Բեռլինի պայմանագիր (1878)
Բեռլինի պայմանագիր (պաշտոնապես Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի, Ավստրո-Հունգարիայի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, Իտալիայի, Ռուսաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև Արևելյան գործերի կարգավորման մասին պայմանագիր), ստորագրվել է 1878 թվականի հուլիսի 13-ին[1][2]։ 1877-1878 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմում Օսմանյան կայսրության նկատմամբ Ռուսաստանի հաղթանակից հետո խոշորագույն տերությունները վերագծել են Բալկանյան տարածաշրջանի և Արևմտյան Հայաստանի քարտեզը։ Նրանք ոչ-ոքի խաղաց անշրջելի որոշ ծայրահեղ նվաճումների հայտարարել Է Ռուսաստանի նախնական Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի, բայց օսմանները կորցրել են իրենց հիմնական տիրապետման Եվրոպայում։ Ըստ նախնական պայմանագրի՝ Սան Ստեֆանոյի՝ Ռուսաստանին անցած որոշ տարածքներ վերադարձվել են Օսմանյան կայսրությանը, սակայն վերջինս կորցրել են իրենց հիմնական վերահսկողությունը Եվրոպայում։ Դա 1815 թվականի Վիեննայի վեհաժողովից հետո ընկած ժամանակահատվածում կնքված երեք խոշոր խաղաղության համաձայնագրերից մեկն էր։ Պայմանագիրը Բեռլինի վեհաժողովի եզրափակիչ ակտն էր (1878 թվականի հունիսի 13-ից հուլիսի 13-ը), որի մեջ մտել են Մեծ Բրիտանիան ու Իռլանդիան, Ավստրո-Հունգարիան, Ֆրանսիան, Գերմանիան, Իտալիան, Ռուսաստանը և Օսմանյան կայսրությունը։ Գերմանիայի վարչապետ Օտտո ֆոն Բիսմարկը նախագահ և գերիշխող անձնավորություն էր։
| Բեռլինի պայմանագիր (1878) | |
|---|---|
| Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի, Ավստրո-Հունգարիայի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, Իտալիայի, Ռուսաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև Արևելյան գործերի կարգավորման մասին պայմանագիր | |
| Ստորագրվել է — վայր |
1878 թվականի հուլիսի 13 Բեռլին, Գերմանական կայսրություն |
| Ստորագրել են | .svg){kind=small} Միացյալ Թագավորություն, .svg){kind=small} Ավստրո-Հունգարիա,  Ֆրանսիա,  Գերմանիա,  Իտալիա,  Ռուսաստան, .svg){kind=small} Օսմանյան կայսրություն
|
Համագումարի կարևորագույն խնդիրը Բուլղարիայի ճակատագիրը որոշելն էր, բայց Ռուսաստանի պնդմամբ Բուլղարիան ինքը հանվել է բանակցություններին մասնակցելուց[3][4]։ Այն ժամանակ, քանի որ Բուլղարիան ինքնիշխան պետություն չէր և նա միջազգային իրավունքի սուբյեկտ չէր։ Բուլղարիայի մասնակցության բացառումը արդեն սովորական փաստ էր, քանի որ դրանից մեկ տարի առաջ տեղի ուենցած Պոլսո մեծ տերությունների վեհաժողով նույնպես ընթացել էր առանց Բուլղարիայի մասնակցության։ Խորհրդաժողովի առավել ուշագրավ արդյունքը դարձել է Ռումինիայի, Սերբիայի և Չեռնոգորիայի փաստացի (դե ֆակտո) նոր անկախ պետությունների պաշտոնական (դե յուրե) ճանաչումը։
Նախապատմություն խմբագրել
1856 թվականի Փարիզի խաղաղության պայմանագիրը, որը վերջ դրեց Ղրիմի պատերազմին, Սև ծովը դարձրել է չեզոք տարածք։ Այս պայմանագիրը պաշտպանել է Օսմանյան կայսրությունը, վերջ դրել Սրբազան դաշինքին (Ավստրիա, Պրուսիա և Ռուսաստան) և թուլացրել Ռուսաստանի դիրքերը Եվրոպայում։ 1870 թվականին Ռուսաստանը փաստացիորեն դադարեցրել է պայմանագրի կետերի պահպանումը՝ խախտելով Սև ծովի չեզոքացման մասին դրույթները։ Մեծ տերությունները գնալով համոզվում էին, որ Օսմանյան կայսրությունը չի կարողանա պահպանել իր եվրոպական տարածքները[5]։
1875 թվականին Հերցեգովինայում տեղի ունեցած ապստամբությունը հանգեցրել է Արևելյան մեծ ճգնաժամի։ Բուլղարիայում 1876 թվականի ապրիլյան ապստամբության ժամանակ տեղի ունեցած վայրագությունները հրահրել են հակաթուրքական տրամադրությունները Ռուսաստանում և Մեծ Բրիտանիայում, որոնք, ի վերջո, արդյունք դարձան 1877 թվականի ռուս-թուրքական պատերազմի[5]։
Պայմաններ խմբագրել
Պայմանագիրը պաշտոնապես ճանաչում էր Ռումինիայի, Սերբիայի և Չեռնոգորիայի դե ֆակտո ինքնիշխան իշխանության դե յուրե անկախությունը և Բուլղարիայի ինքնավարությունը, թեև վերջինս դե-ֆակտո գործում էր անկախ և բաժանված էր երեք մասի՝ բուլղարական իշխանության, Արևելյան Ռումելիայի և Մակեդոնիայի։ Այդ երեք մասերը վերադարձվել են օսմաններին՝ դրանով իսկ ջնջելով անկախ «Մեծ Բուլղարիա» ստեղծելու ռուսական նախագծերը[6]։ Մինչ այդ Սան Ստեֆանոյի պայմանագիրը ստեղծել էր բուլղարական պետություն, ինչից ամենից շատ վախենում էին Անգլիան և Ավստրո-Հունգարիան[7]։
