Վիքիպեդիա

Գժեգոժ Պիրամովիչ

Գժեգոժ Յակոբ Պիրամովիչ (Գրիգոր Հակոբի Փիրումյան), (լեհ.՝ Grzegorz Piramowicz, հոգևոր անունը՝ Վինցենտի, նոյեմբերի 25, 1735(1735-11-25) կամ 1735[1][2][3], Լվով, Լվովյան հող, Ռուսական վոեվոդություն, Մալոպոլյան պրովինցիա, Լեհական թագավորության թագ, Ռեչ Պոսպոլիտա - նոյեմբերի 14, 1801(1801-11-14) կամ դեկտեմբերի 29, 1801(1801-12-29)[1], Մենձիժեց-Պոդլասկի, Biała Podlaska County, Լեհաստան[4]), հայազգի լեհ մանկավարժ, լուսավորիչ, գրող, քարոզիչ, թարգմանիչ, կաթոլիկ եկեղեցու գործիչ[5][6]։

Գժեգոժ Պիրամովիչ
Դիմանկար
Ծնվել էնոյեմբերի 25, 1735(1735-11-25) կամ 1735[1][2][3]
ԾննդավայրԼվով, Լվովյան հող, Ռուսական վոեվոդություն, Մալոպոլյան պրովինցիա, Լեհական թագավորության թագ, Ռեչ Պոսպոլիտա
Մահացել էնոյեմբերի 14, 1801(1801-11-14) կամ դեկտեմբերի 29, 1801(1801-12-29)[1]
Մահվան վայրՄենձիժեց-Պոդլասկի, Biała Podlaska County, Լեհաստան[4]
Քաղաքացիություն Ռեչ Պոսպոլիտա
Կրոնկաթոլիկություն և Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
ԿրթությունLviv Jesuit College?
Մասնագիտությունփիլիսոփա, բանաստեղծ և ուսուցիչ
ԱնդամությունԳիտության ընկերների վարշավյան ընկերություն և Targowica Confederation?
 Grzegorz Piramowicz Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է վաճառականի ընտանիքում։ Սովորել է Լվովի ճիզվիտական ճեմարանի փիլիսոփայական բաժանմունքում, ավարտել Լվովի աստվածաբանական ակադեմիան (1760-1764), նույն ակադեմիայում դասավանդել բարոյական աստվածաբանություն և տրամաբանություն (1770-1773)։ Մինչ այդ ուսուցչություն է արել է եղել Ժիտոմիրի, Յուրևիչիի դպրոցներում, Լուցկի քոլեջում և այլ քաղաքներում։ 1763 թ. հուլիսի 23-ին ձեռնադրվել է քահանա։ 1764 թվականի աշնանից եղել է Կրեմենցի ճիզվիտական կոլեգիումի բարոյական աստվածաբանության պրոֆեսոր, քարոզիչ։ 1767 թվականին Լվովի կոշտելյան (բերդակալ իշխան) Յուզեֆ Պոտոցկու երեք որդիների հետ, որոնց խնամակալն էր դարձել նրանց հոր մահից հետո, մեկնել է Իտալիա՝ ուսումնական նպատակներով։ Մինչև 1770 թվականի աշուն մնացել են Հռոմում, որտեղ խնամարկյալ տղաները դասերի են հաճախել ճիզվիտական կոլեգիումում, իսկ Պիրամովիչը բարոյական աստվածաբանություն է դասախոսել այդտեղ։ Հենց Հռոմում էլ նա ծանոթացել է Իգնացի Պոտոցկու հետ։

