Վիքիպեդիա

Բողոքի ցույցեր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում (2014)

Բողոքի ցույցեր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում 2014 թվականին (Ռուսական գարուն), Ուկրաինայի իշխանությունների դեմ զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալիստական[1], ռուսամետ և անջատողական կարգախոսներով, որոնք 2014 թվականի փետրվարի վերջից մինչև մարտի սկիզբ ընդգրկեցին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն ուժային իշխանափոխությունից հետո, որը սրեց Ուկրաինայի արևմուտքի և արևելքի միջև հակասությունը և հանգեցրեց հասարակության մեջ անկայունության[2] և պառակտման[3]։ Նման իրադրությունն առաջին պլան է մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները[4], որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «Նարնջագույն հեղափոխության» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում։

Տեղի բնակչության բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին Ուկրաինայում իշխանափոխության ուժային հակասահմանադրական բնույթի մերժմամբ, հարավ-արևելքի բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության հրաժարումով, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը[5][6][7], և ուլտրաաջ շարժումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը[8], հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում[9] զանգվածային անկարգությունների ընթացքում[10][11][12][13][14][15][16][17]։

Հարավ-արևելքի տարածաշրջանային կենտրոններում դիմակայության ալիքը հանգեցրել է նոր իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների միջև բախումների, որոնց ընթացքում ի հայտ են եկել առաջին զոհերը։ 2014 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին Ուկրաինայում աշխատող մարդու իրավունքների ոլորտում իրավիճակի գնահատման ԵԱՀԿ առաքելության հաշվետվության մեջ նշվում էր, որ 2014 թվականի փետրվարից ի վեր բռնության կիրառմամբ Մայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների խմբերի կողմից կազմակերպվող միաժամանակյա հավաքների անցկացման միտում է առաջացել։ Բռնության միակ բռնկումներին հաջորդել են ավելի կոշտ բախումներ։ Նման իրադարձություններ տեղի են ունեցել առաքելության բոլոր քաղաքներում, հատկապես Դոնեցկում, Լուգանսկում, Նիկոլաևում, Օդեսայում, Սևաստոպոլում, Սիմֆերոպոլում և Յալթայում։ Իրենց ընդդիմախոսների նկատմամբ բռնության այդ ակտերի մեղավորների կիրառած մեթոդները, ի թիվս այլ բաների, ներառել են մարդատար ավտոմեքենաների հրկիզումները, համացանցում սոցիալական ցանցերի միջոցով սպառնալիքների տարածումը, համացանցում անձնական տվյալների հրապարակման միջոցով ահաբեկումը, թերթիկների մեջ առանձին անձանց հետապնդումը (նրանց մեղադրում են քրեական հանցագործությունների կատարման մեջ), որոնք փակցվել են իրենց բնակության վայրերում, ԶԼՄ-ներում ագրեսիվ արշավները, շանտաժը և ոստիկանական հետաքննությունների անցկացումը ոչ թե ենթադրյալ հանցագործների, այլ տուժածների նկատմամբ։ Առաքելության աշխատանքի ողջ ընթացքում և այն բոլոր տարածաշրջաններում, որտեղ նա աշխատել է, ոստիկանությունը ցույց է տվել կանխակալ վերաբերմունք Մայդանի կողմնակիցների խմբերի դեմ[18]։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում, ուկրաինական հասարակության բևեռացման, ԶԼՄ-ների ազատության նկատմամբ լուրջ ոտնձգությունների և տենդենցիոզ տեղեկատվության աճող հոսքի, ապատեղեկատվության և քարոզչության ֆոնին հաճախակի են դարձել անհանդուրժողականության դրսևորումները, լայնորեն տարածվել են այլ էթնիկ և կրոնական խմբերի նկատմամբ ատելության արտահայտման դեպքերը։ Մասնավորապես, Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջաններում միտում է առաջացել մարդկանց (Մայդանի կողմնակիցների կամ հակառակորդների) քաղաքական կողմնորոշումը կապել նրանց էթնիկ պատկանելության հետ։ Մի շարք դեպքերում հարձակումների թիրախ են դարձել Ուկրաինական խորհրդանիշները, ինչպես նաև Ուկրաինայի դրոշով և ազգային այլ խորհրդանիշներով տրանսպորտային միջոցները։ Մայդանի ակտիվ կողմնակիցներին հաճախ անվանում էին «բանդերականներ», «ֆաշիստներ» և «նացիստներ», իսկ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և ունիտար լինելու պաշտպանությանն ուղղված ելույթները ներկայացվում էին որպես ազգայնականության դրսևորում[18]։

Ինչպես ցույց են տալիս սոցիոլոգիական հետազոտությունները, Ուկրաինայի հարավ-արևելքում բողոքների նպատակն ի սկզբանե եղել է ոչ թե իշխանափոխություն, այլ պետական կառուցվածքի ձևի փոփոխություն։ Ուկրաինայի այդ հատվածի բնակիչների հարցման համաձայն, որն անցկացրել է Սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտը (Կիև), «Ուկրաինայի պետական կառուցվածքը պետք է լինի ունիտար, բայց իշխանության ապակենտրոնացմամբ և մարզերի իրավունքների ընդլայնմամբ (45,2 %), դաշնային (24,8 %), ունիտար (19,1 %)»[19][20]։ Այն հարցին, թե «ի՞նչ քայլեր եք ակնկալում կենտրոնական իշխանությունից՝ երկրի միասնականությունը պահպանելու համար», հարավ-արևելքի բնակիչները 2014 թվականի ապրիլի սկզբին պատասխանել են՝ անօրինական արմատական կազմավորումների զինաթափումն ու լուծարումը (37,8 %), ՌԴ-ի հետ տնտեսական և քաղաքական երկխոսության վերականգնումը (23 %), հարավ-արևելքի տնտեսության հստակ հեռանկարի նշումը, տարածաշրջանի ձեռնարկությունների աջակցությունը (22,4 %), ազգայնական և արմատական հռետորաբանությունից տարանջատումը (16,3 %)[20]։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության հաշվետվության մեջ, երկրի հարավ-արևելյան շրջաններում պատկերացում կար իշխանության գործադիր և օրենսդիր կառույցներում նրա շահերի անբավարար ներկայացուցչության մասին։ Դրա համար կային երեք հիմնական պատճառներ․

  • Ռեգիոնների կուսակցության դիրքերի թուլացումը, որը հիմնականում աջակցում է Ուկրաինայի արևելքի բնակչությանը, խափանել է ռուսախոս հանրակցության հնարավորությունները՝ քաղաքական որոշումների կայացման գործում արդյունավետ ներկայացուցչություն ապահովելու համար
  • իշխանության եկած կառավարությունը չէր արտահայտում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների շահերը, քանի որ այնտեղ գերակշռում էին «Բատկիվշչինա» և «Ազատություն» կուսակցությունների անդամները, որոնք, ինչպես կարծում էին, հիմնականում ներկայացնում էին Արևմտյան Ուկրաինայի շահերը։ Արևելյան շրջաններից ռուսաց լեզվի շատ կրողներ մտավախություն էին հայտնել, որ իշխանափոխությունից հետո իրենց շահերը պատշաճ կերպով չեն ներկայացվել կամ ընդհանրապես ներկայացված չեն Գերագույն ռադայում և կենտրոնական կառավարության կառույցներում
  • առաքելության զրուցակիցներից շատերը վկայակոչում էին տարածաշրջաններում մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց (այդ թվում՝ նահանգապետերի, քաղաքային ղեկավարների և միլիցիայի ղեկավարների) նոր կոալիցիայից կուսակցությունների կողմնակիցների, հիմնականում Արևմտյան Ուկրաինայի բնակիչների կողմից փոխարինելու մասին նոր իշխանությունների որոշումները, ինչն էլ ավելի էր խաթարում որոշումների կայացման գործընթացներին նրանց մասնակցության հնարավորությունը[18]։

ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում նշվում էր, որ ռուսախոս համայնքի առանձին ներկայացուցիչների «վստահության արժանի պնդումներ» կան, որոնք զբաղեցնում են ընտրովի պաշտոններ, այն մասին, որ նրանց կամ նրանց ընտանիքների վրա ճնշում է գործադրվում, ինչպես նաև որ նրանց վախեցնում են։ Մի շարք դեպքերում դա վերածվել է գույքի ոչնչացման՝ ավտոմեքենաների և տների։ Առաքելությունը նաև ուշադրություն է հրավիրել մասին հաղորդագրությունները դեպքերում թունավորումների քաղաքական փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների ընթացքում հրապարակային ժողովների, ընդ որում[18], նրանց սպառնացել են ֆիզիկական բռնության կիրառմամբ և նույնիսկ ֆիզիկական բռնություն են կիրառել[18]։

Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ բողոքի ակցիաները, ինչպես նաև ռուսամետ նոր առաջնորդների ելույթների արմատականացման և նոր առաջնորդների ի հայտ գալու հետ մեկտեղ, աստիճանաբար վերաճել են զինված դիմակայության[21]։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

Կարծիք կա, որ մինչ այժմ «Ուկրաինայի հարավ-արևելք» հասկացությունը, որը ենթադրում է առանցքային քաղաքական հարցերի շուրջ մակրոտարածաշրջանի բնակչության միասնական դիրքորոշում, որը նկատելիորեն տարբերվում է այլ տարածաշրջանների բնակչության տրամադրություններից (արևմուտք, Ուկրաինայի կենտրոն), կորցրել է իմաստը հանրային կարծիքի հսկայական տեղաշարժերի կապակցությամբ, որոնք տեղի են ունեցել Ղրիմում և Դոնբասում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետևանքով[22][23][24][25]։

Ուկրաինայի հարավ-արևելքը և իշխանության դաշնայնացման և ապակենտրոնացման գաղափարները խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014)
 
«Ռուսական գարուն», Խարկով
 
«Հարավ-արևելք» ազատագրական շարժման դրոշները: Խարկով, 2014 թվականի ապրիլ

Արդեն 2013-2014 թվականների ձմռանը հարավ-արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ճգնաժամից հնարավոր ելք[26]։ Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին[27]։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը[28]։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ և Ռեգիոնների կուսակցության անդամ Միխայիլ Դոբկինը Ուկրաինայի դաշնայնացումը համարել է ի«շխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ «Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել»[29]։ Փետրվարի 20-ին Միխայիլ Դոբկինը «Կոմսոմոլսկայա պրավդա» թերթի խմբագրությունում ուղիղ եթերի ընթացքում հայտարարել է, որ Կիևն իրեն սպառել է որպես պետության կառավարման վայր, դաշնայնացումը երկրի միասնության պահպանման երաշխիքն է, իսկ ժողովրդավարությունն այսօրվա Ուկրաինայում անհնար է։ Նա առաջարկել է մտածել Կիևից Խարկով պետական մի շարք ինստիտուտների տեղափոխման մասին, որտեղ, նրա կարծիքով, փաստացի գտնվում է երկրի հարավ-արևելքի մայրաքաղաքը[30]։

 
Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1

Նախկին իշխանության օրոք դաշնայնացման գաղափարը, սակայն, զարգացում չստացավ։ Փետրվարի 14-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը լրագրող Վիտալի Կորոտիչին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ «Ուկրաինայի պետական սարքի դաշնային մոդելի ներդրման հարցն այս պահին արդիական չէ»[27]։ Սակայն արդեն մեկ շաբաթ անց Յանուկովիչը փաստացի հեռացվեց իր պաշտոնից, իսկ մարտի 11-ին արդեն նախկին Խարկովի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի դեմ քրեական գործ հարուցվեց Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 110-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեղադրանքով («Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության նկատմամբ ոտնձգություն, որը կատարել է իշխանության ներկայացուցիչը»)[31]։ Ինչպես գրել էր այն ժամանակ «Նովայա գազետան», խոսքը Դոբկինի հայտարարությունների մասին էր, որոնք նա արել էր փետրվարի 12-ին «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ժամանակ, դաշնայնացման և Նովոռոսիյսկի միության ստեղծման ճանապարհով երկրում իշխանության ապակենտրոնացմանն ուղղված գործողություններ կատարելու կոչերի մասին[32]։ Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի մարզեր)[33], Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Պատգամավորների համագումարը։ Արդեն փետրվարի 20-ին, երբ հայտարարվել էր համագումար հրավիրելու մասին, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը նախազգուշացրել էր, որ կոշտ կարձագանքի անջատողականության ցանկացած դրսևորման[33]։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում» բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար[33][34][35]։

Գերագույն ռադայի գործողությունները և առաջին արձագանքը հարավ-արևելքում խմբագրել

Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան, որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության[36] խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն ստացավ, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։ Հրաժարական տված Գերագույն ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին[37] փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը[38]։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար է ընտրվել ևս մեկ «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր՝ Արսեն Ավակովը[39]։ Գերագույն ռադան անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային[40], քվեարկել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային, կրթության և գիտության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին և առողջապահության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային աշխատանքից ազատելու որոշման օգտին։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը դրեց Գերագույն Ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա։ Նույն օրը Գերագույն ռադան «Ազատություն» կուսակցության նախաձեռնությամբ ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի օրենքը, որը նախատեսում էր պաշտոնական երկլեզու լինելու հնարավորություն այն տարածաշրջաններում, որտեղ ազգային փոքրամասնությունների թիվը գերազանցում է 10 %[41], որով ռուսաց լեզուն տարածաշրջանային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում։ Այս կապակցությամբ ԵԱՀԿ ազգային փոքրամասնությունների հարցերով գերագույն հանձնակատարը մտահոգություն է հայտնել, որ «լեզվի մասին» օրենքի վերացումը կարող է հանգեցնել նոր խռովությունների և կոչ է արել իշխանություններին լայն կոնսուլտացիաներ անցկացնել լեզվական քաղաքականության նկատմամբ հավասարակշռված և ներառական մոտեցում մշակելու նպատակով[42] փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը վետո է դրել այդ որոշման վրա[43], ինչպես նաև կարգադրել է հատուկ ժամանակավոր հանձնաժողով ձևավորել նոր լեզվական օրենքի անհապաղ պատրաստման համար։ Չնայած վետոն, Գերագույն ռադայի որոշումը չեղյալ հայտարարելու մասին «լեզվի մասին» օրենքի հասցրել է առաջացնել անհանգստություն շրջանում ազգային փոքրամասնությունների հետ, և նրանց մի շարք ներկայացուցիչներ կոչ են արել ուժեղացնել պաշտպանության փոքրամասնությունների լեզուների։ Ուկրաինայի արևելքում շաբաթվա վերջին սկսված բողոքի ցույցերի ընթացքում ցուցարարները, մասնավորապես, անհանգստություն են հայտնել ռուսալեզու բնակչությանը ազգային մակարդակով պետական կառավարման գործընթացից հանելու կապակցությամբ և պահանջել են ռուսաց լեզվին տալ երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ։

Փետրվարի 24-ին հայտարարվել էր Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ընդդիմություն անցնելու մասին, փետրվարի 25-ին այդ մասին հայտարարել էր նաև Ուկրաինայի Կոմկուսի խմբակցությունը։ Փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է խորհրդարանական նոր մեծամասնության՝ «Եվրոպական ընտրություն» կոալիցիայի ստեղծման մասին, որում ընդգրկվել են «Բատկիվշչինա», «Ազատություն» և երկու պատգամավորական խմբերի՝ «ինքնիշխան Եվրոպական Ուկրաինա» և «տնտեսական զարգացում» խմբակցությունների անդամները[44]։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ դարձավ Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվեց նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում[45]։

Մարտի 1-ին երկրի նոր ղեկավարության դեմ հանրահավաքներ են անցկացվել Խարկովում, Դոնեցկում, Դնեպրոպետրովսկում, Օդեսայում, Լուգանսկում և Ուկրաինայի հարավ-արևելյան մյուս քաղաքներում։ «Եվրամայդանի» ակտիվիստների հետ լուրջ բախումներ չեն եղել. միայն Խարկովում հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել և վնասվածքներ ստացել։ Ուկրաինայի մի շարք շրջանների քաղաքային և մարզային վարչակազմերի վրա ցուցարարները բարձրացրել են ռուսական դրոշներ։ Դոնեցկում ցուցարարներն առաջին անգամ ընտրել են «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» հրամանատար Պավել Գուբարևին[46]։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղաքային խորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորները որոշել են աջակցել տեղի բնակիչների նախաձեռնություններին, որոնք հնչել են Դոնեցկի հանրահավաքներում, և մարզային խորհրդին առաջարկել են անհապաղ հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին»։ Քաղխորհուրդը նաև որոշում է ընդունել ռուսերենը համարել պաշտոնական ուկրաիներեն և պահանջել համապատասխան որոշումների ընդունում Դոնեցկի մարզային խորհրդի պատգամավորներից։ Ռուսաստանը որոշվել է դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր։ «Դոնեցկի տարածքում քաղաքացիների հանդարտությունն ապահովելու և ծայրահեղական ազգայնական ուժերի կողմից հնարավոր ագրեսիվ դրսևորումներից պաշտպանվելու նպատակով» որոշվել է ստեղծել մունիցիպալ միլիցիա, իսկ «մինչև Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը բարդել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա»[47]։

Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, «քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում» իրավունք է վերապահում «օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին»[48][49][50]։

Իրադարձություններ Ղրիմում խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը
 
Ղրիմի և Ռուսաստանի դրոշները Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի վրա, որը գրավել է ռուսական հատուկ ջոկատը: Լուսանկարը՝ 2014 թվականի մարտի 3-ին

Փետրվարի 21-ին Ղրիմի ռուսամետ բնակիչները, որոնք հրաժարվում են ճանաչել Ուկրաինայի նոր ղեկավարությանը, բողոքի անժամկետ ակցիա են սկսել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ՝ պահանջելով Ուկրաինայից Ղրիմի անջատում և ինքնուրույն պետության ստեղծում։ Երբ Եվրամայդանի կողմնակիցները փորձել են խորհրդարանի մոտ անցկացնել «ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու» ակցիան, նրանց խանգարել են «ժողովրդա-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ[51][52]։

Փետրվարի 22-ից Սևաստոպոլից մեկնումների ժամանակ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները[53]։ Հաջորդ օրը քաղաքում տեղի է ունեցել «Ժողովրդական կամք ընդդեմ Ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որի մասնակիցներն իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»[54]՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին, ինչպես նաև հռչակել բանաձև, որում ասվում էր, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող պետական հեղաշրջում է համարում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև գորվարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը։ Հաջորդ օրը նա հայտարարեց հրաժարականի մասին[55]։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ժամանակ վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոյին կալանավորելու օրդերով, սակայն շենքի մոտ հավաքված ակտիվիստները ուժայիններին ստիպել են պատռել օրդերը և լքել շենքը[56]։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթար ժողովրդի Մեջլիսը հանրահավաք էր կազմակերպել՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը[57]։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը պոկել Ուկրաինայից[58]։ Միաժամանակ այստեղ ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մասնակիցների միջև վեճ է բռնկվել, որի հետևանքով 30 մարդ վնասվածքներ է ստացել, և երկու մարդ զոհվել Է[59]։

Փետրվարի 27-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի[60] մարտիկները գրավեցին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և ինքնավարության նախարարների խորհրդի շենքերը[61], բարձրացրին նրանց վրա ռուսական դրոշներ և բարիկադավորեցին շենքերի մատույցները, զինված մարդկանց կողմից ռազմավարական օբյեկտների գրավումը առանց տարբերանշանների տեղի էր ունենում նաև հետագայում։ Բլոկված Գերագույն խորհրդի շենքում պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին արտահերթ լիագումար նիստին, քվեարկել են նախարարների նախկին խորհրդի պաշտոնաթողության օգտին, կառավարության նոր ղեկավար են նշանակել Սերգեյ Ակսենովին և հայտարարել են Ղրիմում 2014 թվականի մայիսի 25-ին տարածաշրջանի «կարգավիճակի և լիազորությունների կատարելագործման հարցերով» հանրաքվե անցկացնելու մասին[62], ավելի ուշ հանրաքվեի օրն ու հարցը փոխվել են։ Ղրիմի նոր իշխանությունները հրաժարվել են ճանաչել Ուկրաինայի նոր կառավարության լեգիտիմությունը և օգնության խնդրանքով դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը[63]։

Իշխանության տեղական մարմինները, Ռուսաստանի աջակցության շնորհիվ և չնայած Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից հակազդեցության փորձերին և Արևմուտքի երկրների ճնշումներին, սեղմ ժամկետներում կազմակերպել և մարտի 16-ին անցկացրել են Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվե՝ առաջարկելով Ղրիմի բնակչությանը պատասխանել Ուկրաինայի կազմից նրա դուրս գալու և Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու հնարավորության մասին հարցին[64]։ Մարտի 17-ին հանրաքվեի արդյունքների և մարտի 11-ին ընդունված Անկախության հռչակագրի հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը որպես հատուկ կարգավիճակ ունեցող քաղաք։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ղրիմի Հանրապետության միջև ստորագրվեց Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի կազմ ընդունելու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում կազմավորվեցին նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության Սևաստոպոլ քաղաքը[65][66]։

Իրադարձությունները հարավ-արևելյան շրջաններում (մինչև ապրիլի 6-ը) խմբագրել

Խարկովի մարզ խմբագրել

Խարկով խմբագրել

 
Խարկով, մարտի 1, հակամայդանների կողմից շենքի գրոհից անմիջապես հետո
 
Խարկով, մարտի 1, Լենինի հուշարձանի պաշտպանություն
 
Խարկով, մարտի 23

Փետրվարի 22-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների բոլոր մակարդակների պատգամավորների Խարկովի համագումարից անմիջապես հետո Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար Միխայիլ Դոբկինը և Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը լքել են Ուկրաինայի տարածքը[67]։

Նույն օրը երեկոյան Ազատության հրապարակում՝ Լենինի արձանի մոտ, Եվրամայդանի կողմնակիցների հանրահավաքի ժամանակ որոշում է կայացվել ապամոնտաժել այն։ «Բատկիվշչինա»-ից մարզային խորհրդի պատգամավոր Իվան Վարչենկոն հավաքվածներին համոզել է սպասել, մինչև Գերագույն ռադան փետրվարի 25-ին որոշում ընդունի Ուկրաինայում կոմունիստական խորհրդանիշների ապամոնտաժման մասին, իսկ այդ ընթացքում կպատրաստվի ապամոնտաժման աշխատանքների անցկացման նախագիծ[68]։

Փետրվարի 23-ին Եվրամայդանի կողմնակիցների պատվիրակությունը, որոնք արգելափակել էին Խարկովի մարզային վարչակազմի շենքը՝ նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի հրաժարականի պահանջներով, նրա «տեսչություն» է անցկացրել՝ մինչև երեսուն «եվրամայդանցիներ» մտել են ղեկավարի աշխատասենյակ, «համոզվելու համար՝ ամեն ինչ կարգին է», պատից հանել են Վիկտոր Յանուկովիչի դիմանկարը և այն դուրս բերել փողոցում սպասող հանրահավաքի մյուս մասնակիցների մոտ։ Ավելի ուշ Յանուկովիչի դիմանկարը մուտքի մոտ հրկիզվել էր հավաքվածների հավանությանն արժանացած աղաղակների ներքո[69]։

Մինչդեռ Եվրամայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների միջև ծեծկռտուքի արդյունքում, որոնք իրենց սեփական հանրահավաքն էին անցկացնում այդ նույն հրապարակում, Լենինի արձանի շուրջ տարածքն զբաղեցրել են Խարկովի բնակիչները, որոնք դեմ են դրա ապամոնտաժմանը։ Նրանք հուշարձանը պատնեշով են պատել և լվացել են այն գրություններից, որոնք թողել են եվրամայդանցիները։ Հուշարձանի մոտ կազմակերպվել է շուրջօրյա հերթապահություն[68]։ Այստեղ ծավալվել է իսկական դաշտային ճամբար՝ դաշտային խոհանոցով, բուժկետով և տակառներով, որտեղ խարույկներ են աճեցրել՝ տաքանալու համար[70]։

Նույն օրը Խարկով վերադարձած Միխայիլ Դոբկինը և Գենադի Կերնեսը ելույթ են ունեցել Ազատության հրապարակում հավաքված Եվրամայդանի հակառակորդների առջև։ Դոբկինը կոչ է արել «Խարկովին պաշտպանել ագրեսորներից» և հայտարարել է, որ մտադիր չէ կատարել շրջանային վարչակազմի շենքը գրաված «եվրամայդանների» պահանջը և հրաժարական տալ։ Կերնեսը, որը դեռ օդանավակայանում հայտարարել է նոր իշխանությունների հետ համագործակցելու պատրաստակամության մասին «իրավիճակի կայունացման» համար, հավաքվածներին կոչ է արել «չտրվել սադրանքներին» և բոլոր հարցերը լուծել խաղաղ և օրինական ճանապարհով։ Կերնեսը փորձել է դիմել «եվրամայդանցիներին» և անցնել մարզային վարչակազմի շենք, սակայն վերջիններս հրաժարվել են նրա հետ խոսել՝ վանկարկելով «գետի ավազակախումբ»։ Կերնեսը հայտարարել է, որ ինքը դիմել է ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովին՝ պահանջելով միջոցներ ձեռնարկել շենքի ազատագրման համար[71][72]։

Փետրվարի 24-ին Խարկովում Եվրամայդանի համակարգող խորհուրդը հայտնել էր, որ ժամանակավորապես հրաժարվել է հուշարձանի ապամոնտաժման աշխատանքները սկսելու գաղափարից[68]։

