Վիքիպեդիա

Աֆղանստանի ազգային թանգարան

Աֆղանստանի ազգային թանգարան (պարս.՝ موزیم ملی افغانستان, Mūzīyam-e mellī-ye Afghānestān, փուշթու՝ د افغانستان ملی موزیم, Də Afghānistān Millī Mūzīyəm), հայտնի է նաև որպես Քաբուլի թանգարան, երկհարկանի կառույց՝ Քաբուլի կենտրոնից 9 կմ հարավ-արևմուտք։ Միջազգային ստանդարտներին համապատասխան՝ թանգարանի տարածքն ընդլայնվել է, այցելուների հանգստի և զբոսանքի համար ստեղծվել է մեծամասշտաբ հարակից այգի[1][2]։ Թանգարանը համարվել է աշխարհի լավագույն թանգարաններից մեկը[3][4]։

Աֆղանստանի ազգային թանգարան
Տեսակթանգարան
Երկիր Աֆղանստան
ՏեղագրությունՔաբուլ
ՎայրՔաբուլ
ՀասցեDarulaman Road
Հիմնադրվել է1922
Կայքafghan-web.com/kabul-museum/
Քարտեզ
Քարտեզ

Թանգարանն ունեցել է Կենտրոնական Ասիայի կարևորագույն հավաքածուներից մեկը[5]՝ մի քանի հազարամյակների թվագրվող շուրջ 100000 նմուշներով։ 1992 թվականին՝ քաղաքացիական պատերազմը սկսվելուց հետո, թանգարանը բազմիցս կողոպտվել է, արդյունքում ցուցադրվող 100000 նմուշների 70 %-ը կորել է[6]։ 2007 թվականից մի շարք միջազգային կազմակերպություններ օգնել են վերականգնելու ավելի քան 8000 ցուցանմուշներ, որոնցից վերջինը կրաքարե քանդակ էր Գերմանիայից[7]։ 2012 թվականին Միացյալ Թագավորությունը վերադարձրել է շուրջ 843 ցուցանմուշ, այդ թվում՝ 1-ին դարի Բահրամի հայտնի փղոսկրե ֆիգուրներ[8]։

Պատմություն խմբագրել

Աֆղանստանի ազգային թանգարանը բացվել է 1919 թվականին Աֆղանստանի թագավորի Ամանուելլահ-Խանի կառավարման ժամանակ[9]։ Հավաքածուն ի սկզբանե եղել է Բաղ-է Բալա պալատում, սակայն 1922 թվականին տեղափոխվել է և գործել է որպես «Հետաքրքրությունների կաբինետ»[10]։ Ներկայիս վայր թանգարանը տեղափոխվել է 1931 թվականին[11]։ Պատմաբան Նենսի Դուպրին 1964 թվականին համահեղինակել է A Guide to the Kabul Museum (Քաբուլի թանգարանի ուղեցույց) գիրքը։ Թանգարանի նոր շենքի նախագծման համար 1973 թվականին աշխատանքներ է իրականացրել դանիացի մի ճարտարապետ, սակայն ծրագրերը երբեք չեն իրականացվել[12]։ 1989 թվականին Տիլյա Տեպեն տեղափոխվել է Դա Աֆղանստան բանկի ստորգետնյա պահոց[6]։

 
Թանգարանի ներքին հարդարանքներ, 2008

1990-ականների սկզբին նախագահ Մոհամադ Նաջիբուլահի իշխանության փլուզումից և դաժան քաղաքացիական պատերազմի սկզբից թանգարանը բազմիցս կողոպտվել է՝ արդյունքում կորցնելով ցուցադրվող 100000 ցուցանմուշների 70 %-ը[6]։ 1993 թվականի մայիսի հրթիռային հարձակումից բեկորների է վերածվել անտիկ կավագործական հավաքածուն[13]։ 1994 թվականի մարտին, որպես ռազմական բազա օգտագործվող թանգարանը, հրթիռից հրդեհվել է և լուրջ վնասներ կրել։ Նախագահ Ռաբբանիի կառավարության Տեղեկատվության և մշակույթի նախարարությունը հրամայեց, որ թանգարանի 71 աշխատակիցները հավաքածուն տեղափոխեն Քաբուլ հյուրանոց (այժմ` Սերենա հյուրանոց)` փրկելու դրանք հետագա կեղեքումից և հրետակոծություններից[12]։ 1996 թվականի սեպտեմբերին թանգարանի աշխատակազմն ավարտեց մնացած նյութերի կատալոգային գրանցումը[5]։ 2001 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Թալիբանն ավերել է բազմաթիվ արվեստի գործեր[14]։ 2001 թվականի նոյեմբերին հաղորդվել է, որ տարվա ընթացքում Թալիբանը ոչնչացրել է առնվազն 2750 հնագույն արվեստի գործեր[15]։