1771 թվականի ամռանը Իտալիայից վերադարձել են Լեհաստան՝ Լվով, որտեղ Պիրամովիչը կատարել է փիլիսոփայության պրոֆեսորի, կարճ ժամանակ անց՝ նաև տաճարի քարոզչի պարտականությունները։ 1773 թ. օգոստոսին նրան ներկայացրել են թագավորին՝ պալատում կազմակերպված «գիտական ճաշի» ժամանակ, և այդուհետ նա հաճարակի մասնակցել է գրական հինգշաբթիներին ու մշտապես հանդես եկել որպես ոչ պաշտոնական «Ուրախ ու օգտակար խաղերի» (լեհերեն՝ "Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych") հեղինակ։ Վայելելով հրաշալի, գերազանց պրոֆեսորի համբավ՝ Պիրամովիչը հաճախ է մասնավոր դասեր պարապելու գերշահավետ, գայթակղիչ առաջակներ ստացել, բայց միշտ մերժել է դրանք՝ բավարարվելով Իգնացի Պոտոցկու անձնական քարտուղարի պաշտոնով (իսկ վերջինս նշանակվել էր նորաստեղծ Ազգային կրթության հանձնաժողովի քարտուղար)։ Պիրամովիչը մասնակցել է Ազգային կրթության հանձնաժողովի կանոնադրության վերջնական խմբագրման աշխատանքներին (1773 թվականի հոկտեմբերի 24-ից), դարձել համահեղինակը «Կանոնադրական դրույթներ գավառական դպրոցների համար» հրահանգչական գրքի (1775 թ.) (լեհերեն՝ "Przepisu na szkoły wojewódzkie"), որը դպրոցական ծրագրերի հիմք է հանդիսացել մինչև Ազգային կրթության հանձնաժողովի գործունեության ավարտը։

1779-1780 թվականներին եղել է Կրակովի բարձրագույն թագավորական դպրոցի փիլիսոփայության պրոֆեսոր, ընտրվել Հռոմի Արկադի Լեոպոլդյան ակադեմիայի անդամ։

1794 թվականից, այն բանից հետո, երբ Կոսցյուշկոյի ղեկավարած ապստամբությունը ճնշվել է, Պիրամովիչն ստիպված է եղել լքել Լեհաստանը, ապրել վտարանդիության մեջ։

1797—1800 թթ. գտնվել է ավստրիական ոստիկանության հսկողության տակ, Կրակովում։ Այդուհանդերձ՝ մասնակցել է Գրքի բարեկամների վարշավյան ընկերության աշխատանքներին։

Լուսավորչական գործունեությունը խմբագրել

Պիրամովիչը մեծ ծառայություններ ունի Լեհաստանում ժողովրդական լուսավորության արմատավորման ու ծավալման գործում։ Եղել է երկրի դպրոցների տեսուչ, «Ազգային կրթության հանձնաժողովի» (Ռեչ Պոսպոլիտայի ժամանակ կրթական գործը ղեկավարող մարմին, 1773–94) և «Տարրական դասագրքերի ընկերության» քարտուղար, «Գիտությանց բարեկամների ընկերության» անդամ։ «Ծխական դպրոցի ուսուցչի պարտականությունները» (1787), «Պերճախոսություն և արվեստ քերթության ազգային դպրոցների համար» (1792), «Ծիսակարգերի գիտություն ժողովրդի համար» (1802) և այլ աշխատություններում առաջ է քաշել ուսուցման սխոլաստիկ ձևերն ու մեթոդները վերանայելու, ֆիզիկական վարժանքներ արմատավորելու և այլ կարևոր հարցեր։