Փետրվարի 24-ին Միխայիլ Դոբկինը հայտարարել է, որ մտադիր է առաջադրվել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում. «Ելնելով այն բանից, որ այսօր տոտալ հարձակում է տեղի ունենում ռուսալեզու բնակչության իրավունքների վրա, օրենքներ են ընդունվում, որոնք սպառնալիքի տակ են դնում բոլոր նրանց, ովքեր չեն ընկալում ֆաշիզմն ու ազգայնականությունը, ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր կոչեր են հնչում առանց դատաստանի և հետաքննության հաշվեհարդար տեսնել բազմաթիվ մարդկանց հետ»[73]։

Փետրվարի 25-ին «եվրամայդանցիները» շարունակում էին շրջափակել շենքը։ Ծառայողներին բաց էին թողնում աշխատատեղ, դուրս գալու ժամանակ ակտիվիստները ստուգում էին նրանց իրերը, որպեսզի նրանք փաստաթղթերը չներկայացնեն։ Երկու մուտքերը հսկում էին ինքնապաշտպանությունը, մյուսները բարիկադավորում էին։ Շենքում գտնվող «Բատկիվշչինայի» շրջանային խորհրդի պատգամավոր Իվան Վարչենկոն հայտարարել է, որ ակտիվիստները չեն բաժանվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Դոբկինը հրաժարական չի տվել։ Նրա խոսքով՝ ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը հեռախոսով խոսել է նահանգապետ և քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսի հետ, և երկու պաշտոնյաներն էլ երաշխավորել են, որ շահագրգռված են իրադարձությունների խաղաղ զարգացմամբ։ Մինչդեռ Արսեն Ավակովը հայտնել է, որ Խարկովի «պատվար» կազմակերպության առաջնորդ Եվգենի Ժիլինի նկատմամբ քրեական վարույթ է հարուցվել Խարկովում Եվրամայդանի կողմնակիցների վրա հարձակումներ կազմակերպելու մեղադրանքով, որը հետաքննելու է հատուկ ստեղծված քննչական-օպերատիվ խումբը[68][74][75][76][77][78][79]։

Մարտի 1-ին «Խարկովի համար» Հանրահավաքի մասնակիցները գրոհով վերցրել են Օգա շենքը՝ ճեղքելով «եվրամայդանցիների» պաշտպանությունը, և տանիքի վրա տեղադրել են ռուսական դրոշը։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը հանրահավաքի մասնակիցներին մի քանի անգամ կոչ է արել չենթարկվել «եվրամայդանցիների» սադրանքներին, քանի որ, նրա խոսքով, Օգա շենքում զինված մարդիկ են գտնվում, սակայն նրան չեն լսել[80][81][82]։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Վիտալի Դանիլովի վարկածով՝ խաղաղ հանրահավաքի ժամանակ ծեծկռտուք են կազմակերպել Ռուսաստանի քաղաքացիներ։ Նրա խոսքով՝ Խարկով են ժամանել ավելի քան 2 հազար ռուսաստանցիներ Բելգորոդի մարզից ավտոբուսներով, «հենց նրանք են սկսել ծեծել Եվրամայդանի կողմնակիցներին և անկարգություններ հրահրել։ Մինչ նրանց ժամանումը Խարկովում հանրահավաքը բացառապես խաղաղ էր»։ Սադրանք կատարելուց անմիջապես հետո ռուսաստանցիներն իբր տուն են գնացել[83]։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ռուսական դրոշը շենքի վրա տեղադրել է մոսկվացի լրագրող Միխաիլը (կեղծանունը՝ Միկա Ռոնքայնենը)[84]։

Մարտի 2-ին Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ հինգ հարյուրից մինչև հազար մարդ է մասնակցել հանրահավաքին՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության։ Ինչպես հաղորդում Է «Ինտերֆաքս-Ուկրաինա» գործակալության թղթակիցը, մարդիկ եկել են Ուկրաինայի պետական դրոշներով և «ոչ Մալորոսիային», «Խարկովը Ուկրաինան է»[85]։

Մարտի 5-ին Ազատության հրապարակում Խարկովի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ տեղի է ունեցել ռուսամետ հանրահավաք, որը, տարբեր տվյալներով, մեկից հինգ հազար մարդ է հավաքել։ Ցուցարարները պահանջում էին հանրաքվե անցկացնել և մարզի նոր նահանգապետ Իգոր Բալուտայի հրաժարականը[86][87][88][89][90][91][92]։

Նույն օրը երեկոյան «Աջ սեկտորի» մոտ տասը ակտիվիստներ հարձակվել են հանրահավաքի մասնակիցների վրա[91]։ Մի քանի մարդ ծեծի է ենթարկվել մետաղական ամրանների և բեյսբոլի մահակներով, երեքը հրազենային վնասվածքներ են ստացել[93][94]։

Մարտի 10-ին քաղաքում տեղի է ունեցել Եվրամայդանի կողմնակիցների հանրահավաքը՝ Վիտալի Կլիչկոյի մասնակցությամբ։ Հակամայդանցիները կանգնել են Կլիչկոյի բեմի ետևում[95][96]։

Հասարակական կազմակերպությունները Խարկովի մարզային խորհրդին դիմել են հուշագրով՝ պահանջելով արտահերթ նստաշրջան գումարել, որը պետք է մարզում դաշնային կառուցվածքի և պետական լեզվի վերաբերյալ հանրաքվե նշանակի, սակայն մարզային խորհուրդը հրաժարվել է՝ վկայակոչելով Ուկրաինայի Սահմանադրության 72-րդ հոդվածը[97]։ Խարկովի քաղաքային խորհուրդը որոշել է հայց ներկայացնել դատարան քաղաքում զանգվածային միջոցառումներ անցկացնելու քաղաքացիների իրավունքի սահմանափակման վերաբերյալ[98]։

 
Ռիմարսկի ողբերգության վայրը

Մարտի 14-ի երեկոյան «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները հարձակվել են Ազատության հրապարակում հակամայդանական հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Հարձակվողների հետապնդման ընթացքում հակամարտությունը տեղափոխվել է «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գրասենյակ Ռիմսկի փողոցում, որտեղ կանգ է առել հարձակվողների միկրոավտոբուսը (նույն ավտոբուսում, ինչպես պնդում են, տեղաշարժվել են զինյալները, որոնք մարտի 8-ին ծեծել են հակաֆաշիստական երթի մասնակիցներին)[99][100][101]։ Բանակցությունների Է ժամանել քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը։ Բարիկադավորները պահանջ են ներկայացրել՝ նրանց հնարավորություն տալ անարգել հեռանալ քաղաքից։ Նրանք ղեկավարում էր Անդրեյ Բիլեցկին՝ «Ուկրաինայի հայրենասերը» շարժման առաջնորդը, որը ավելի վաղ հետաքննության տակ էր գտնվում որպես Խարկովի լրագրողի ծեծի և սպանության փորձի կասկածյալ, իսկ փետրվարի վերջին վերականգնվեց նոր իշխանությամբ՝ որպես քաղաքական բանտարկյալ[102][103][104][105][106][107][108][109]։

Այնուհետև ցուցարարների շարասյունը շարժվել է Օլմինսկայի փողոցում գտնվող ռուսական գլխավոր հյուպատոսության ուղղությամբ՝ իր վրա կրելով 100 մետր երկարությամբ ռուսական դրոշը։ Ակտիվիստները բարձրաձայն ընթերցել և հյուպատոսությանն են հանձնել Խարկովի «վեչե»-ի անունից դիմումը, որում Ռուսաստանին խնդրել են «պաշտպանել իրավունքները» և «երաշխավորել խարկովցիների ազատությունը», ինչպես նաև «Խարկովի և Խարկովի մարզի տարածք խաղաղապահ զորքեր մտցնել»։ Այնուհետև ցուցարարները շարժվեցին դեպի մոտակայքում գտնվող Լեհաստանի գլխավոր հյուպատոսություն, որտեղ նույնպես հանրահավաք անցկացրեցին՝ պահանջելով դադարեցնել Արևմուտքի միջամտությունը Ուկրաինայի գործերին։

Մարտի 22-ին հանրահավաքում հնչել են հարավ-արևելյան տարածաշրջանի համար լայն ինքնավարության պահանջներ։

Մարտի 30-ին մի քանի հազար մարդ է հավաքվել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան ութ շրջաններից ինքնավարություն ստեղծելու կարգախոսով ցույցի, պահանջել են տնային կալանքից ազատել Իգնատ Կրոմսկուն, որին ձերբակալել էին մարտի 1-ին Խարկովի վարչակազմի ազատագրմանը մասնակցելու համար «զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման» մեղադրանքով[110]։

Չուգուև խմբագրել

Փետրվարի 22-ին տեղական ժամանակով ժամը 22:00-ին հավաքվել է Եվրամայդանի շուրջ 300 հակառակորդների ինքնաբուխ հանրահավաքը, որը շարունակվել է մինչև փետրվարի 23-ի գիշերը ժամը 2-ը[111]։

