով, Յարոմիրին առաջնորդում է դեպի գագաթից բացվող կիրճը։ Ապա Մլադայի ուրվականը միանում է մեռյալների հոգիների հավաքույթին։ Մնջախաղի միջոցով նա Յարոմիրին հասկացնում է, որ ինքը կամենում է Մեռյալների հոգիների թագավորությունում կրկին միասին լինել։ Յարոմիրը նույնպես շատ է ուզում իր նշանածի հետ լինել։ Սակայն այդ պահին երկրի ընդերքից հնչում են թնդյունի ձայներ։ Չար ոգիները երգում են արտասովոր ու դիվական մի լեզվով, որ հիշեցնում է Հեկտոր Բերլիոզի «ֆաուստի անեծքի» միջի չարքերին ու անիծյալներին։ Դիցուհի Մորենան օգնության է կանչում է Չերնոբոգին (Սև աստծուն)՝ հեռացնելու Յարոմիրին Մլադայից։ Ռուսական բանահյուսության մեկ այլ բացասական կերպար՝ Կաշեյը վստահություն է հայտնում, որ Մորենան ու Չերնոբոգը կկարողանան դա անել, եթե Յարոմիրը հրապուրվի մեկ ուրիշ կնոջով։ Չերնոբոգը հրամայում է Յարոմիրի հոգուն անջատվել մարմնից և հայտնվել Եգիպտոսի թագուհի Կլեոպատրայի առջև։ Անմիջապես տեսարանը փոխվում է, և հայտնվում է մի ընդարձակ սրահ՝ եգիպտական փարավոնների պալատում, որտեղ Կլեոպատրայի ուրվականը փորձում է գայթակղիչ պարով հրապուրել Յարոմիրի հոգին։ Դա նրան գրեթե հաջողվում է, երբ ժամացույցի զարկերն ազդարարում են օրվա ավարտը, և իսկույն անհետանում են կախարդությամբ հայտնված սրահն ու մոգական հնարքները։ Յարոմիրը սթափվում է և տարակուսանքով խորհում իր տեսած իրադարձությունների մասին։
Աղբյուրներ խմբագրել
- Calvocoressi, M.-D., Abraham, G., Mussorgsky, 'Master Musicians' Series, London: J.M.Dent & Sons, Ltd., 1946/1974
- Calvocoressi, M.-D., Modest Mussorgsky: His Life and Works, London: Rockliff, 1956
- Lloyd-Jones, D., notes to CD RD70405 (Mussorgsky: Orchestral and Choral works) RCA Records, 1974
- Orlova, A., Musorgsky Remembered, translated by Zaytzeff, V., and Morrison, F., Bloomington and Indianopolis: Indiana University Press, 1991