Բրոնխներ (հին հունարեն՝ βρόγχος — «շնչառական կոկորդ, տրախեա» լատին․՝ bronchia) — բարձրակարգ ողնաշարավորների (ամնիոտ) (այդ թվում մարդու) շնչուղիների ճյուղավորումներ են։ Բրոնխները իրենցից ներկայացնում են շնչառական ուղիներ, նրանցում գազափոխանակություն տեղի չի ունենում (այսպես կոչված անատոմիական մեռյալ տարածություն)։ Նրանց գործառույթն է օդային հոսանքի անցկացումը շնչառական համակարգի բաժիններ` թոքեր, նրա տաքացումը, խոնավեցումը և մաքրումը։

Բրոնխներ
Տեսակօրգանի տիպ և անատոմիական կառուցվածքների դաս
Ենթադասsegment of tracheobronchial tree?[1] և անհատական ​​անատոմիական կառուցվածք
Մասն էlower respiratory tract?
Կազմված էmain bronchus?, lobar bronchus?, segmental bronchus? և subsegmental bronchus?
Զարկերակbronchial artery?
Երակbronchial veins?
Անատոմիական
կառուցվածքի զարգացում
bronchus development?
Մասնագիտությունbronchology?
MeSHA04.411.125
Foundational Model of Anatomy7409
Terminologia Anatomica 98A06.4.01.001 և A06.3.01.008
Նկարագրված էԳրեյի անատոմիա (20-րդ հրատարակություն)[2]
 Bronchi Վիքիպահեստում
Շնչափողն ու բրոնխներն առջևից (Ֆրակտալ կառուցվածք)

Ներածություն խմբագրել

Շնչառական կոկորդը, կամ շնչափողը, կենդանիների մեծամասնություն մոտ բաժանվում է երկու գլխավոր բրոնխների։ Միայն հատերիայի մոտ շնչառական կոկորդի հետևի մասում երկայնական ակոսը ընդգծում է զույգ բրոնխներ, որոնք չունեն առանձնացված խոռոչներ։ Մնացած սողունների, ինչպես նաև թռչունների և կաթնասունների բրոնխները լավ են զարգացած և շարունակվում են թոքերի ներսում։

Սողունների մոտ գլխավոր բրոնխներից հեռանում են երկրորդ կարգի բրոնխները, որոնք կարող են բաժանվել երրորդ, չորրորդ և այլն կարգերի բրոնխների։ Առավել բարդ է բրոնխների կիսումը կրիաների և կոկորդիլոսների մոտ։

Թռչունների մոտ երկրորդ կարգի բրոնխները իրար են միանում պարաբրոնխներով — ուղիներ, որոնցից շառավղով ճյուղավորվում են այսպես կոչված բրոնխիոլները, որոնք ճյուղավորվելով առաջացնում են օդային մազանոթների ցանց։ Յուրաքանչյուր պարաբրոնխի բրոնխիոլներն ու օդային մազանոթները ձուլվում են առաջացնելով այլ պարաբրոնխներ, այդպիսով առաջացնելով օդատար ուղիների բաց համակարգ։ Ինչպես գլխավոր, այնպես էլ կողքային բրոնխները ծայրերում լայնանում են առաջացնելով օդապարկեր ։ Թռչունների մեծամասնության մոտ բրոնխների առաջին օղակները մասնակցում են ներքին կոկորդի առաջացմանը։

Բրոնխիալ ծառ խմբագրել

Կաթնասունների յուրաքանչյուր գլխավոր բրոնխից հեռանում են երկրորդական բրոնխները, որոնք բաժանվում են ավելի փոքր ճյուղերի, ձևավորելով այսպես կոչված բրոնխիալ ծառ։ Ամենափոքր ճյուղերը անցնում են շնչառական բրոնխիոլների։ Շնչառական բրոնխիոլները ունեն բաժանման 4 կարգ, ըստ որոնց նրանց պատին հայտնվում են և ալվեոլներ։ Ճյուղավորման արդյունքում, շնչառական բրոնխիոլների պատերին ավելանում է ալվեոլների քանակը, այսպիսով երրորդ կարգի շնչառական բրոնխիոլները իրենցից ներկայացնում են ալվեոլային անցումներ, որոնք էլ դիխոտոմիկ ճյուղավորվելով առաջացնում են ալվեոլային պարկեր։ Առաջին կարգի շնչառական բրոնխիոլների ճյուղավորումները կոչվում են թոքերի ացինուսներ, որոնք հանդիսանում են թոքերի շնճառական բաժիններ։ Բացի սովորական երկրորդային բրոնխներից, կաթնասունների մոտ տարբերում են նաև նախազարկերակային երկրորդային բրոնխներ, որոնք գլխավոր բրոնխներից հեռանում են այն հատվածում, որտեղ նրանցով անցնում են թոքային զարկերակները։ Հաճախ հանդիպում է միայն մեկ աջ նախազարկերակային բրոնխ, որը կճղակավորների մոտ հեռանում է անմիջապես շնչափողից։ Խոշոր բրոնխների ֆիբրոզային պատերը կազմված են աճառային կիսաօղակներից, որոնք հետևի մասում միացած են հարթ մկանների լայնակի խրձերով։ Բրոնխի լորձաթաղանթը պատված է թարթիչավոր էպիթելով։ Փոքր բրոնխներում աճառային կիսաօղակները փոխարինվում են առանձին աճառային հատիկներով։ Բրոնխիոլների մեջ աճառներ չկան, և օղակաձև խրձերը հարթ մկանների ամբողջական շերտ են առաջացնում։