Դոնեցկի մարզ խմբագրել

Դոնեցկ խմբագրել

Փետրվարի 28-ին փետրվարի վերջին ստեղծված «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» շարժման հրամանատար Պավել Գուբարևը եկել էր քաղաքային խորհրդի նստաշրջան և պատգամավորներին վերջնագիր ներկայացրել՝ պահանջելով ճանաչել Գերագույն ռադայի, Յացենյուկի կառավարության և Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ոչ լեգիտիմ լինելը։ Մերժում ստանալով՝ նա ձեռնամուխ է եղել իր կողմնակիցների հանրահավաքի կազմակերպմանը[112]։

 
Ցույց Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1

Մարտի 1-ին հակակառավարական ռուսամետ հանրահավաքին 7-10 հազար մարդ էր հավաքվել։ Նրանք գրոհել և գրավել են վարչակազմի շենքը[113]։ Բախումներ են տեղի ունեցել նաև Եվրամայդանի կողմնակիցների և ռուսամետ միտինգավորների ժողովի միջև։ Շենքի առջև բարձրացվել է ռուսական դրոշը։ Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները վանկարկել են «Ռուսաստան» և «Սլավա Բերկուտա»[114]։ Հանրահավաքում բանաձև է ընդունվել «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» առաջնորդ Պավել Գուբարևի մարզային պետական վարչակազմի ղեկավար ընտրվելու և Դոնեցկի մարզի ճակատագրի շուրջ հանրաքվե անցկացնելու մասին։ Հանրահավաքի մասնակիցներին դուրս եկած Դոնեցկի քաղաքային ղեկավար Ալեքսանդր Լուկյանչենկոն հայտարարել է, որ Դոնեցկի մարզային խորհրդի նստաշրջանը համաձայնել է ցուցարարների պահանջներին[115][116]։

Ժողովրդական հավաքի ժամանակ Պավել Գուբարևը ընտրվել է Դոնեցկի «ժողովրդական նահանգապետ»[117]։ Մարտի 2-ի գիշերը Գուբարևի վրա հարձակում է տեղի ունեցել։

Մարտի 2-ին շուրջ 4 հազար մարդ է հավաքվել Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ՝ Ռուսաստանի, Խորհրդային Միության և մի քանի կազմակերպությունների, մասնավորապես՝ «Ռուսկի բլոկ» կուսակցության դրոշների ներքո։ Մարդիկ հանդես են եկել կենտրոնական և տեղական իշխանությունների դեմ[118]։

Մարտի 2-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը պաշտոնից ազատել էր Դոնեցկի մարզի նահանգապետ Անդրեյ Շիշացկիին և այդ պաշտոնում նշանակել գործարար Սերգեյ Տարուտային։

Մարտի 3-ին այդ որոշմանը դեմ է դուրս եկել մոտ 1,5 հազար մարդ[119]։ Ռուսամետ ցուցարարների ներկայացուցիչները ելույթ են ունեցել մարզխորհրդի նստաշրջանում և պահանջել ճանաչել գործող կենտրոնական իշխանության ոչ լեգիտիմ լինելը[120]։ Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի համար ստորագրահավաք է սկսվել[119]։

Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները Դոնեցկում գրոհով վերցրել են Դոնեցկի մարզային պետական շենքը, այն բանից հետո, երբ շրջանային խորհուրդը հրաժարվել է ճանաչել «ժողովրդական նահանգապետի»՝ Պավել Գուբարևի իշխանությունը[121]։ Այդ ժամանակ էլ որոշ ցուցարարներ հարձակվել են նաև Դոնեցկի մարզային վարչակազմի նախկին ղեկավար Անդրեյ Շիշացկու վրա[122]։ Տեղի ոստիկանությունը հրաժարվել է աջակցել այդ ցուցարարներին[112]։

Գուբարյովն իր մամուլի ասուլիսում հրապարակել է հարցեր, որոնք առաջարկվում էր դնել Դոնեցկի հանրաքվեի՝ պետական կառուցվածքի ապագայի, Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ընտրությունների և մարզի տարածքում ապագա պետական լեզվի մասին[123]։ Ինքը Գուբարևը հայտարարել է, որ հանդես է գալիս Դոնեցկի մարզը Ռուսաստանի Դաշնության կազմում ընդգրկելու օգտին, սակայն չի բացառում, որ տարածաշրջանը գտնվի ունիտար կամ դաշնային Ուկրաինայի կազմում[112]։ Սերգեյ Տարուտան հետագայում նշել է, որ, իր տվյալներով, այն ժամանակ դոնչանի ավելի քան մեկ երրորդը հանդես էր գալիս Ռուսաստանին միանալու օգտին[124]։

Մարտի 4-ին Մայր Տաճարի դիմաց տեղի է ունեցել Ուկրաինայի միասնության կողմնակիցների հանրահավաքը, որը հավաքել է շուրջ 1500 մարդ[125]։

Մարտի 5-ի առավոտյան Դոնեցկի ոստիկանությունը ցուցարարներին վտարել է մարզային վարչակազմի շենքերից՝ իբր տեղադրված ռումբի պատրվակով[112]։ Նույն օրը՝ ժամը 16:00-ին, ռուսամետ ակտիվիստները, որոնց թիվը տարբեր ԶԼՄ-ների լուսաբանման մեջ տատանվել է 1-15 հազար մարդ[126][127][128], որոնք հավաքվել են մարզային վարչակազմի շենքի դիմաց հանրահավաքի ժամանակ, կրկին գրավել են Դոնեցկի մարզխորհրդի շենքը, որտեղ գտնվում է նաև մարզային պետական վարչակազմը[129] և պետական իշխանության շենքերը[130]։ Բախումների ժամանակ բժիշկներին դիմել է 7 մարդ, մեկը հոսպիտալացվել է[131]։ Գուբարևը որոշել է դադարեցնել Գանձապետարանի աշխատանքը, որպեսզի դադարեցնի Ուկրաինական գանձարան գումար փոխանցելը, սակայն Գանձապետարանի պետի պաշտոնակատարը հրաժարվել է կատարել նրա պահանջները[128]։ Այդ ժամանակ էլ Ուկրաինայի ռուսամետ ակտիվիստները հարձակվել էին «հանուն միասնական Ուկրաինայի» հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ուկրաինական նոր իշխանության կողմնակիցներն ունեցել են 5000, իսկ նրանց հակառակորդները՝ 1000, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է ցրել ցույցը և ծեծել մասնակիցներին[126][127]։ Դոնեցկի ոստիկանության շենքում ռուսամետ ակտիվիստների գործողությունները «բացահայտ վանդալիզմ» են անվանվել[132]։

Մարտի 6-ին՝ առավոտյան ժամը 6:45-ին, ոստիկանությունը խնդրել է ազատ արձակել գանձապետարանի և վարչակազմի շենքերը, որի դիմաց հրապարակում եղել է ոչ ավելի, քան երկու հարյուր մարդ[128]։ Արդյունքում նրանք կրկին մաքրել են Դոնեցկի շրջանի շենքը՝ ձերբակալելով մոտ 70 ակտիվիստների։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և հատուկ նշանակության ջոկատի աշխատակիցներին նույն օրվա երեկոյան Դոնեցկի կոնսպիրատիվ բնակարանում հաջողվել է ձերբակալել Պավել Գուբարևին (ձերբակալությունն իրականացվել է դատարանի որոշման հիման վրա՝ «Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ ոտնձգություն», «այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգի բռնի փոփոխությանը կամ տապալմանը» և «պետական կամ հասարակական շենքերի կամ կառույցների զավթմանը» հոդվածներով բաց քրեական վարույթի շրջանակներում)[133][134] այն պահին, երբ նա հարցազրույց էր տալիս BBC-ի թղթակիցներին[135]։ Հետագայում ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ Կիևի Շևչենկովի շրջանային դատարանը Պավել Գուբարևին երկու ամսով կալանավորել է[136]։

Մարտի 7-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկություն էր հայտնվել, որ Դոնեցկի «Բերկուտի» մարտիկները հրաժարվել են կատարել հրահանգը՝ ցրելու ցուցարարներին շրջանի վարչակազմի ղեկավար Սերգեյ Տարուտայի նշանակման դեմ և Դոնեցկի մարզի ձերբակալված «ժողովրդական նահանգապետի» ազատ արձակման համար[137]։ Դոնեցկի մարզում ՆԳՆ գլխավոր վարչության մամուլի ծառայությունը հայտարարել է, որ այդ տեղեկատվությունը սխալ է և այն սադրանք է անվանել[138]։

