Գաղտնի զինված կազմակերպություն
Գաղտնի զինված կազմակերպություն (OAS — ֆր.՝ Organisation de l'armée secrète), ծայրահեղ աջակողմյան ընդհատակյա ազգայնական ահաբեկչական կազմակերպություն, որը գործում էր Ֆրանսիայի, Ալժիրի և Իսպանիայի տարածքում Ալժիրյան պատերազմի վերջին շրջանում (1954-1962 թվականներ)։ Սկզբում դեմ էր Ալժիրին անկախություն տրամադրելուն, իսկ 1961 թվականի ապրիլին Ալժիրում ֆրանսիական իշխանությունների կողմից ՕԱՍ պուտչին ճնշելուց հետո հանդես է եկել Ֆրանսիայում Հանրապետական կարգը տապալելու և ռազմաֆաշիստական բռնապետություն հաստատելու օգտին։ Կազմակերպության կարգախոսը հետևյալն է․ «Ալժիրը պատկանել է Ֆրանսիային, այդպես էլ կլինի» (ֆր.՝ L’Algérie est française et le restera)։
| Գաղտնի զինված կազմակերպություն | |
|---|---|
.jpg) | |
 | |
| Տեսակ | զինված կազմակերպություն |
| Հիմնադրված | 1961 |
| Լուծարված | 1963 |
Կազմակերպությունը հիմնադրվել է Մադրիդում 1961 թվականի փետրվարին՝ ի պատասխան 1961 թվականի հունվարի 8-ին Ալժիրի ինքնորոշման մասին հանրաքվեի, որը հայտարարել է գեներալ դը Գոլը։
1962 թվականի մարտի Էվյան համաձայնագրերից հետո, որոնք նշանավորեցին Ալժիրի անկախությունը և ֆրանկոալժիրցիների զանգվածային փախուստի սկիզբը, ՕԱՍ-ն փորձել է ընթացիկ քաղաքական կուրսը փոխել սպանությունների և պայթյունների շարքով, ներառյալ «Ստրասբուրգ-Փարիզ» № 12 էքսպրեսի պայթեցումը, որը Ֆրանսիայի պատմության մեջ ամենաարյունալի ահաբեկչությունն էր մինչև 2015 թվականի նոյեմբերի 13-ը։ Դրա գագաթնակետը 1962 թվականի օգոստոսի 22-ին Փարիզի Կլամար արվարձանում նախագահ Շառլ դը Գոլի դեմ կատարված մահափորձն էր։
Եվ այսօր ուլտրաաջ շարժումների մեջ կան ՕԱՍ-ի հետևորդներ։ 2006 թվականի հուլիսին նրանք կրակ են վառել անհայտ զինվորի հուշարձանի մոտ՝ ի հիշատակ 1962 թվականի հուլիսի 5-ին Օմանում տեղի ունեցած սպանդի[1]։
Պատմություն խմբագրել
ՕԱՍ-ը ստեղծվել է ի պատասխան Ալժիրի ինքնորոշման մասին 1961 թվականի հունվարի հանրաքվեի։ Հիմնադրվել է 1961 թվականի փետրվարին Իսպանիայում ուսանողական առաջնորդ Պիեռ Լագայարդի (որը գլխավորել է 1960 թվականին բարիկադների շաբաթվա ընթացքում ծայրահեղ աջերը), Ռաուլ Սալանի (մասնակցել է 1961 թվականի Ալժիրյան խռովությանը), Ժան Ժակ Սյուզինիի, ֆրանսիական բանակի այլ անդամների և Ֆրանսիական օտարերկրյա լեգեոնի նախկին անդամների կողմից, որոնք մասնակցել են հնդկաչինական պատերազմին (1946-1954)։ Ֆրանսիական մետրոպոլիայում Oas-Métro-ն ղեկավարում էր կապիտան Պիեռ Սերժանը։