Մարդ խմբագրել

 
Բրոնխներ, բրոնխիալ ծառ, թոքեր

Մարդու մոտ շնչափողի բաժանումը երկու գլխավոր բրոնխի /bronchus principales/ տեղի է ունենում կրծքային չորրորդ և հինգերորդ ողերի մակարդակում[Ն 1]։ Աջ գլխավոր բրոնխը ավելի հաստ է, կարճ, ավելի ուղղահայաց, քան ձախը[Ն 2]։

Գլխավոր բրոնխները բազմակի անգամ ճյուղավորվում են, առաջացնելով բրոնխիալ ծառ arbor bronchiale, որն ունի 23 կարգի ճյուղավորումներ։ Սկզբում բրոնխները ըստ թոքերի մանրադիտակային կառուցվածքի լինում են սեգմենտավոր և բաժնային։ Աջ թոքը երեք մասից է կազմված, ձախը` երկու։ Յուրաքանչյուր թոք ունի 10-ական սեգմենտ/հատված/: Հատվածավոր բրոնխների ճյուղերից` սուբսեգմենտար բրոնխներից սկսած դիխոտոմիկ կիսման տենդենց է առաջանում, այսինքն յուրաքանչյուր բրոնխ ճյուղավորվում է երկուսի։ Բրոնխիալ ծառն ավարտվում է ծայրային բրոնխիոլներով։ Ծայրային բրոնխիոլները ճյուղավորվում են շնչառական բրոնխիոլների, որոնցից էլ սկիզբ են առնում թոքերի (ացինուս)շնչառական բաժինները։

Բրոնխիալ ծառը իր մեջ ներառում է`

  • բաժնային բրոնխներ (տեղագրորեն բաժանվում են ներ- և արտաթոքային բաժինների),
  • սեգմենտար բրոնխներ,
  • միջբաժնային բրոնխներ,
  • բաժնային (թոքի մաս — lobulus pulmonis (BNA)),
  • ներբաժնային (մի քանի կարգի ճյուղավորումներ)
  • ծայրային բրոնխիոլներ։

Բրոնխների պատը մի քանի շերտից է կազմված` ներսից բրոնխները պատված են լորձաթաղանթով (ներքին), որը կազմված է էպիթելից և մկանային սկավառակներից, ենթալորձաթաղանթային հիմքից, ֆիբրո-աճառային թացանթից և ադվենտիցիայից (արտաքին)։ Էպիթելը միաշերտ է, բազմաշարք է, թարթիչավոր գավաթաձև բջիջներով։ Լորձաթաղանթի թիթեղիկը և ենթալորձաթաղանթը կազմված են շարակցական հյուսվածքից և պարունակում են լորձային գեղձերի հյութազատական բաժիններ։ Ֆիբրո-աճառային թաղանթը ներկայացված է աճառային օղակներով, որոնք միացած են շարակցական հյուսվածքով (ճյուղավորման և բրոնխների տրամաչափի փոքրացման հետ, օղակները փակվում են, վերածվելով կղզյակների, այնուհետև աճառային հատիկների, և վերջապես փոքրագույն տրամաչափի բրոնխներնում անհետանում են։ Ադվենտիցիան կազմված է շարակցական հյուսվածքից։ Բրոնխների ճյուղավորման հետ դիտվում է նրանց տրամաչափի փոքրացում, փակում, աճառային օղակների չափերի փոքրացում, մկանյաին թիթեղիկի հաստացում, բրոնխների էպիթելի բարձրության փոքրացում։ Բրոնխների ճյուղավորումներում տեղակայված են բազմաթիվ ավշային հանգույցներ, որոնք թոքերի հյուսվածքներից ընդունում են ավիշը, ավշային գոյացությունները, (ավշային ֆոլիկուլները) առկա են նաև բրոնխների պատերում, հատկապես ճյուղավորման հատվածներում։ Բրոնխների արյան շրջանառությունը իրականացվում է բրոնխային զարկերակներով, որոնք հեռանում են աորտայի կրծքային հատվածից և աղեղից, իսկ նյարդավորումը տեղի է ունենում թափառող, սիմպաթիկ և ողնուղեղային նյարդերով։

Տես նաև խմբագրել

Նշումներ խմբագրել

  1. Շնչափողի բիֆուրկացիա — երկու գլխավոր բրոնխների բաժանման վայրը (IV—V կրծքային ողեր).
  2. Այդ պատճառով աջ գլխավոր բրոնխի մեջ հաճախ է օտար մարմին ընկնում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Գրականության ցանկ խմբագրել

  • Бронхи // Малая медицинская энциклопедия (том 1, стр. 265).
  • Книпович Н. М. (1890–1907). «Бронхи». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Самусев Р. П. Атлас анатомии человека / Р. П. Самусев, В. Я. Липченко. — М., 2002. — 704 с.: ил.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 577