Ուկրաինայի իշխանությունները թույլ չեն տվել Ռուսաստան-1, ՆՏՎ և ՏՎԿ ռուսական ալիքների նկարահանող խմբերին մտնել քաղաք։ Դոնեցկի օդանավակայանում հարցազրույցից հետո նկարահանող խմբերին ստիպել են նստել և վերադառնալ Մոսկվա[139][140][141]։

 
Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 9

Մարտի 8-ին Լենինի հրապարակում հանրահավաք էր դուրս եկել 2-3 հազար մարդ։ Ակցիայի մասնակիցները, ձեռքում պահելով ռուսական դրոշները, պահանջել են Դոնբասի կարգավիճակի հարցով հանրաքվե անցկացնել։ Այս նախաձեռնության հեղինակը Պավել Գուբարևն էր։ Մարտի 7-ին Կիևի դատարանը նրան երկու ամսով կալանավորել էր անջատողականության և իշխանությունը բռնի տապալելու փորձի կասկածանքով[88][142]։

Մարտի 13-ին օրվա ընթացքում Դոնեցկում ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մարդիկ ռուսական դրոշներ, պաստառներ էին պահում քաղաքական հալածանքների, ՆԱՏՕ-ին և ԵՄ-ին անդամակցելու դեմ։ Երեկոյան սկսվել է Ուկրաինայի միասնության հանրահավաքը[143]։ Մասնակիցների միջև բախումներ են տեղի ունեցել, որոնց ընթացքում 50 մարդ Է տուժել, 2 մարդ զոհվել է[144][145][146][147][148]։ Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն[149] ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները[150] զինված են եղել տրավմատիկ զենքով, գազային բալոնչիկներով, բիթերով ու ամրանների կտորներով։

Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները զինված են եղել տրավմատիկ զենքով և գազային բալոնչիկներով։

Մարտի 14-ին ՌԴ ԱԳՆ-ն տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ հայտարարություն է արել։ Դրանում ասվում էր, որ ուկրաինական իշխանությունները չեն վերահսկում իրավիճակը, և Ռուսաստանը պատրաստ է պաշտպանել Ուկրաինայի հայրենակիցներին[151][152]։ Նույն օրը Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Դոնեցկի ողբերգության մասին Ռուսաստանի Դաշնության հայտարարությունն անվանել է «ցինիկ և անպատասխանատու» և հերթական անգամ կոչ Է արել Ռուսաստանի Դաշնությանը դադարեցնել Ուկրաինայում լարվածության էսկալացիան և անկարգությունների կազմակերպումը և վերադառնալ միջազգային-իրավական դաշտ, նախևառաջ, հստակ հետևել ՄԱԿ-ի կանոնադրության պահանջներին, որն արգելում է միջամտել այլ պետությունների ներքին գործերին[153][154]։

Մարտի 15-16-ը Դոնեցկում ակցիաներ են անցկացվել՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի կարգավիճակի հանրաքվեի։ Մարտի 15-ին տասհազարանոց հանրահավաքի մասնակիցները, որոնք սկսվել էին որպես երթ՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի հանրաքվեի, արգելափակել էին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքը՝ պահանջելով ազատել Պավել Գուբարևին և 70 այլ կալանավորների ռուսամետ բողոքներին մասնակցելու համար[109][155]։

Ցուցարարների մի մասը շարժվել է շրջանային դատախազության շենքի մոտ՝ պահանջելով Նիկոլայ Ֆրանտովսկու երդումը, որը վերջերս նշանակվել էր մարզի դատախազի պաշտոնում։ Նա, սակայն, հրաժարվել է ենթարկվել և մեքենա նստելով հեռացել է։ Ցուցարարների վերջին նպատակը «Դոնբասի ինդուստրիալ միություն» մետալուրգիական կորպորացիայի գրասենյակն էր։ Նրա համասեփականատերերից մեկը Դոնեցկի մարզի նոր նահանգապետ միլիարդատեր Սերգեյ Տարուտան է[109][156]։

Մարտի 17-ին Դոնեցկի տանկը քիչ էր մնում ճնշում գործադրեր մարդկանց վրա, որոնք արգելափակել էին ուկրաինական ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժը[157]։ Բացի այդ, տեղի բնակիչները պիկետներ են կազմակերպել զորամասերի և կամուրջների մոտ, որոնք տանում են ռուս-ուկրաինական սահմանի ուղղությամբ։ Տեղի բնակիչների խոսքով՝ դա պայմանավորված է եղել պատերազմի դժկամությամբ, ինչպես նաև այն մտավախությամբ, որ տեղի սահմանապահներին կփոխարինեն ազգայնականներով[158]։

Տարուտայի նահանգապետը հայտնել է, որ իր և իր եղբոր միջոցներով ուկրաինա-ռուսական սահմանի ամբողջ հատվածի երկայնքով չորս մետր լայնությամբ փոս են փորել[159]։

Մարտի 19-ին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ձերբակալել են «Դոնեցկի հանրապետություն» հասարակական կազմակերպության առաջնորդներից Անդրեյ Պուրգինին։

  • Մարտի 1-ի հանրահավաքը Դոնեցկում
  •  
    Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 1-ին
  •  
    Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 8-ին
  •  
    Ազատություն Գուբարևին
  •  
    Ծաղիկներ այն վայրում, որտեղ 2014 թվականի մարտի 13-ին մարդիկ են տուժել
  •  
    Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 15-ին

Մարտի 20-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը Դոնեցկի օդանավակայանում Ուկրաինա չի թողել չորս լրագրողների Ռուսաստանից, երկրից արտաքսվել են «Ռոսիա-1» հեռուստաալիքի թղթակից Ալեքսանդր Բուզալաձեն (նրա ռուսական անձնագրում դրոշմվել է Ուկրաինա 3 տարով մուտքի արգելքի մասին) և «Սեգոդնյա» պարբերականի լրագրողը[160][161]։

Մարտի 22-ին և 23-ին զանգվածային ակցիաներ են տեղի ունեցել Գուբարևի ազատագրման և տարածաշրջանի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի անցկացման, ինչպես նաև Վիկտոր Յանուկովիչին՝ որպես լեգիտիմ նախագահի աջակցության պահանջով[162][163]։

Մարտի 30-ին հազարավոր բնակիչներ մասնակցել են Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի աջակցությանը նվիրված հանրահավաքին[164]։

Ապրիլի 4-ին ՆԳՆ Դոնեցկի մարզի վարչությունը հայտնել էր, որ մարտի ընթացքում տարածաշրջանում տեղի է ունեցել շուրջ 200 ակցիա, որոնց մասնակցել է ավելի քան 130 հազար մարդ։ Հանրահավաքների մասնակիցների նկատմամբ բացվել է 46 քրեական վարույթ «հանրահավաքների ժամանակ կատարված խախտումների» վերաբերյալ, որոնք ենթակա են զանգվածային անկարգությունների, խուլիգանության, հասարակական կարգի խմբակային խախտումների, պետական կամ հասարակական շենքերի կամ շինությունների զավթման, լրագրողների մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու, իրավապահ մարմինների աշխատակիցների նկատմամբ բռնություն գործադրելու և այլն[165][166]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации Արխիվացված 2014-07-12 Wayback Machine
  2. ↑ Депутат ВР: в дестабилизации Украины виноваты западные регионы страны
  3. ↑ Уикенд в Донецкой республике, или Как граждане борются с «хунтой»
  4. ↑ John-Paul Himka. The History behind the Regional Conflict in Ukraine // Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. — Volume 16 (New Series). — Number 1 (Winter 2015). — P. 130.
  5. ↑ Депутат Рады: основная проблема Киева — в отсутствии диалога с народом
  6. ↑ Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину? // Christian Science Monitor, перевод ИноСМИ.ру
  7. ↑ Эксперт: ситуация на востоке Украины — продолжение кризиса в стране
  8. ↑ Klußmann Von Uwe Konflikt mit Russland: Die fatalen Fehler der Regierung in Kiew(գերմ.) // Der Spiegel-online : Интернет-журнал. — 2014-03-03.
  9. ↑ Richard Sakwa. Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands : [անգլ.]. — I.B.Tauris. — 2014. — P. 149. — 220 p. — ISBN 9781784530648.:

    A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…
  10. ↑ Карта занятий ОГА в Украине: восемь регионов оказались под контролем демонстрантов // ТСН(ուկր.)
  11. ↑ В Житомире создали «Народную раду» // Росбалт, 29.01.2014
  12. ↑ Рада на замену. Подробности.ua.
  13. ↑ В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова. Интерфакс, 25.04.2014
  14. ↑ Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине. Интерфакс, 25.04.2014
  15. ↑ «Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 10-ին.
  16. ↑ На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор». ИТАР-ТАСС, 12.03.2014
  17. ↑ Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт Миссии ОБСЕ по оценке положения в области прав человека на Украине от 12 мая 2014 года):

