Վիքիպեդիա

Գերտրուդ Էլայոն

ամերիկացի կենսաքիմիկոս, դեղագետ

Գերտրուդ Էլայոն (անգլ.՝ Gertrude B. Elion, հունվարի 23, 1918(1918-01-23)[1][2][3][…], Նյու Յորք, ԱՄՆ - փետրվարի 21, 1999(1999-02-21)[1][2][3][…], Չափել Հիլ, Օրինջ, Հյուսիսային Կարոլինա, ԱՄՆ), ամերիկացի կենսաքիմիկոս, դեղագետ, ով իր երկարամյա ղեկավար Ջորջ Հիտչիգսի և Ջեյմս Բլեքի հետ համատեղ 1988 թվականին «դեղերի թերապիայի կարևոր սկզբունքների հայտնաբերման համար» արժանացել է Բժշկության կամ ֆիզիոլոգիայի Նոբելյան մրցանակի։ Աշխատելով մենակ, ինչպես նաև Հիտչիգսի և Բլեքի հետ, Էլայոնը մշակել է մի շարք նոր դեղեր` օգտագործելով նորարարական հետազոտական մեթոդներ, որոնք հետագայում հանգեցրին ՁԻԱՀ-ի AZT (զիդովուդին) դեղամիջոցի զարգացմանը։ Էլայոնը մշակել է առաջին իմունոպրեսիվ դեղը՝ ազատիոպրինը, որն օգտագործվում է օրգանների փոխպատվաստման համար։

Գերտրուդ Էլայոն
անգլ.՝ Gertrude Belle Elion
Ծնվել էհունվարի 23, 1918(1918-01-23)[1][2][3][…]
Նյու Յորք, ԱՄՆ
Մահացել էփետրվարի 21, 1999(1999-02-21)[1][2][3][…] (81 տարեկան)
Չափել Հիլ, Օրինջ, Հյուսիսային Կարոլինա, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Մասնագիտությունկենսաբան, քիմիկոս, կենսաքիմիկոս, դեղաբան, դեղագործ, պրոֆեսոր և հետազոտող
Հաստատություն(ներ)Դյուքի համալսարան
Գործունեության ոլորտդեղագիտություն և Կենսաքիմիա
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[4], Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Բժշկության ազգային ակադեմիա (ԱՄՆ), Գիտության զարգացման աջակցության ամերիկյան ասոցացիա[5] և Լոնդոնի թագավորական ընկերություն
Ալմա մատերՀանթեր քոլեջ (1937)[6], Նյու Յորքի համալսարան (1941)[6], Նյու Յորքի համալսարանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ, Ուոլթոն ավագ դպրոց և Jamaica High School?
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն
Գիտական ղեկավարՋորջ Հիտչիգս
Պարգևներ
Կայքnobelprize.org/prizes/medicine/1988/elion/biographical/
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
 Gertrude Elion Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Էլայոնը ծնվել է 1918 թվականին Նյու Յորքում[15]՝ լիտվացի գաղթական ատամնաբույժ Ռոբերտ Էլայոնի և լեհ գաղթական Բերտա Կոհենի ընտանիքում։ Նրա ընտանիքը կորցրել է իր հարստությունը 1929 թվականի Ֆոնդային բորսայի փլուզումից հետո[16]։ Երբ Էլայոնը 15 տարեկան էր, նրա պապը մահացավ քաղցկեղից, որից հետո նա ցանկացավ անել հնարավոր ամեն ինչ՝ փորձելու և բուժելու հիվանդությունը[17][18]։ 1937 թվականին կենսաքիմիկոսի որակավորում է ստացել Հանթեր քոլեջից[19], 1941 թվականին ավարտել է Նյու Յորքի համալսարանը՝ միաժամանակ աշխատելով որպես ավագ դպրոցի ուսուցիչ։ Էլայոնի տասնհինգ կրթաթոշակների դիմումները մերժվել են գենդերային խնդիրների պատճառով, և նա ընդունվել է քարտուղարության դպրոց և վեց շաբաթ հետո աշխատանք գտել[16]։