1961 թվականի ապրիլին կազմակերպությունը ելույթներ է ունեցել Ալժիրի անկախության դեմ, երբ զենք են վերցրել ֆրանկոալժիրցիները և որոշ հրեաներ, որոնք նրանց են միացել Ալժիրի սինագոգի վրա ազգային ազատագրման ճակատի հարձակումից հետո։ Որոշ փորձագետներ պնդում են, որ գործի են դրվել ՆԱՏՕ-ի գաղտնի կազմակերպությունները, սակայն ուղղակի ապացույցներ այդպես էլ չեն հայտնաբերվել[2][3]։
Սաբոտաժի և սպանությունների միջոցով ՕԱՍ-ն փորձել է խարխլել Ալժիրի անկախությունը։ Առաջին զոհը դարձել է ժողովրդական-հանրապետական շարժման առաջնորդ Պիեռ Պոպյեն, որը հեռուստաեթերում հայտարարել էր, որ «ֆրանսիական Ալժիրը մեռած է» (ֆր.՝ L’Algérie française est morte)։ Ալժիրում ֆրանսիական ոստիկանության ղեկավար Ռոժե Գավուրին սպանվել է 1961 թվականի մայիսի 31-ին Ռոժե Դեհելդրի, Կլոդ Պիեգցի և Ալբեր Դովեկարի կողմից (մարդասպանները մահապատժի են ենթարկվել 1962 թվականի հունիսի 7-ին)։
1961 թվականի հոկտեմբերին Պիեռ Լագայարդը փախել էր Իսպանիա, սակայն Մադրիդում ձերբակալվել էր իտալացի նեոֆաշիստ Գվիդո Ջաննետինիի հետ[4]։ Ավելի ուշ Ֆրանկոն նրան ուղարկել է Կանարյան կղզիներ։ 1962 թվականի մարտի 19-ին կազմակերպության գրոհայիններին հաջողվել է վերահսկողության տակ վերցնել Բաբ Էլ Ուեդ կոմունան։ Փողոցային մարտերի ընթացքում, որոնք շարունակվել են 1962 թվականի մարտի 23-ից մինչև ապրիլի 6-ը, որոնք հայտնի են որպես Բաբ Էլ Ուեդի ճակատամարտ, կառավարական զորքերին զրահատեխնիկայի աջակցությամբ հաջողվել է վերադարձնել շրջանի նկատմամբ վերահսկողությունը[5][6]։
ՕԱՍ-ը մի քանի անգամ փորձել է սպանել Ֆրանսիայի նախագահ Շառլ դը Գոլին։
Էվյան համաձայնագրերը և ՕԱՍ-ի դեմ պայքարը խմբագրել
ՕԱՍ-ի գլխավոր հույսն էր ապացուցել, որ ազգային ազատագրության ճակատը գաղտնի վերսկսել է ռազմական գործողությունները չնայած 1962 թվականի մարտի հրադադարի մասին Էվյան համաձայնագրերին և 1962 թվականի հունիսի հանրաքվեին. այդ նպատակով մարտ ամսին ՕԱՍ-ը պայթեցրել է օրական ավելի քան 100 ռումբ։ Մարտի 21-ին ՕԱՍ-ն թռուցիկներ է հրապարակել, որտեղ հայտարարել է, որ ֆրանսիացի զինվորականները «օկուպանտ» են դարձել[7]։ Նա կազմակերպել էր ավտոմեքենաների պայթյուններ. 1962 թվականի փետրվարի 28-ին Օրանում սպանվել է 25 մարդ, մայիսի 2-ին Ալժիրում 62 մարդ զոհվել է և այլն[7]։ Այնուհետև նրանք վերահսկողություն են հաստատել Էլ Ուեդ նահանգի վրա՝ գրոհելով ֆրանսիացի զինվորներին և սպանելով նրանցից վեցին։ Ավելի ուշ ֆրանսիացի զինվորականները շրջապատել են նրանց։ Մարտում զոհվել է 35 մարդ և վիրավորվել ևս 150-ը[7]։ Մարտի 26-ին ՕԱՍ-ի ղեկավարները համընդհանուր գործադուլ են հայտարարել Ալժիրում և կոչ են արել վերաբնակների գալ էլ Ուեդ, որպեսզի ճեղքեն դը Գոլին և Հանրապետությանը նվիրված ուժերի շրջափակումը։ Ցուցարարների վրա կրակ է բացվել, ինչի հետևանքով զոհվել է 54 մարդ և վիրավորվել ևս 140-ը։