    В ходе протестов, приведших к падению режима B. Януковича, а также в последующий период, действия крайне правых националистических организаций, включая те, которые координировали свои действия через движение «Правый сектор», стали организованнее, а их голос зазвучал громче. Русскоязычное население на востоке Украины особенно беспокоит активизация крайне правых организаций и их заметная роль в организации протеста на «Майдане», в том числе их участие в столкновениях с силами безопасности с применением насилия и в захвате административных зданий. Многие представители русскоязычного населения говорили о том, что боятся ультранационалистической идеологии, антирусской риторики, полувоенных организаций и угрозы насилия.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)
  19. ↑ Ломко И. Г. Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015
  20. ↑ 20,0 20,1 Исследование «Мнения и взгляды населения Юго-Востока Украины: Апрель 2014 года» // Киевский международный институт социологии
  21. ↑ «Программа «Отбой». В студии гость Евгений Жилин, руководитель подразделения ополченцев «Оплот»». Говорит Москва. 08-09-2014. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  22. ↑ Південного Сходу більше немає
  23. ↑ Три мифа об украинском юго-востоке
  24. ↑ Обзор еженедельников: миф о единстве юго-востока
  25. ↑ Исследование Washington Post разрушило миф о расколе Украины и пропутинском «юго-востоке»
  26. ↑ «Внеочередная сессия: «РОДИНА» призвала к федерализации Украины. Таймер, 02.12.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 10-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению. Zn.ua, 14.02.2014
  28. ↑ Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости. Главред, 10 февраля 2014
  29. ↑ Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады. Zn.ua, 12.02.2014
  30. ↑ Губернатор Харьковской области Михаил Добкин отрицает возможность демократии. Коммерсант.ru, 20.02.2014
  31. ↑ Бывший губернатор Харьковской области помещён в СИЗО. Коммерсант.ru, 11.03.2014
  32. ↑ «Экс-губернатор Харьковской области Добкин задержан после допроса. Новая газета, 11.03.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 10-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 В Харькове решили отдать власть местным советам. Коммерсант.ru, 22.02.2014
  34. ↑ Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014
  35. ↑ «Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка». 2014 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 16-ին.
  36. ↑ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04)(ուկր.)
  37. ↑ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29)(ուկր.)
  38. ↑ Верховна Рада обрала спікера // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31)(ուկր.)
  39. ↑ «Аваков возглавил МВД|УКРИНФОРМ». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 25-ին.
  40. ↑ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29)(ուկր.)
  41. ↑ Рада отменила закон о языках нацменьшинств. Polemika.com.ua Արխիվացված 2014-07-17 Wayback Machine
  42. ↑ http://www.osce.org/hcnm/115643 Restraint, responsibility and dialogue needed in Ukraine, including Crimea, says OSCE High Commissioner on National Minorities
  43. ↑ Турчинов объяснил, почему не подписал языковой закон
  44. ↑ Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: В Раде создана парламентская коалиция
  45. ↑ Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины — Интерфакс
  46. ↑ Донецкий горсовет потребовал немедленно назначить референдум о дальнейшей судьбе региона. Коммерсант.ru, 01.03.2014
  47. ↑ Восточную Украину охватила «война флагов» — КоммерсантЪ. Korrespondent.net, 03.03.2014
  48. ↑ «Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины». 2014 թ․ մարտի 2. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 16-ին.
  49. ↑ «Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка». 2014 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 16-ին.
  50. ↑ Александр Проханов. «Я брал аэропорт» // «Завтра», 4 декабря 2014 года.
  51. ↑ «У здания крымского парламента произошла потасовка» (ռուսերեն). Lenta.Ru. 2014 թ․ փետրվարի 21. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 28-ին.
  52. ↑ В Симферополе на митинги стали приходить с оружием
  53. ↑ На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков
  54. ↑ по факту председателя координационного совета по организации Севастопольского городского Управления по обеспечению жизнедеятельности города, так как мэром может быть лишь гражданин Украины
  55. ↑ «Новости региона». Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации. 2014 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  56. ↑ «Народный» мэр Севастополя приступил к работе
  57. ↑ Татары под Верховным Советом Крыма скандируют «Слава Украине!»
  58. ↑ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым // «Украинская правда», 26.02.2014.
  59. ↑ В Симферополе во время митингов погибли двое Արխիվացված 2014-11-09 Wayback Machine.
  60. ↑ Автор: Андрей Кондрашов. ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года. Արխիվացված 2015-03-15 Wayback Machine Телеканал «Россия 1» // russia.tv
  61. ↑ По факту захвата зданий Совета и Совмина Крыма возбуждено уголовное дело по статье «террористический акт» Արխիվացված 2014-10-06 Wayback Machine // РБК, 27.02.2014
  62. ↑ Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии
  63. ↑ «Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксёнова». Пресс-служба Верховного Совета АРК. 2014 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  64. ↑ Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России
  65. ↑ Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов
  66. ↑ «Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым».
  67. ↑ Руководители Харьковской области покинули территорию Украины. Интерфакс, 22.02.2014
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 68,3 Защитники памятника Ленину в Харькове вышли на пикет. Интерфакс, 26.02.2014
  69. ↑ Перед обладմինիстрацией Харькова сожгли портрет Януковича. Интерфакс, 23.02.2014
  70. ↑ Протесты в Харькове. Сегодня.ua, 26.02.2014
  71. ↑ Кернес и Добкин вернулись в Харьков. Accidents news, 23.02.2014
  72. ↑ «В Харькове укрепляют баррикады. Русская служба Би-Би-Си, 24.02.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 10-ին.
  73. ↑ Добкин решил идти в президенты Украины. Интерфакс, 24.02.2014
  74. ↑ Как активисты Евромайдана охраняют ОГА в Харькове. Сегодня.ua, 25.02.2014
  75. ↑ Аваков обещает разобраться с «Оплотом». Сегодня.ua, 23.02.2014
  76. ↑ Харьков поднял флаг России. МК, 26.02.2014
  77. ↑ Мэр Харькова безуспешно попытался снять флаг России со здания горсовета. Интерфакс, 26.02.2014
  78. ↑ «Кернес пытается снять российский флаг. Факти ICTV, 26.02.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 10-ին.
  79. ↑ Кернес договорился. В Харькове перед горсоветом сняли российский флаг. Корреспондент.net, 26.02.2014
  80. ↑ «Сейчас они стоят на коленях». Из харьковской ОГА выбили сторонников Майдана. Korrespondent.net, 01.03.2014
  81. ↑ «Сейчас они стоят на коленях». В Харькове во время штурма здания ОГА пострадало 97 человек. Korrespondent.net, 01.03.2014
  82. ↑ Милиция открыла уголовное производство по факту штурма Харьковской ОГА. Korrespondent.net, 01.03.2014
  83. ↑ Драку на митинге в Харькове устроили пророссийские активисты из Белгорода — нардеп. Korrespondent.net, 01.03.2014
  84. ↑ Флаг России на здание Харьковской ОГА поднял москвич (фото) // Сегодня.ua
  85. ↑ В Харькове проходит митинг в поддержку территориальной целостности Украины. Korrespondent.net, 02.03.2014
  86. ↑ В Харькове на Площади Свободы проходит пророссийский митинг // УНИАН
  87. ↑ «Число собравшихся на митинге в Харькове выросло до 5 тысяч человек». ИТАР-ТАСС. 2014 թ․ մարտի 5. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 5-ին.
  88. ↑ 88,0 88,1 Жители Донецка и Харькова митинговали за референдум. Участники акций выступили за изменение статуса юго-восточных регионов Украины // «Коммерсантъ» от 08.03.2014
  89. ↑ У Харкові проросійські активісти влаштували «антифашистську ходу»(ուկր.) // Украинская служба Би-би-си
  90. ↑ Пророссийский митинг в Харькове завершился антифашистским маршем // Росбалт
  91. ↑ 91,0 91,1 В Харькове около 10 бойцов «Правого сектора» напали на мирных митингующих // LifeNews