Չկարողանալով ստանալ շրջանավարտ հետազոտողի պաշտոն՝ Great Atlantic and Pacific Tea Company ամերիկյան ընկերության սուպերմարկետում աշխատել է սննդի որակի վերահսկող[16] և Նյու Յորքի սննդի լաբորատորիայի համար փորձարկել է թթուների թթվայնությունը և մայոնեզի մեջ օգտագործվող ձվի դեղնուցի գույնը։ Հետագայում տեղափոխվել է Նյու Յորքի Տակահոյի (այժմ՝ GlaxoSmithKline) Burroughs-Wellcome դեղագործական ընկերություն և եղել Ջորջ Հ. Հիտչիգսի ասիստենտը[20][21][22][23][24][25]։ Հիտչիգսն օգտագործում էր դեղերի զարգացման նոր եղանակ։ Նա հավատում էր, որ եթե կարողանա խաբել քաղցկեղային բջիջներին` աճի համար արհեստական միացությունների ընդունման համար, դրանք կարող են քանդվել, առանց նորմալ բջիջները ոչնչացնելու[16]։ Էլայոնը սկսել է աշխատել պուրիների հետ և 1950 թվականին մշակել է հակաքաղցկեղային տիոգուանի և մերկապտոպուրին դեղամիջոցները[16]։

Էլայոնը սկսել է հաճախել Նյու Յորքի համալսարանի պոլիտեխնիկական գիշերային դպրոց (այն ժամանակ՝ Բրուքլինի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ), սակայն երկար տարիներ անց նրան տեղեկացրին, որ կես-դրույքի հենքով չի կարողանա շարունակել իր դոկտորիականը և պետք է հրաժարվի իր աշխատանքից և գնա լիարժեք դպրոց։ Էլայոնը որոշեց հրաժարվել դոկտորի կոչումից և շարունակել աշխատել[19]։ Նա դոկտորի կոչում չի ստացել[26], բայց հետագայում Նյու Յորքի համալսարանի Տանդոն պոլիտեխնիկական դպրոցից (այն ժամանակ՝ Նյու Յորքի համալսարանի պոլիտեխնիկական դպրոց) 1989 թվականին ստացել է պատվավոր դոկտորի և 1998 թվականին Հարվարդի համալսարանի գիտության դոկտորի կոչում։

Պարգևներ, մրցանակներ խմբագրել

1988 թվականին «դեղերի թերապիայի կարևոր սկզբունքների հայտնաբերման համար» Ջորջ Հիտչիգսի և Ջեյմս Բլեքի հետ արժանացել է Բժշկության կամ ֆիզիոլոգիայի Նոբելյան մրցանակի[27]։ 1991 թվականին արժանացել է ԱՄն գիտության ազգային մեդալի[28], 1997 թվականին՝ Լեմելսոնի անվան մրցանակի, 1998 թվականին՝ Գարվան-Օլին մեդալի։

Անդամակցություն խմբագրել

1990 թվականին ընտրվել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ[29], 1991 թվականին՝ Բժշկության ազգային ինստիտուտի անդամ, ինչպես նաև Ամերիկայի գիտության և արվեստի ակադեմիայի անդամ[30], 1995 թվականին՝ Թագավորական ընկերության օտարերկրյա անդամ (ForMemRS)[15]:

1991 թվականին դարձել է առաջին կինը, ով ընդգրկվել է Ազգային գյուտարարների փառքի սրահում[31]։