Բեռլինի պայմանագիրը հաստատել է Օսմանյան կայսրությունից Ռուսական նվաճումների մեծ մասը, որոնք նշված են Սան Ստեֆանոյի պայմանագրում, սակայն Ալաշկերտի հովիտը և Բայազետ քաղաքը վերադարձվել են օսմաններին[8]։
Չնայած ռումինացի պատվիրակների խնդրանքներին՝ Ռումինիան ստիպված էր Ռուսական կայսրությանը զիջել հարավային Բեսարաբիան[9]։ Որպես փոխհատուցում Ռումինիան ստացել է Դոբրուդջան, այդ թվում նաև՝ Դանուբի դելտան[9]։ Պայմանագիրը նաև 9 ամիսով սահմանափակել է Բուլղարիայի ռուսական օկուպացիան, որի ընթացքում ռուսական զորքերն ու մատակարարումը կարող էին տեղափոխվել ռումինական տարածքով[9]։
Երեք նորանկախ պետություններ հետագայում հռչակվել են թագավորություններ․ դրանք էին Ռումինիան (1881 թվականին), Սերբիան (1882 թվականին), Չերնոգորիան (1910 թվականին)։ Բուլղարիան իր լիակատար անկախությունը հռչակել է միայն 1908 թվականին այն բանից հետո, երբ 1885 թվականին միավորվել է Արևելյան Ռումելիայի հետ։ Ավստրո-Հունգարիան 1908 թվականին բռնակցել է Բոսնիան՝ ինչը սկիզբ է դրել Բոսնիական ճգնաժամին, խոշոր եվրոպական ճգնաժամ, որն ամրապնդել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախապատերազմական դաշինքները[10]։
Բեռլինի պայմանագիրը հատուկ իրավական կարգավիճակ է տրամադրել որոշ կրոնական խմբերի։ Դրանում նախատեսվում էր նաև, որ Ռումինիան պետք է ճանաչի ոչ քրիստոնյա (հրեաներ և մուսուլմաններ) բնակիչներին որպես լիիրավ քաղաքացիներ[11]։
Ապրիլի 1-ին Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի նախարար Սոլսբերին իր և իր կառավարության առարկություններն է հայտնել Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի և Ռուսաստանի նկատմամբ նրա բարենպաստ դիրքորոշման դեմ[12]։ Պատմաբան Ալան Թեյլորը գրել է. «Եթե Սան Ստեֆանոյի պայմանագիրը պահպանվեր, ապա Օսմանյան կայսրությունն ու Ավստրո-Հունգարիան, հնարավոր է, պահպանվեին մինչև մեր օրերը»[13]։
Կոսովոյի վիլայեթը մնացել է Օսմանյան կայսրության կազմում։ Ավստրո-Հունգարիային թույլատրվել է ռազմական կայազորներ տեղակայել Բոսնիայի թուրքական վիլայեթում և Նովի Պազարի սանջակում։ Բոսնիական վիլայեթը դրվել է ավստրո-հունգարական օկուպացիայի տակ, թեև պաշտոնապես այն մնացել է Օսմանյան կայսրության մի մասը, քանի դեռ երեսուն տարի անց՝ 1908 թվականի հոկտեմբերի 5-ին, չի բռնակցվել Ավստրո-Հունգարիան։ Ավստրոհունգարական կայազորները Նոր Պազարի սանջակից դուրս են բերվել միայն 1908 թվականին տեղի ունեցած Բոսնիայի վիլայեթի բռնակցումից և դրան հաջորդած Բոսնիական ճգնաժամից հետո[10], ինչի նպատակը Օսմանյան կայսրության հետ փոխզիջման հասնելն էր, որը երիտթուրքական հեղափոխության (1908) պատճառով պայքարում էր ներքին խնդիրների դեմ։ Օսմանյան կայսրությունում տիրող քաոսային իրավիճակը 1908 թվականի հոկտեմբերի 5-ին Բուլղարիային թույլ է տվել պաշտոնապես հայտարարել իր անկախության մասին։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Hertslet, Edward (1891), «Treaty between Great-Britain, Austria-Hungary, France, Germany, Italy, Russia, and Turkey, for the Settlement of Affairs in the East, Signed at Berlin, 13th July 1878 (Translation)», The Map of Europe by Treaty; which have taken place since the general peace of 1814. With numerous maps and notes, vol. IV (1875-1891) (First ed.), London: Her Majesty's Stationery Office, էջեր 2759–2798, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 8-ին – via Internet Archive
- ↑ W.A.P. (1910). «BERLIN, CONGRESS AND TREATY OF». The Encyclopaedia Britannica; A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information. Vol. III (AUSTRIA LOWER to BISECTRIX) (11th ed.). Cambridge, England: At the University Press. էջեր 790–791. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 8-ին – via Internet Archive.
