Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Բաղնիք (այլ կիրառումներ)

Բաղնիք, հատուկ սարքավորված շինություն, որը նախատեսված է մարմինը ջրով (տաք օդի կամ գոլորշու զուգակցմամբ) լվանալու համար։ Հայտնի է եղել դեռևս հին ժամանակներից, միջնադարյան Հայաստանում բաղնիք եղել է նաև բուժման, հանդիպումների, մրցումների և ծիսակատարությունների վայր։ Ճարտարապետական արժեք ունեն Գառնիի (2-3-րդ դարեր), Դվինի (6-7-րդ դարեր), Ամբերդի (10-11-րդ դարեր), Անիի Բագրատունիների պալատի (9-12րդ դարեր) և Հոնենց տոհմի (12-13-րդ դարեր), Երևանի (13-19-րդ դարեր), Գյումրու (19-րդ դար) բաղնիքները։

Կանայք բաղնիքում 20֊րդ դարի կեսերին Ֆինլանդիայում

Բուժական ազդեցություն խմբագրել

 
Ժամանակակից ֆիննական բաղնիք

Բաղնիքների հիմնական ազդող գործոնը գոլորշին է (շոգեբաղնիք)։ Բարձր ջերմաստիճանի ազդեցությամբ արյունատար անոթները լայնանում են, բարելավվում է մաշկի, մկանների, հոդերի, ներքին օրգանների արյունամատակարարումը, հաճախանում է սրտի կծկումների թիվը, արագանում է նյութափոխանակությունը, ավելանում թթվածնի հանդեպ պահանջը և ածխաթթու գազի հեռացումը։ Ուժեղանում է քրտնագեղձերի և ճարպագեղձերի գործունեությունը, սկսվում է առատ քրտնարտադրություն, որը նպաստում է ոչ միայն մաշկի լավ մաքրմանը, այլև նյութափոխանակության արգասիքների արագ հեռացմանը։

Շատ հետազոտողների կարծիքով, բաղնիքում սրտի և թոքերի գործունեության ակտիվացումը նպաստում է սիրտանոթային և շնչառական համակարգերի մարզմանը։ Բաղնիքում գոլորշու ազդեցությունից մկանունքը թուլանում են, մկանային հոգնածությունն արագ վերանում է, և աշխատունակությունը վերականգնվում, քանի որ բարձր ջերմաստիճանը նպաստում է հոգնածությունից մկաններում կուտակված կաթնաթթվի արագ հեռացմանը։ Բացի այդ, բարձրացնելով նյութափոխանակության ուժգնությունը և առաջացնելով առատ քրտնարտադրություն, բաղնիք նպաստում է ճարպային կուտակումների նվազմանը։

Ուստի կանոնավոր հաճախումները բաղնիք նպաստում են մարմնի քաշը կայուն պահելուն։ Սակայն նիհարելու նպատակով բաղնիքային արարողություն չի կարելի կատարել առանց բժշկի խորհրդի։

Տեսակներ խմբագրել

Առավել տարածված են ռուսական (գոլորշիով) և ֆիննական (չոր օդով՝ սաունա) բաղնիքները։ Դրանք տարբերվում են շոգեսենյակում օդի ջերմաստիճանով և խոնավությամբ։ Եթե ռուսական բաղնիքում ջերմաստիճանը հասնում է 55-60 °C (առավելագույնը՝ 70 °C), հարաբերական խոնավությունը՝ 80-90 %, ապա սաունայում համապատասխանաբար 70-90 °C, 5-15%։ Սաունայում բարձր ջերմաստիճանն ավելի տանելի է, քան գոլորշիով բաղնիքում, որտեղ բարձր ջերմաստիճանից սահմանափակվում է քրտնարտադրությունը։ Միևնույն ժամանակ, այդպիսի ջերմաստիճանը բարձրացնում է բաղնիքային արարողության ազդեցությունը։ Դրա համար ավելով շոգեհարվելը, ինչպես ռուսական բաղնիքում, սաունայում խորհուրդ չի տրվում, քանի որ նման դեպքում, կապված մերսման և բարձր ջերմաստիճանի ազդեցության զուգակցման, ինչպես նաև խոնավության բարձրացման հետ, աճում է օրգանիզմի բեռնվածությունը։ Սաունա հաճախելիս հարկավոր է մերսում կատարել անպայման շոգեսենյակից դուրս գալուց 10-15 րոպեից ոչ շուտ։ Խորհուրդ չի տրվում նաև սաունայի շոգեսենյակում ջերմաստիճանը հասցնել 90 °C-ից բարձր, թեպետ նշված է, որ վերականգնող, գործընթացների ուժգնությունը սաունայում պայմանավորված է բարձր ջերմաստիճանով։

Օգտագործման կանոններ խմբագրել

 
Գառնիի հեթանոսական տաճարի բաղնիքի խճանկարով հատակից հատված

Բաղնիքային արարողության բուժիչ հատկությունների արդյունավետ օգտագործումը պահանջում է որոշակի կանոնների պահպանում, այլապես այն կարող է անուղղելի վնաս հասցնել։ Չի թույլատրվում բաղնիք հաճախել քաղցած կամ կուշտ կերած, ինչպես նաև անմիջապես քնելուց առաջ։ Սաունայի շոգեսենյակ ցանկալի է մտնել չոր, իսկ ռուսականինը՝ նախապես տաք ջրով թրջված մարմնով։ Գլուխը չպետք է թրջել։ Չոր մազերը, ֆետրե կամ բրդե գլխարկը գլուխը պահպանում են ջերմահարությունից։ Շոգեսենյակում մնալու տևողությունը խիստ անհատական է. նույնիսկ բացարձակ առողջ մարդկանց խորհուրդ չի տրվում սաունայում գտնվել 10 րոպեից, ռուսական բաղնիքում 5-7 րոպեից ավելի։ Շոգեսենյակից դուրս գալու ազդանշանն առատ քրտնարտադրությունն է։ Բաղնիքի սիրահարները, սովորաբար, շոգեսենյակից դուրս գալուց հետո, անմիջապես ջրցողվում են սառը ջրով։ Դա լավ կոփող և մարզող միջոց է, սակայն նորեկներին խորհուրդ չի տրվում այն կատարել միանգամից։

Հակացուցում խմբագրել

Չնայած մի շարք բուժիչ հատկություններին՝ բաղնիք օգտակար է ոչ բոլորին։ բաղնիքից պետք է խուսափեն սուր շնչառական հիվանդություններով տառապողները, իսկ տարեց և գեր մարդիկ նախապես պետք է խորհրդակցեն բժշկի հետ։ Վահանագեղձի հիվանդությամբ, հիպերտոնիկ հիվանդության ծանր ձևերով, սրտի և գլխուղեղի արյան անոթների արտահայտված աթերոսկլերոզով, սրտի արատով և որոշ այլ հիվանդություններով տառապողները բաղնիք պետք է հաճախեն միայն բժշկի թույլտվությամբ։

Գրականություն խմբագրել

  • Дубровский В. И., Дубровская А. В. Русская баня и массаж. — М.: Владос-пресс, 2008. — 312 с. — ISBN 978-5-305-00221-8
  • Фальковский Н. И. (1950). «Бани и портомойни». Москва в истории техники. Московский рабочий. էջեր 162–167. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 28-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հանրամատչելի բժշկական հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։  
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 256