Անձնական կյանք խմբագրել

Նյու Յորքի համալսարանում սովորելու ընթացքում հանդիպել է Լեոնարդ անունով մի վիճակագրագետի, ով մահացել է սրտի փականների մանրէների վարակից։ Էլայոնը երեխաներ չի ունեցել։ Նրա հոբբիներից են եղել լուսանկարչությունը, ճամփորդությունը, երաժշտություն լսելը[32]։ Մահացել է Հյուսիսային Կարոլինայում 1999 թվականին՝ 81 տարեկան հասակում[16]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Gerber J. B. Elion, Gertrude (23 January 1918–21 February 1999), biochemist // American National Biography Online / S. Ware — [New York]: Oxford University Press, 2017. — ISSN 1470-6229 — doi:10.1093/ANB/9780198606697.ARTICLE.1202091
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ http://www.nasonline.org/member-directory/deceased-members/1653.html
  5. ↑ Notable Names Database — 2002.
  6. ↑ 6,0 6,1 Ogilvie M. B. The Biographical Dictionary of Women in Science: Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century — Routledge, 2003. — Vol. 1. — P. 415. — 798 p. — ISBN 978-1-135-96342-2
  7. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1988/elion-bio.html
  8. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  9. ↑ https://www.womenofthehall.org/inductee/gertrude-belle-elion/
  10. ↑ https://www.acs.org/funding/awards/francis-garvan-john-olin-medal/past-recipients.html
  11. ↑ https://www.invent.org/inductees/gertrude-belle-elion
  12. ↑ https://www.witi.com/halloffame/
  13. ↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 110.
  14. ↑ North Carolina Awards — Raleigh: North Carolina Department of Natural and Cultural Resources. — Vol. 1989.
  15. ↑ 15,0 15,1 Avery, Mary Ellen (2008). «Gertrude Belle Elion. 23 January 1918 -- 21 February 1999». Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 54: 161–168. doi:10.1098/rsbm.2007.0051.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 Stille, Darlene R. (1995). Extraordinary Women Scientists. Childrens Press.
  17. ↑ Larsen, Kristine. «Gertrude Elion 1918 – 1999». Jewish Women's Archive Encyclopedia. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  18. ↑ Bertha and Gertrude Elion | Jewish Women's Archive. Jwa.org. Retrieved on May 12, 2014.
  19. ↑ 19,0 19,1 Elion, Gertrude. «Les Prix Nobel». Nobel Foundation. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 21-ին.
  20. ↑ «Autobiography of Elion at NobelPrize.org». Արխիվացված է օրիգինալից 2001 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  21. ↑ «Biographical Memoirs of Elion by Mary Ellen Avery». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  22. ↑ Women of Valor exhibit on Gertrude Elion at the Jewish Women's Archive
  23. ↑ Lawrence K Altman for the New York Times. February 23, 1999 Gertrude Elion, Drug Developer, Dies at 81
  24. ↑ Gertrude B. Elion, Biography of Gertrude B. Elion, Jewish Women Encyclopedia
  25. ↑ Katherine Bouton for the New York Times. January 29, 1989 The Nobel Pair
  26. ↑ «George Hitchings and Gertrude Elion». Chemical Heritage Foundation. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  27. ↑ Wasserman, Elga R. (2000). The door in the dream : conversations with eminent women in science. Joseph Henry Press. էջ 46. ISBN 0-309-06568-2.
  28. ↑ Staff. «The President's National Medal of Science: Recipient Details: GERTRUDE B. ELION». National Science Foundation. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  29. ↑ «Gertrude B. Elion». National Academy of Sciences. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 26-ին.
  30. ↑ «Book of Members, 1780–2010: Chapter E» (PDF). American Academy of Arts and Sciences. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 25-ին.
  31. ↑ Staff. «Invent Now: Hall of Fame: Gertrude Belle Elion». National Inventors Hall of Fame. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  32. ↑ Staff (1988). «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1988: Sir James W. Black, Gertrude B. Elion, George H. Hitchings». Nobelprize.org. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
 Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գերտրուդ Էլայոն» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գերտրուդ Էլայոն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գերտրուդ_Էլայոն&oldid=9396966» էջից