Գեորգիոս II (Հունաստանի թագավոր)
Գեորգիոս II (հունարեն՝ Γεώργιος Βʹ, հուլիսի 19, 1890[1], Տատոյ, Acharnes Municipality, Արևելյան Ատտիկե, Attica Prefecture, Հունաստան - ապրիլի 1, 1947[2][1][3][…], Աթենք, Հունաստան[4]), հելլենների թագավորը 1922-1924 և 1935-1947 թվականներին Գլյուքսբուրգ դինաստիայի կողմից։
| Գեորգիոս II | |
| |
| Մասնագիտություն՝ | միապետ |
|---|---|
| Դավանանք | Հունական ուղղափառ եկեղեցի |
| Ծննդյան օր | հուլիսի 19, 1890[1] |
| Ծննդավայր | Տատոյ, Acharnes Municipality, Արևելյան Ատտիկե, Attica Prefecture, Հունաստան |
| Վախճանի օր | ապրիլի 1, 1947[2][1][3][…] (56 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Աթենք, Հունաստան[4] |
| Թաղված | Tatoi Royal Cemetery |
| Դինաստիա | Գլյուքսբուրգների տոհմ (Հունաստան) և Գլյուքսբուրգներ |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Հունաստան
|
| Հայր | Կոնստանտինոս I[3] |
| Մայր | Սոֆյա Պրուսացի[3] |
| Ամուսին | Princess Elisabeth of Romania? |
| Ինքնագիր | 
|
| Պարգևներ |
    և  |
Կոնստանտինոս I թագավորի որդին, հունական ֆելդմարշալ (1939)։
Մանկություն և պատանեկություն, առաջին աքսոր և վերադարձ խմբագրել
Գեորգիոսը ծնվել է Աթենքի շրջանի Տատոյ թագավորական վիլլայում 1890 թվականի հուլիսի 19-ին և եղել է Կոնստանտինոս I-ի և նրա կնոջ՝ Սոֆյա Պրուսիայի ավագ որդին։ Նա հինգ բյուզանդական կայսերական դինաստիաների (Մոնոմախներ, Կոմնենոսներ, Լասկարիսներ, Անգելոսներ և Պալեոլոգոսներ) անմիջական ժառանգն էր[5]։ Գեորգիոսն անցել է զինվորական ծառայության, 18 տարեկանում մտել Պրուսական գվարդիաև 1-ին հունական բանակի կազմում պատերազմել Բալկանյան պատերազմում։ Երբ 1913 թվականին սպանվել է նրա պապը՝ Գեորգիոս I-ը, Գեորգիոսը դարձել է հունական թագի ժառանգ (դիադոխ) և Սպարտայի դուքս։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Կոստանտինոս I-ի գահընկեցությունից հետո թագաժառանգ Գեորգիոսը հետևել է հորը 1917 թվականին աքսորելու համար, իսկ նրա եղբայր Ալեքսանդրը վարչապետ Էլեֆթերիոս Վենիզելոսի կողմից նշանակվել է որպես տիրակալ-խամաճիկ։ Այնուամենայնիվ, 1920 թվականին Ալեքսանդրը մահացել է, և հանրաքվեն վերականգնել է գահը Կոնստանտինոսին։
1921 թվականի փետրվարի 27-ին Բուխարեստում Գեորգիոսն ամուսնացել է Ռումինիայի թագավոր Ֆերդինանդ I-ի և Էդինբուրգի արքայադուստր Մարիայի դստեր՝ Էլիզաբեթ Ռումինսկայայի հետ (ամուսնալուծվել է 1935 թվականի հուլիսի 6-ին)։
Թագավորության առաջին շրջան և երկրորդ աքսոր խմբագրել
1922 թվականի սեպտեմբերի 27-ին՝ երկրորդ հույն-թուրքական պատերազմի ընթացքում Սմիրնիի ճակատամարտում Հունաստանի պարտությունից հետո, Կոնստանտինոս թագավորը գահընկեց եղավ, և գահ բարձրացավ Գեորգիոսը։ Սակայն 1923 թվականի դեկտեմբերին ընտրություններում հաղթանակ տարան հանրապետականները, և նրանց պահանջով դեկտեմբերի 18-ին թագավորը պետք է աքսորվեր Լոնդոն, սակայն Գեորգիոսը մեկնել էր իր կնոջ հայրենիք՝ Ռումինիա։ Երբ 1924 թվականի մարտի 25-ին վերջնականապես հանրապետությունը հայտարարվեց, Գեորգիոսը պաշտոնապես գահընկեց եղավ և զրկվեց քաղաքացիությունից, իսկ նրա ունեցվածքը բռնագրավվեց։ Գեորգիոսը հաճախ էր այցելում Մեծ Բրիտանիա և Ֆլորենցիա, որտեղ ապրում էր նրա մայրը։ 1932 թվականին նա վերջնականապես տեղափոխվեց Մեծ Բրիտանիա։