 
Դոկտոր Սայեդ Մախդում Ռահեն, դեսպան Կարլ Վ. Էյքենբերին և Վահեդալլահ Շահրանին թանգարանում 2011 թվականի մարտին

2003-2006 թվականներին շենքի վերանորոգման համար ծախսվել է մոտ 350000 դոլար։ Ամենաթանկարժեք նմուշներից շատերը զմռսվել են մետաղական արկղերի մեջ, անվտանգության համար տեղափոխվել, վերականգնվել են և գույքագրվել 2004 թվականին[16]։ Որոշ հնագիտական նմուշներ հայտնաբերվել են Քաբուլի պահոցներում[17], ինչպես նաև Շվեյցարիայում[18]։ 2007 թվականից ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն և Ինտերպոլն օգնել են վերականգնելու ավելի քան 8000 արտեֆակտներ, որոնցից վերջինը Գերմանիայից կրաքարային քանդակն է[7] և 843 արվեստի գործեր, որոնք Բրիտանական թանգարանը վերադարձրել է 2012 թվականի հուլիսին, ներառյալ՝ 1-ին դարի Բահրամի հայտնի փղոսկրե ֆիգուրներ[8]։

2012 թվականին Իսպանիայից մի ճարտարապետական ընկերություն հաղթել է Աֆղանստանի ազգային թանգարանի նոր նախագծման համար մրցույթում[1]։ Աշխատանքները սկսվել են 2013 թվականին։ Միջազգային ստանդարտներին համապատասխան՝ թանգարանի տարածքն ընդլայնվել է, այցելուների հանգստի և զբոսանքի համար ստեղծվել է մեծամասշտաբ հարակից այգի[2]։

Հավաքածուներ խմբագրել

 
Փղոսկրե փորագրություն Քուշական թագավորության մայրաքաղաք Կապիսայից, 1-2 դարեր

Թանգարանի հավաքածուում ներառված են այնպիսի փղոսկրյա գանձեր, ինչպիսիք են՝ անտիկ իրեր Քուշական թագավորությունից, վաղ բուդդիստական և իսլամական նմուշներ։ Թանգարանի ամենահայտնի և 1990-ականների փոթորկուն ժամանակահատվածը վերապրած նմուշներից է Քանիշկա թագավորի Ռաբատակի մակագրությունը։

Հնագիտական նյութեր խմբագրել

Քաբուլի ազգային թանգարանը համարվում է երկրի տպավորիչ հնագիտական գտածոների պահեստ։ Դրանց թվում են՝ նկարազարդ ֆրեսկոների Դիլբերջինից, փորագրություններ, ճարտարապետական դետալներ, քանդակներ, մետաղական առարկաներ և մետաղադրամներ, որոնք փրկվել են Ալ Խանումում և Սուրխ Կոտալում ֆրանսիական պեղումներից, Բաղրամ քաղաքում գտնվող առևտրի պահեստում հայտնաբերված առարկաների տպավորիչ հավաքածու, որը ներառում է փղոսկր Հնդկաստանից, հայելիներ Չինաստանից և ապակե տարաներ Հռոմեական կայսրությունից, Հեդայի ավազե գլուխներ, բուդդայական քանդակներ Թեպե Սարդարից, Աֆղանստանի այլ վանական հաստատություններից; Ղազնիում հայտնաբերված Ղազվանիդ և Տիմուրիդ ժամանակաշրջանից իսլամական արվեստի մեծ հավաքածու[19]։

Դրամագիտական հավաքածու խմբագրել

Ազգային թանգարանն ունի մետաղադրամների մեծ հավաքածու։ Ըստ ավստրիացի դրամագետ Ռոբերտ Գյոբլի[20]՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հովանավորությամբ կատարված հավաքածուի աուդիտի ընթացքում թանգարանն ունեցել է 30000 նմուշ։ Պարզ չէ, թե ինչպես է հավաքածուն ընդլայնվել կամ կորել տարբեր պատերազմների ընթացքում։ Հավաքածուն պարունակում է Աֆղանստանում վերականգնված հնագիտական նյութերի մեծ մասը։ Աֆղանստանում ֆրանսիական հնագիտական պատվիրակությունը (DAFA) հրապարակել է Սուրխ Կոտալ քաղաքում հայտնաբերված մետաղադրամները, ինչպես նաև Բեգրամի պեղումների ժամանակ հայտնաբերված մետաղադրամները[21]։ Միր Զաքահի պահուստի մի մասը, որը մետաղադրամներ է ներառում մ.թ.ա. 4-րդ դարից մինչև մ.թ. 3-րդ դար, ունի 11500 արծաթե և պղնձե մետաղադրամներ, որոնք պահվում են թանգարանում։ Պահուստի մի մասը հրապարակել է Ֆրանսիական հնագիտական պատվիրակությունը[22]։ Թանգարանն ունի դրամագիտական բաժնի համադրող, սակայն հավաքածուն շարունակում է գիտնականների և հանրության համար փակ մնալ[23]։