- ↑ Krasner, Stephen D. (1999). Sovereignty: Organized Hypocrisy. Princeton University Press. էջ 165. ISBN 0-691-00711-X.
- ↑ Bourchier, James David (1911). . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica (անգլերեն) (11th ed.). Cambridge University Press.
- ↑ 5,0 5,1 Bogaert, Sina Van den. «Berlin Congress (1878)». Max Planck Encyclopedia of Public International Law [MPEPIL]. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
- ↑ Jelavich, Barbara (2004). Russia and the Formation of the Romanian National State, 1821–1878. Cambridge University Press. էջ 286. ISBN 0-521-52251-X.
- ↑ Crampton, R. J. (2005). A Concise History of Bulgaria. Cambridge University Press. էջ 84. ISBN 0-521-85085-1.
- ↑ Schem, Alexander Jacob (1878). «Chapter IX [Third Book]: The Berlin Congress». War in the East: An Illustrated History of the Conflict Between Russia and Turkey, With a Review of the Eastern Question. H.S. Goodspeed & Co. էջեր 685–700.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Hitchins, Keith (1994). Rumania: 1866–1947. Oxford History of Modern Europe. Oxford University Press. էջեր 50. ISBN 0-19-822126-6.
- ↑ 10,0 10,1 Bosnian Crisis
- ↑ Buergenthal, Thomas (2002 թ․ հուլիսի 1). International Human Rights in a Nutshell (Third ed.). West Publishing Company. էջ 7. ISBN 0-314-26014-5.
- ↑ Walker, Christopher J. (1980), Armenia: The Survival of A Nation, London: Croom Helm, p. 112
- ↑ Taylor, A. J. P. (1954). The Struggle for Mastery in Europe 1848–1918. Oxford University Press. էջ 253. ISBN 0-19-881270-1.
Առաջնային աղբյուրներ խմբագրել
- European commission for Eastern Roumelia (1880). Report presented to the international commission at Constantinople [European commission for Eastern Roumelia as to the state of Macedonia since the treaty of Berlin. Gilbert & Rivington.
- Gladstone, William Ewart (1878). The Berlin Treaty and the Anglo-Turkish Convention: speech of the Right Hon. W.E. Gladstone, M.P. in the House of Commons on Tuesday, July 30th, 1878.
- Gladstone, William Ewart (1916). «The Treaty of Berlin, 30 July 1878». Gladstone's Speeches, Descriptive Index and Bibliography by Arthur Tilney Bassett with a Preface by Viscount Bryce, O.M. and Introduction to the Selected Speeches by Herbert Paul. London: Methuen & Co. էջեր 505–52.
Ընթերցանության համար խմբագրել
- Anderson, M.S. The Eastern Question, 1774–1923: A Study in International Relations (1966) online Արխիվացված 2020-06-19 Wayback Machine
- Goldfrank, David M. (2003). «Berlin, Congress of». In Millar, James R. (ed.). Encyclopedia of Russian History. Macmillan Reference USA. ISBN 978-0028656939.
- Langer, William L. European Alliances and Alignments: 1871-1890 (1950) pp 151–70. Online
- Millman, Richard (1979). Britain and the Eastern question, 1875–1878. Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822379-5.
- Medlicott, W. N. (1963). The Congress of Berlin and After: A Diplomatic History of the Near East Settlement, 1878–1880 (Second ed.). London: Frank Cass., Focus on the aftermath.
- Munro, Henry F. (1918). The Berlin Congress (Confidential, For Official Use Only). Washington, DC: Government Printing Office. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 8-ին – via Internet Archive.
- Stavrianos, Leften Stavros. The Balkans since 1453 (1958).
- Taylor, A. J. P. (1954). The struggle for mastery in Europe: 1848–1918. Oxford University Press.
- Yavuz, M. Hakan; Sluglett, Peter, eds. (2012). War and Diplomacy: The Russo-Turkish War of 1877–1878 and the Treaty of Berlin. University of Utah Press. ISBN 978-1-60781-150-3.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Բեռլինի պայմանագիր (1878) կատեգորիայում։ |
- «Treaty between Great Britain, Germany, Austria, France, Italy, Russia, and Turkey for the Settlement of Affairs in the East: Signed at Berlin, July 13, 1878 (Translation)». The American Journal of International Law. II (4, Supplement, Official Documents): 401–424. 1908 թ․ հոկտեմբեր. doi:10.2307/2212670. JSTOR 2212670.