Սակայն նույն տարում երկրում իշխանության եկան միապետները, իսկ 1935 թվականի մարտի 10-ին կառավարիչ դարձավ գեներալ Գեորգիոս Կոնդիլիսը, որն իրեն ռեգենտ հռչակեց։ 1935 թվականի նոյեմբերի 3-ին անցկացվեց հանրաքվե, որտեղ բնակչության ավելի քան 95 %-ը քվեարկեց միապետության վերականգնման օգտին։ 1935 թվականի նոյեմբերի 25-ին Գեորգիոսը Լոնդոնից վերադարձավ Աթենք։ Սակայն հանրաքվեի արդյունքները ստացվել էին ճնշման ներքո։ Քվեարկությունը գաղտնի չի եղել, և կախված արդյունքներից՝ իշխանությունը որոշել է իր վերաբերմունքը. նրանք, ովքեր կողմ են քվեարկել միապետության վերականգնմանը, արժանացել են Կոնդիլիսի ողորմությանը և հակառակը։
Թագավորության երկրորդ շրջան և երրորդ աքսոր խմբագրել
Գեորգիոսի՝ երկիր վերադառնալուց հետո երկրի դե ֆակտո տիրակալը դարձավ գեներալ Իոաննիս Մետաքսասը՝ 1936 թվականի օգոստոսին հաստատելով բռնապետական ռեժիմ[6]։ Նրա օրոք ընդդիմության վրա ճնշումը կտրուկ աճեց, քանի որ ընտրություններում կոմունիստները ստացան ձայների մեծ տոկոս, ինչը վախեցրեց թագավորին։ Գրաքննությունն ուժեղացավ. արգելված գրքերի ցանկում ներառված էին Պլատոնի, Թուկիդիդեսի և Քսենոփոնի ստեղծագործությունները։
1940 թվականի հոկտեմբերին Իտալիան ներխուժեց Հունաստան, բայց Մետաքսասի հրամանատարության տակ գտնվող զորքերը կարողացան հաղթել նրանց։ Սակայն 1941 թվականի հունվարին Մետաքսասը մահացավ, իսկ այդ տարվա ապրիլին ինքնասպան եղավ նրա իրավահաջորդ Ալեքսանդրոս Կորիզիսը։ Դրանից հետո Գեորգիոսը ստանձնեց վարչապետի պարտականությունները։ Քանի որ Հունաստանի դեմ գերմանական ագրեսիան ավելի հավանական էր դառնում, Գեորգիոսը սկսեց օգնություն խնդրել Մեծ Բրիտանիայից, որից հետո սկսվեց բրիտանական արշավախմբային ուժերի վայրէջքը երկրի հարավում։ 1941 թվականի ապրիլի 6-ին գերմանական զորքերը ներխուժեցին Հունաստան, իսկ ապրիլի 24-ին Հունաստանի դեմ հանդես եկավ Բուլղարիան։ Հունական բանակը պարտություն կրեց, իսկ ապրիլի 23-ին էպիրուսի և մակեդոնական զորքերի հրամանատարները առանց գերագույն հրամանատարությանը տեղեկացնելու նահանջեցին։ Գեորգիոս II-ը նախ ապաստան գտավ Կրետեում, իսկ 1941 թվականի մայիսին Գերմանիայի կողմից այն գրավելուց հետո՝ Կահիրեում, որտեղ գլխավորել է աքսորման մեջ գտնվող Հունաստանի կառավարությունը։ Այնուամենայնիվ, նա շուտով հեռացավ կառավարությունից և մեկնեց Լոնդոն։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ խմբագրել
1942 թվականի վերջին և 1943 թվականի սկզբին Հունաստանում սրվեց պարտիզանական շարժումը։ Հունաստանի ազգային ազատագրական բանակի (ԷԼԱՍ) ջոկատները՝ Արիս Վելուխիոտիսի գլխավորությամբ, կազմում էին ավելի քան 6 հազար զինվոր։ Նրանք կատաղի պայքարում էին ազգային անկախության և ֆաշիզմի անկման համար։ Այսպիսով, 1942 թվականի նոյեմբերի 25-ի գիշերը ԷԼԱՍ մարտիկների ջոկատը հարձակվել է Լամիա քաղաքի մոտ գտնվող Գորգոպոտամոս գետի կամրջի պահպանության վրա և երկժամյա մարտից հետո պայթեցրել այն։