Իր գործունեության ընթացքում, որ նպատակաուղղված էր Լեհաստանում լուսավորության ազգային համակարգի վերածննդի ապահովմանը, առանձնահատուկ ուշադրություն է նվիրել ժողովրդական դպրոցների ստեղծմանն ու դրանցում մանկավարժական աշխատանքների արդյունավետ կազմակերպմանը։ Նրա խմբագրությամբ լույս են ընծայվել ծխական դպրոցների այբբենարան, ճարտասանության դասագիրք, մանուկների ու պատանիների համար բանաստեղծությունների ժողովածուներ... Նրա հեղինակած և բազմիցս վերահրատարակված «Բարոյագիտություն ժողովրդի համար» (1785) և «Ուսուցչի պարտականությունները» (1787) գրքերում հանգամանորեն վերլուծված են ծխական դպրոցների դերն ու անելիքները ժողովրդական կրթության գործում և դրա հետ կապված՝ ուսուցիչների խնդիրներն ու պարտականությունները, զետեղված է նաև տարրական կրթության մեթոդաբանությունը։ Պիրամովիչը շեշտում էր, որ ուսուցիչը միաժամանակ պետք է լինի հասարակական եռանդուն գործիչ, գյուղացիների շահերը ներկայացնող անձ։ Նա ծխական դպրոցներում մտցնել է տվել բարոյագիտության դասեր, որոնք պիտի ծառայեին սովորողներին հայրենասիրության, քաղաքացիական ակտիվության ոգով դաստիարակելու նպատակին։

Պիրամովիչի համոզմամբ՝ ուսումնական նյութի գիտակցակբար յուրացումը, դասապրոցեսում զննականության կիրառումը նպաստում են խոր ու կայուն գիտելիքների և գործնական հմտությունների ձեռքբերմանը։ Նա մեծ տեղ էր հատկացնում նաև աղջիկների, կանանց կրթության ու դաստիարակության գործի կազմակերպմանը։

Այս ամենի հետ մեկտեղ նա ինչպես գեղարվեստական, այնպես էլ գիտական բազմաթիվ թարգմանություններ է կատարել։

Նրա գործունեության մասին գրվել է ավելի քան 40 գիտական հոդված ու աշխատություն։

Հիշատակ խմբագրել

Գդանսկում, Գլիվիցեում, Կենձեժին-Կոզլեում, Կելցեյում, Կուրովում, Լոձում, Նովի Սոնչում, Պուլավիում, Ռադոմսկոեում, Շչեցինում, Վրոցլավում և Վարշավայում կան ի պատիվ Գժեգոժ Պիրամովիչի անվանակոչված փողոցներ։ Բացի այդ, լեհական քաղաքների ու գյուղերի բազմաթիվ դպրոցներ ևս կրում են նրա անունը։

Աշխատությունների ընտրանի խմբագրել

Ռեչ Պոսպոլիտայի Ազգային կրթության հանձնաժողովի կանոնադրության համահեղինակն է և խմբագիրը։