1962 թվականի ապրիլին ՕԱՍ-ի առաջնորդ Ռաուլ Սալանը գերեվարվել էր։ Ինչպես և ՕԱՍ-ի մյուս անդամներին նրան պաշտպանել է ֆրանսիացի հայտնի իրավաբան Ժան Լուի Տիկսյե-Վինյակուրը, որն ավելի ուշ առաջադրվել էր 1965 թվականի նախագահական ընտրություններում ուլտրաաջերից։ Չնայած ՕԱՍ-ի ռմբակոծություններին՝ ՀՕՖ-ը հավատարիմ է մնացել հրադադարի մասին համաձայնագրին, և 1962 թվականի հունիսի 17-ին ՕԱՍ-ն նույնպես դադարեցրել է կրակը։ Ալժիրի իշխանությունները երաշխավորել են եվրոպական բնակչության անվտանգությունը, սակայն 1962 թվականի հուլիսի սկզբին Օրանը զանգվածային կոտորած է իրականացրել. հարյուրավոր զինված մարդիկ մտել են քաղաք՝ հարձակվելով եվրոպացիների վրա։ Արդյունքում մոտ 3000 մարդ անհետ կորել է[8]։
1963 թվականին ՕԱՍ-ը փաստացի լուծարվել է։ Ռոժե Դեգելդրը և Ալբեր Դովեկարը 1962 թվականի հունիսի 7-ին մահապատժի են ենթարկվել, իսկ Բաստիեն-Թիրին մահապատժի է ենթարկվել 1963 թվականին։ Մնացած բոլոր կալանավորները 1968 թվականին համաներվել են։ Ապստամբած գեներալները, որոնք ապրել են մինչև 1982 թվականի նոյեմբերը, վերադարձվել են բանակ. համաներման այդ ակտի գործողության տակ են հայտնվել Ռաուլ Սալանը և յոթ այլ գեներալներ։
Մշակութային հետք խմբագրել
ՕԱՍ-ը հայտնի է դարձել Ֆրեդերիկ Ֆորսայթի «Շնագայլի օրը» վեպում և համանուն ֆիլմում։ Վեպը նկարագրում է դը Գոլի սպանության փորձը։ Բաստիեն-Թիրի և Կլամարի արվարձանները նույնպես հիշատակվում են սկզբնական գլուխներում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Des nostalgiques de l’OAS sur la tombe du soldat inconnu?(չաշխատող հղում)
- ↑ Chronology from The Parallel History Project on NATO and the Warsaw Pact Արխիվացված 2008-05-18 Wayback Machine
- ↑ Daniele Ganser, Operation Gladio. Terrorism in Western Europe, London, 2005.
- ↑ René Monzat, Enquêtes sur la droite extrême, Le Monde-éditions, 1992. Monzat quotes François Duprat, L’Ascension du MSI, Edition les Sept Couleurs, Paris, 1972
- ↑ «ECPAD | Fusillade à Bab-el-Oued dirigée sur le 2e bataillon du 73e RIMa au poste de zouaves» (ֆրանսերեն). www.ecpad.fr. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 18-ին.
- ↑ Harrison, Alexander (1989). Challenging De Gaulle: The OAS and the counterrevolution in Algeria (1954–1962). Greenwood press, p. 120. ISBN 0-275-92791-1 .
- ↑ 7,0 7,1 7,2 26 mars 1962, la fusillade de la rue d’Isly à Alger Արխիվացված 2007-02-23 Wayback Machine, Ligue des droits de l’homme (LDH, Human Rights League)
- ↑ Cinq Colonnes à La Une, rushes: interview Pied-Noir, ORTF, 1 июля 1962 г.