Շրջիկ հավաքածու խմբագրել

Հավաքածուի որոշ կարևոր մասեր, ներառյալ նյութեր Բեգրամից, Ալ Խանումից, Տեպե Ֆուլոլից և ոսկե զարդեր պեղված Տիլյա Տեպեի բոլոր վեց հուղարկավորություններից, 2006 թվականից ի վեր ներկայացվում են որպես ճանապարհորդական ցուցահանդեսներ։ Դրանք ցուցադրվել են Ֆրանսիայի Գիմե թանգարանում, ԱՄՆ-ի չորս թանգարաններում, Կանադայի քաղաքակրթության թանգարանում, Բոննի թանգարանում (Գերմանիա) և Բրիտանական թանգարանում։ Դրանք շարունակում են շրջագայել և ի վերջո կվերադառնան Ազգային թանգարան[24]։

Ցուցանմուշներ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Bustler. «Winners of the National Museum of Afghanistan Competition».
  2. ↑ 2,0 2,1 «U.S. and Afghan Officials Inaugurate New Facilities for the National Museum». kabul.usembassy.gov. 2013 թ․ դեկտեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 24-ին.
  3. ↑ From Our Own Correspondent - a celebration of fifty years of the BBC Radio Programme by Tony Grant
  4. ↑ Games without Rules: The Often-Interrupted History of Afghanistan by Tamim Ansary
  5. ↑ 5,0 5,1 Girardet, Edward; Jonathan Walter, eds. (1998). Afghanistan. Geneva: CROSSLINES Communications, Ltd. էջ 291.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Lawson, Alastair (2011 թ․ մարտի 1). «Afghan gold: How the country's heritage was saved». BBC. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 1-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 (31 January 2012) Germany returns Afghan sculpture bbc.co.uk/news/
  8. ↑ 8,0 8,1 (19 July 2012) Looted art returned to Afghanistan, bbc.co.uk
  9. ↑ Afghanistan: Hidden Treasures from the National Museum, Kabul (2008), p. 35. Eds., Friedrik Hiebert and Pierre Cambon. National Geographic, Washington, D.C. 978-1-4262-0374-9.
  10. ↑ Meharry, Joanie Eva "The National Museum of Afghanistan: In Times of War" Արխիվացված 2010-09-06 Wayback Machine, The Levantine Review
  11. ↑ «National Museum of Afghanistan - SILK ROAD». en.unesco.org.
  12. ↑ 12,0 12,1 Grissmann, Carla (2004 թ․ փետրվարի 19). «KABUL MUSEUM». In Ehsan Yarshater (ed.). Encyclopædia Iranica (Online ed.). United States: Columbia University.
  13. ↑ «Museum Under Siege: Full Text - Archaeology Magazine Archive». archive.archaeology.org.
  14. ↑ «Destruction in Kabul: I watched as the Taliban destroyed my life's work». BBC News. 2016 թ․ հունվարի 20. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 15-ին.
  15. ↑ «Taliban destroyed museum exhibits». 2001 թ․ նոյեմբերի 23 – via www.telegraph.co.uk.
  16. ↑ Afghanistan: Hidden Treasures from the National Museum, Kabul (2008), pp. 37-53. Eds., Friedrik Hiebert and Pierre Cambon. National Geographic, Washington, D.C. 978-1-4262-0374-9.
  17. ↑ «Interviews: Priceless Afghan Treasures Recovered».
  18. ↑ «Afghan treasures return to Kabul». BBC News. 2007 թ․ մարտի 17.
  19. ↑ Tissot, F (2006) Catalogue of the National Museum of Afghanistan 1931-1985, UNESCO Publishing
  20. ↑ Göbl, Robert (1962 թ․ հուլիսի 4). «Report on mission as field expert numismatist at the National Museum at Kabul: Afghanistan» (PDF). UNESCO. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 15-ին.
  21. ↑ Ghrishman, 1946
  22. ↑ Curiel, R and Schlumberger, D (1953) Tresors Monetaires D'Afghanistan MDAFA XIV: 65-97
  23. ↑ Journal of the Oriental Numismatic Society, No. 207
  24. ↑ Cambon, P Afghanistan les tresors retrouves, Paris 2007

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աֆղանստանի ազգային թանգարան» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աֆղանստանի_ազգային_թանգարան&oldid=9747606» էջից