  • Dwa kazania domowe do zakonników miane[7] (Przemyśl 1767)
  • Krótka wiadomość o bagnach pontyjskich i osuszeniu onychże przez dzisiejszego papieża przedsięwziętym, spisana podczas podróży na toż miejsce r. 1780, rękopis: Biblioteka Narodowa, nr akc. 6927 (z Archiwum Wilanowskiego, sygn. 191)[8]
  • Nauka obyczajowa dla ludu, wyd. w: Elementarz dla szkół parafialnych narodowych, Kraków 1785; także wyd. następne: wyd. 2 Kraków 1792; wyd. 3 Wilno 1808; „wyd. 3" Kraków 1810[9]; Wilno 1820; wyd. Z. Kukulski, Lublin 1930[10]; wyd. osobne: Warszawa 1800; Warszawa 1802 (2 wydania); Warszawa 1808; Poznań 1808; Warszawa 1811; Warszawa 1814 (2 wydania); Wilno 1825; Wilno 1826[11]; Wilno 1827; brak miejsca wydania 1828; Warszawa 1829; Wilno 1830; Kraków 1843; Lwów 1845; Warszawa 1862; Kraków 1876; Chyrów 1938
  • Powinności nauczyciela mianowicie zaś w szkołach parafialnych i sposoby ich dopełnienia, Warszawa 1787; wyd. następne: Wilno 1801; przeróbka pt. Instrukcja dla nauczycieli szkół początkowych, oprac. J. Lipiński, Warszawa 1817[12], także Wilno 1819, także Kraków 1820, także Poznań 1849; „wyd. 2" Kraków 1850; wyd. S. Sobieski, Lwów 1872 „Biblioteka Pedagogiczna i Dydaktyczna” seria II; wyd. 9 Lwów 1894 [1] „Biblioteka dla Nauczycieli Szkół Ludowych” nr 18; według pierwodruku wyd. W. Osterloff, Warszawa 1919 „Skarbnica Pedagogiczna” nr 1; brak miejsca wydania 1920; wyd. 11 oprac. W. Kucharski, Lwów 1923, także Lwów 1927; wyd. 13 Lwów 1930; według pierwodruku wyd. T. Mizja, Warszawa 1958 „Biblioteczka Tekstów Pedagogicznych; jak wyżej wyd. K. Mrozowska, Wrocław (1958) „Biblioteka Narodowa” seria I, nr 171, także wyd. 2 Wrocław (1959); fragmenty przedr. S. Tync jak wyżej poz. 8, s. 226-228, 280-285 (Wisłocki przypuszcza iż fragment Powinności... był napisany i wydany drukiem już w roku 1785)
  • Wymowa i poezja dla szkół narodowych cz. 1, Kraków 1792[13]; wyd. 2 Wilno 1792; cz. 2, Kraków (1815[14], według „Pamiętnik Warszawski” 1818 t. 10, s. 142; 1817); cz. 3, Kraków 1819[15]; fragmenty przedr.: I. Szydłowski w: Przykłady stylu polskiego t. 1, Wilno 1827; B. Suchodolski w: Nauka polska w okresie Oświecenia (Warszawa) 1953, s. 387-395; S. Tync jak wyżej poz. 8, s. 189-192; Z. Florczak, L. Pszczołowska jak wyżej poz. 15, t. 1; J. Lubieniecka jak wyżej poz. 13, s. 118-125; rękopis fragm. w Bibliotece Narodowej, nr akc. 6941 (z Archiwum Wilanowskiego, sygn. 220)
  • «Արտասանություն և պոեզիա ազգային դպրոցների համար» (1792, ճարտասանության դասագիրք)/ «Wymowa i poezya dla szkol naro-dowych pierwszy raz wydana» (1792—1819)
  • «Այբբենարան ծխական դպրոցների համար» (1785)/ «Elementare dla szkol parafialnych narodowych, zawierajacy» (1785)
  • «Տարրական դասագրքերի ընկերությունում արտասանված ճառեր, 1776» (1788, сборник)/ «Mowa w Dzien Rocznicy Otwarcia Towarzystwa do ksiag elementarnych, 1776» (1788)
  • «Ֆեդրա…, հատընտիր հեքիաթներ» (1767)/«Fedra… bajki wybrane»[16] (1767)
  • «Նախազգուշացումներ թերթերի, ամսագրերի ընթերցողներին, օրագրություններ, ճանապարհորդական նոթեր» / «Przestrogi dla czytających gazety, dzienniki, podróże…»,

Գժեգոժ Պիրամովիչը նաև գեղարվեստական թարգմանություններ է կատարել լատիներենից ու ֆրանսերենից։ Հրատարակել է Լիշնևսկու «Carmen nuptiale illustrissimis excellentissimisque sponsis Joanni Chodkiewicz, senatorio Samogitiae praefecto… et Ludovicae Rzewuska, lectissimae palatini Cracoviensis, campestris copiarum Regni ductoris filiae» գիրքը (1766), «Լատինական հեքիաթների ընտրանի լեհերեն ու ֆրանսերեն» (1767) և այլ գրքեր։

Գրականություն խմբագրել

  • Aleksandrowska E. Piramowicz Grzegorz Wincenty (1735—1801) Արխիվացված 2016-02-21 Wayback Machine // Polski Słownik Biograficzny. — Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk — Łódź : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1981. — T. XXVI/…. — Zeszyt 11…. — S. 529—536. {{ref-pl}
  • Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut | rozdział = T. 6, cz. 1: Oświecenie | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | rok = 1970 | strony = 21-28}}