Աստիճանաբար ԷԼԱՍ-ը դարձել է շատ նշանակալից ուժ՝ շոշափելի հարվածներ հասցնելով զավթիչներին։ 1942 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Սնիխովո գյուղի մոտակայքում տեղի ունեցած մարտում այն հաղթել է իտալական ընկերությանը, իսկ փետրվարի 11-12-ը՝ Օկսինիա գյուղի մոտակայքում տեղի ունեցած մարտում, հույները համարյա ամբողջությամբ ոչնչացրել են թշնամու զորամասը։
1943 թվականի մարտի 5-ին կուսակցականները շրջապատեցին իտալական կայազորը Գրևենա քաղաքում և միաժամանակ փակեցին ճանապարհները, որպեսզի կանխեն ուժեղացումները։ Բռնկված մարտերը շարունակվեցին երկու օր, և մարտի 7-ին զավթիչները գրավեցին զենքերը։
Իտալիայում տիրող ընդհանուր ռազմաքաղաքական ճգնաժամի ֆոնին այս պարտությունը ստիպեց իտալացիներին դուրս բերել իրենց զորքերը Գրևենայից և Կարդիցայից։ Արդյունքում Արևմտյան Մակեդոնիայի տարածքում հայտնվեց մեծ ազատագրված տարածք, և 1943 թվականի ամռանը կուսակցականները ազատագրեցին երկրի զգալի մասը։
Կառավարում պատերազմից հետո խմբագրել
1943 թվականի հուլիսին Գեորգիոսը ռադիոյով հայտարարեց, որ պատերազմի ավարտից հետո հանրաքվե կանցկացվի պետական կառուցվածքի վերաբերյալ՝ քաղաքացիական պատերազմից խուսափելու համար։ 1944 թվականի նոյեմբերի 4-ին Հունաստանը մաքրվեց զավթիչներից, բայց արդյունքում սրվեցին հակասությունները հանրապետականների և միապետների միջև։ 1944 թվականի դեկտեմբերի 1-ին բրիտանական գեներալ Սկոբին աշխատանքից հեռացրեց ԷԼԱՍ-ի հանրապետականին, իսկ դեկտեմբերի 3-ին և 4-ին ցույցեր կազմակերպվեցին Աթենքում և Պիրեյոսում, որոնք առիթ հանդիսացան քաղաքացիական պատերազմի բռնկման համար։
Գեորգիոսը Ուինսթոն Չերչիլի խորհրդով անմիջապես չվերադարձավ Հունաստան, և 1944 թվականի դեկտեմբերի 31-ին Դամասկին արքեպիսկոպոսին նշանակեց ռեգենտ։ 1945 թվականի փետրվարին ԷԼԱՍ-ը զինաթափվեց, իսկ 1946 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Հունաստանում անցկացվեց ևս մեկ հանրաքվե, որում հույների մեծամասնությունը հանդես եկավ միապետության պահպանման օգտին։ Սեպտեմբերին Գեորգիոսը վերադարձավ Հունաստան։
Թագավորը մահացավ 1947 թվականի ապրիլի 1-ին Աթենքում աթերոսկլերոզից։ Բազմաթիվ աքսորյալների պատճառով Գեորգիոսն ասաց, որ հունական թագավորի համար ամենակարևորը ճամպրուկն է։
Քանի որ Գեորգիոս II-ը անզավակ էր, նրա մահից հետո գահը ժառանգեց նրա կրտսեր եղբայր Պավել I-ը։
Հիշողություն խմբագրել
Հունաստանում Գեորգիոս II-ի մահից հետո թողարկվել է նրա պատկերով նամականիշ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Lundy D. R. The Peerage
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #124327214 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ «Royal and Noble Genealogical Data on the Web». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
- ↑ Георг (в Греции) — статья из Большой советской энциклопедии (3-е издание)
Գրականություն խմբագրել
- «История Второй мировой войны». — Москва: Военное издательство министерства обороны СССР, 1976.
- John Van der Kiste (англ.)русск.. Kings of the Hellenes (неопр.). — Stroud, Gloucestershire: Alan Sutton Publishing (англ.)русск., 1994. — ISBN 0-7509-0525-5.