  92. ↑ Около 7 тыс. человек выступили за предоставление Харьковской области полномочий автономии // Искра Ньюз.— 9 марта 2014
  93. ↑ В Харькове неизвестные обстреляли людей, возвращавшихся с мирного митинга Արխիվացված 2014-08-09 Wayback Machine.
  94. ↑ В Харькове пророссийские организации в воскресенье проведут референдум-вече // УНИАН
  95. ↑ В Харькове сторонники РФ забросали Кличко яйцами и петардами // УНИАН
  96. ↑ «Виталия Кличко забросали куриными яйцами на митинге в Харькове». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 10-ին.
  97. ↑ Харьковский облсовет отказался назначать референдум
  98. ↑ Горсовет подаёт иск в суд, чтобы не допустить референдума о федерализации // «Городской Дозор» (Харьков)
  99. ↑ «Парковая страница Imena.UA». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 17-ին.
  100. ↑ «В столкновениях в Харькове убиты два человека, за беспорядки арестованы 25 человек». Комсомольская правда в Украине. 15-03-2014. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 7-ին.
  101. ↑ Стали известны имена погибших и раненых в Харькове // vesti.ua
  102. ↑ Хронология кровавого противостояния в Харькове // vesti.ua
  103. ↑ Радикалы «Правого сектора» захватили заложников в Харькове // Российская газета
  104. ↑ Операция по освобождению заложников в Харькове завершена // ИТАР-ТАСС
  105. ↑ В Харькове боевики захватили трёх заложников // Газета.Ru
  106. ↑ В штабе «Правого сектора» в Харькове взяли заложников Արխիվացված 2014-03-15 Wayback Machine // Радио «Маяк».
  107. ↑ Лихоманов П. Захватившие людей в Харькове боевики отбыли в неизвестном направлении // Российская газета.— 15.03.2014.
  108. ↑ В Харькове 25 участников беспорядков на Рымарской отправили в СИЗО // vesti.ua.
  109. ↑ 109,0 109,1 109,2 Харьков и Донецк потянуло в Крым. Демонстрации на востоке Украины переросли в массовые беспорядки // Газета «Коммерсантъ» № 43 от 17.03.2014
  110. ↑ Участники пророссийских митингов на Украине потребовали автономию для юго-восточных областей страны // RT.— 30.03.2014
  111. ↑ «Харьковщина: Памятнику Ленину в Чугуеве — быть! | Компартія України». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 10-ին.
  112. ↑ 112,0 112,1 112,2 112,3 «Моя популярность — это их глупость». Интервью с «народным губернатором» Донецкой области Павлом Губаревым, Lenta.ru, 05.03.2014.
  113. ↑ Thousands rally against 'illegitimate govt', raise Russian flags in eastern Ukraine — RT News
  114. ↑ «В Донецке подняли российский флаг перед зданием областной администрации». Pravda.ru. 01.03.2014. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 2-ին.
  115. ↑ «Донецк накрыла «Русская весна»». Новая газета. 01.03.2014. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 1-ին.
  116. ↑ «"Русская весна" в Донецке: губернатором стал лидер народного ополчения, в Донбассе пройдёт референдум». Накануне.RU. 01.03.2014. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 1-ին.
  117. ↑ Комментарии по теме: Народный губернатор Донецка призвал к сопротивлению олигархам | Форум KM.RU
  118. ↑ Митинги в Донецке: палаточный городок «за Россию» и избитые журналисты — Korrespondent.net
  119. ↑ 119,0 119,1 ВЗГЛЯД / Жители Донецка вышли на митинг против назначенного Киевом губернатора
  120. ↑ «В Донецке агрессивные митингующие взломали металлическую решётку и ворвались во двор облсовета». УНИАН. 03.03.2014. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 3-ին.
  121. ↑ В Донецке пророссийские сепаратисты штурмуют ОГА | Украинская правда
  122. ↑ Пророссийские активисты напали на экс-губернатора Донбасса
  123. ↑ Донбасс огласил вопросы референдума, народный губернатор выходит «в свет», Накануне.ru.
  124. ↑ Тарута: «Нового президента обязательно должен принять восток» — В ночь со второго на третье марта в Верховной Раде происходило совещание — LB.ua
  125. ↑ Массовый митинг за единство Украины прошёл в Донецке, 4 марта 2014 г. — УНІАН, 04.03.2014
  126. ↑ 126,0 126,1 В Донецке митингующие против новой власти заняли здание ОГА, Polemika.com.ua Արխիվացված 2015-04-02 Wayback Machine
  127. ↑ 127,0 127,1 Пророссийские активисты напали на мирных граждан в Донецке и спровоцировали драку
  128. ↑ 128,0 128,1 128,2 Русский и бессмысленный. Последний день «народного губернатора» Донецкой области: репортаж «Ленты.ру»
  129. ↑ В Донецке взяли штурмом ОГА с криками «Беркут» и «Россия»
  130. ↑ Пророссийские активисты в Донецке ворвались в госказначейство и на ТРК «Донбасс»
  131. ↑ Во время столкновений в Донецке пострадали семь человек
  132. ↑ В милиции рассказали, что пророссийские активисты разгромили комнату ветеранов в облсовете
  133. ↑ СБУ задержала самопровозглашенного губернатора Донецкой области
  134. ↑ Задержан «народный губернатор» Донецкой области Lenta.ru 06.03.2014
  135. ↑ Ньюмен Д. (2014 թ․ մարտի 9). «Донецк: как арестовали «народного губернатора» Губарева». Русская служба Би-би-си. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 9-ին.
  136. ↑ Суд арестовал донецкого «народного губернатора» Lenta.ru 07.03.2014
  137. ↑ Донецкий «Беркут» встал на сторону народа
  138. ↑ В Донецком главке милиции информацию о бунте экс-«Беркута» назвали провокацией // Информационное агентство «ОстроВ», 07.03.2014
  139. ↑ Пограничники не пускают на Украину россиян и журналистов // НТВ.Ru
  140. ↑ Группу программы «События» телеканала ТВЦ не пустили на Украину | РИА Новости
  141. ↑ МИД РФ счёл недопуск российских тележурналистов в Украину «попранием свободы прессы»
  142. ↑ У Донецьку проходить проросійський мітинг
  143. ↑ Кровавый митинг 13 марта в Донецке — один погибший, один в очень тяжелом состоянии, десятки пострадавших, 62.ua — Новости Донецка
  144. ↑ «2 ПОМЕРЛИ І БЛИЗЬКО 50 ОСІБ ПОСТРАЖДАЛИ У СУТИЧКАХ В ДОНЕЦЬКУ». Украинская правда. 13 марта 2014. Վերցված է 10 апреля 2014-ին.
  145. ↑ http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ Արխիվացված 2014-03-15 Wayback Machine Информация о пострадавших 13 марта на митингах города на сайте областного департамента здравоохранения
  146. ↑ http://dn.vgorode.ua/news/215093-shokyruuischee-vydeo-na-koleny-tvary-yly-kak-prokhodyla-travlia-ukraynskykh-aktyvystov Сайт «Новости Донецка» Подробности 13 марта
  147. ↑ http://novosti.dn.ua/details/220135/ Новости Донбасса: «В Донецке убили активиста Дмитрия Чернявского»
  148. ↑ В столкновениях в Донецке погиб человек
  149. ↑ Пророссийские активисты получали арматуру из машин без номеров, которые стояли возле площади — информация о событиях 13 марта 2014 года в Донецке на сайте www.62.ua
  150. ↑ Информация о событиях 13 марта в Донецке
  151. ↑ МИД РФ заявил о праве Москвы защитить соотечественников на Украине — Интерфакс
  152. ↑ Заявление МИД России в связи с трагическими событиями в Донецке
  153. ↑ Информация информационного агентства УНИАН
  154. ↑ «Комментарий МИД Украины в ответ на заявление МИД РФ относительно событий в Донецке 13 марта на сайте МИД». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 15-ին.
  155. ↑ Жители Донецка прекратили штурм здания Службы безопасности Украины — Первый по срочным новостям — LIFE | NEWS
  156. ↑ В пророссийском митинге в Донецке принимает участие около 3 тысяч человек — местные СМИ — Korrespondent.net
  157. ↑ Украинские танки наехали на участников антивоенной акции (ВИДЕО) | ГЛАГОЛ
  158. ↑ Напуганные жители Донецкой области не пропустили украинскую военную технику | Донбасс | Вести
  159. ↑ Губернатор Тарута на двоих с братом вырыл специальный ров… — Интерфакс
  160. ↑ Вести. Ru: Корреспондента «России 1» выслали с Украины
  161. ↑ Вести. Ru: Четырёх российских журналистов не пустили на территорию Украины
  162. ↑ [https://web.archive.org/web/20140322225632/http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm Արխիվացված 2014-03-22 Wayback Machine Five Thousand Pro-Russians Protest in Donetsk, Ukraine — One News Page [US]]
  163. ↑ На митинг в Донецке уже собралось более четырёх тысяч человек — 23 Марта 2014 — Искра Ньюз
  164. ↑ «Новости Украины, Крыма и Евромайдана на сегодня 30 марта 2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 1-ին.
  165. ↑ «По беспорядкам на донецких митингах возбуждено 46 уголовных дел — Донецк.comments.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 5-ին.
  166. ↑ Начальник Донецкой милиции рассказал об арестах участников пророссийских митингов
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բողոքի_ցույցեր_Ուկրաինայի_հարավ-արևելքում_(2014)&oldid=9455248» էջից