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Wurzbach D. C. v. Piramowicz, Gregor (գերմ.) // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Vol. 22. — S. 322.
  2. ↑ 2,0 2,1 NUKAT — 2002.
  3. ↑ 3,0 3,1 MAK (польск.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Храневич К. И. Пирамович, Григорий (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1898. — Т. XXIIIа. — С. 635.
  5. ↑ Andrzej Pisowicz: Ormianie polscy. Sześćdziesiąt lat Ormian polskich Արխիվացված 2008-11-06 Wayback Machine.
  6. ↑ Remigiusz Okraska, ZaKORZENIEnie: Ormianie polscy.
  7. ↑ Grzegorz Piramowicz |tytuł = Dwa kazania domowe do zakonników miane, wyd. 1797. |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/dwa-kazania-domowe-do-zakonnikow-miane,MTE2OTk3Nzg/4/#info:metadata}}
  8. ↑ Grzegorz Piramowicz |tytuł = Krótka wiadomość o bagnach pontyńskich i osuszeniu onychże przez dzisieyszego papieża przedsięwziętym spisana podczas podróży na toż mieysce, z r. 1780, rękopis |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krotka-wiadomosc-o-bagnach-pontynskich-i-osuszeniu-onychze-przez-dzisieyszego-papieza,Mjk2NDY3NDI/4/#info:metadata}}
  9. ↑ Onufry Kopczyński |tytuł = Elementarz dlá szkół parafijalnych narodowych zawierający I. Naukę pisania i czytania, II. Katechizm, III. Naukę obyczajową, IV. Naukę rachunkow, wyd. 1810. |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/elementarz-dla-szkol-parafijalnych-narodowych-zawierajacy-i-nauke-pisania-i-czytania,MTk3MjEwMjE/4/#info:metadata}}
  10. ↑ Elementarz dla szkół parafjalnych narodowych z roku 1785, wyd. 1930. |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/elementarz-dla-szkol-parafjalnych-narodowych-z-roku-1785,MTk3MjA5ODA/4/#info:metadata}}
  11. ↑ Grzegorz Piramowicz |tytuł = Nauka obyczaiowa, wyd. 1826 |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/nauka-obyczaiowa,MzE5NzQ1MTU/0/#info:metadata}}
  12. ↑ Grzegorz Piramowicz |tytuł = Instrukcya dla nauczycieli szkół początkowych wieyskich i mieyskich względem ich stanu i obowiązków, wyd. 1817. |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/instrukcya-dla-nauczycieli-szkol-poczatkowych-wieyskich-i-mieyskich-wzgledem-ich-stanu-i,MTUyNzA0/2/#info:metadata}}
  13. ↑ Grzegorz Piramowicz |tytuł = Wymowa i poezya dla szkół narodowych, wyd. 1792 |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/wymowa-i-poezya-dla-szkol-narodowych-cz-1-wymowa-i-poezja-dla-szkol-narodowych,Njg5MDc2NDY/4/#info:metadata}}
  14. ↑ Grzegorz Piramowicz |tytuł = Wymowa i poezya dla szkół narodowych, cz. 2, wyd. 1815. |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/wymowa-cz-2,Njg5MDk2NjQ/4/#info:metadata}}
  15. ↑ Grzegorz Piramowicz |tytuł = Wymowa i poezya dla szkół narodowych cz.3, wyd. 1819. |data = |data dostępu = 2018-09-24 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/wymowa-cz-3-czyli-dalszy-ciag-czesci-drugiey,Njg5Njk5ODA/4/#info:metadata}}
  16. ↑ Dmochowski|imię=Franciszek, Xawery|tytuł=Pisma rozmaite cz. 2|wydawca=N. Glücksberga|miejsce=Warszawa|data=1826|strony=221–2208}}

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գժեգոժ Պիրամովիչ» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 9, էջ 305)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գժեգոժ_Պիրամովիչ&oldid=9171628» էջից