Արևադարձի և գիշերահավասարի ամսաթվերն ու ժամանակը ըստ UTC-0
Տարի Գիշերահավասար
Մարտ1[1]
Արևադարձ
Հունիս2[2]
Գիշերահավասար
Սեպտեմբեր3[3]
Արևադարձ
Դեկտեմբեր4[4]
ամսաթիվ ժամանակ ամսաթիվ ժամանակ ամսաթիվ ժամանակ ամսաթիվ ժամանակ
2010 20 17:32:13 21 11:28:25 23 03:09:02 21 23:38:28
2011 20 23:21:44 21 17:16:30 23 09:04:38 22 05:30:03
2012 20 05:14:25 20 23:09:49 22 14:49:59 21 11:12:37
2013 20 11:02:55 21 05:04:57 22 20:44:08 21 17:11:00
2014 20 16:57:05 21 10:51:14 23 02:29:05 21 23:03:01
2015 20 22:45:09 21 16:38:55 23 08:20:33 22 04:48:57
2016 20 04:30:11 20 22:34:11 22 14:21:07 21 10:44:10
2017 20 10:28:38 21 04:24:09 22 20:02:48 21 16:28:57
2018 20 16:15:27 21 10:07:18 23 01:54:05 21 22:23:44
2019 20 21:58:25 21 15:54:14 23 07:50:10 22 04:19:25
2020 20 03:50:36 20 21:44:40 22 13:31:38 21 10:02:19
2021 20 09:37:27 21 03:32:08 22 19:21:03 21 15:59:16
2022 20 15:33:23 21 09:13:49 23 01:03:40 21 21:48:10
2023 20 21:24:24 21 14:57:47 23 06:49:56 22 03:27:19
style="background-color:gold"2024 20 03:06:21 20 20:50:56 22 12:43:36 21 09:20:30
2025 20 09:01:25 21 02:42:11 22 18:19:16 21 15:03:01
2026 20 14:45:53 21 08:24:26 23 00:05:08 21 20:50:09
2027 20 20:24:36 21 14:10:45 23 06:01:38 22 02:42:04
2028 20 02:17:02 20 20:01:54 22 11:45:12 21 08:19:33
2029 20 08:01:52 21 01:48:11 22 17:38:23 21 14:13:59
2030 20 13:51:58 21 07:31:11 22 23:26:46 21 20:09:30
2031 20 19:40:51 21 13:17:00 23 05:15:10 22 01:55:25
2032 20 01:21:45 20 19:08:38 22 11:10:44 21 07:55:48
2033 20 07:22:35 21 01:00:59 22 16:51:31 21 13:45:51
2034 20 13:17:20 21 06:44:02 22 22:39:25 21 19:33:50
2035 20 19:02:34 21 12:32:58 23 04:38:46 22 01:30:42
2036 20 01:02:40 20 18:32:03 22 10:23:09 21 07:12:42
2037 20 06:50:05 21 00:22:16 22 16:12:54 21 13:07:33
2038 20 12:40:27 21 06:09:12 22 22:02:05 21 19:02:08
2039 20 18:31:50 21 11:57:14 23 03:49:25 22 00:40:23
2040 20 00:11:29 20 17:46:11 22 09:44:43 21 06:32:38
2041 20 06:06:36 20 23:35:39 22 15:26:21 21 12:18:07
2042 20 11:53:06 21 05:15:38 22 21:11:20 21 18:03:51
2043 20 17:27:34 21 10:58:09 23 03:06:43 22 00:01:01
2044 19 23:20:20 20 16:50:55 22 08:47:39 21 05:43:22
2045 20 05:07:24 20 22:33:41 22 14:32:42 21 11:34:54
2046 20 10:57:38 21 04:14:26 22 20:21:31 21 17:28:16
2047 20 16:52:26 21 10:03:16 23 02:07:52 21 23:07:01
2048 19 22:33:37 20 15:53:43 22 08:00:26 21 05:02:03
2049 20 04:28:24 20 21:47:06 22 13:42:24 21 10:51:57
2050 20 10:19:22 21 03:32:48 22 19:28:18 21 16:38:29

Արևադարձ , աստղագիտական իրադարձություն, որի ժամանակ Արևը հորիզոնի վերևում ճիշտ կեսօրին գտնվում է առավելագույն (ամառային արևադարձ) կամ նվազագույն (ձմեռային արևադարձ) բարձրության վրա[5][6][7]։ Արևադարձի ընթացքում Արևը հասնում է Երկրի հասարակածի նկատմամբ դեպի հյուսիս կամ հարավ առավելագույն թեքման։ «Արևադարձ» տերմինի ծագումը կապված է այն բանի հետ, որ այդ երևույթից հետո արևի կեսօրյա բարձրությունը սկսում է հակառակ ուղղությամբ փոխվել (եթե աճում էր, սկսում է նվազել, իսկ եթե նվազում էր, սկսում է աճել)։

Արևադարձը տեղի է ունենում տարին երկու անգամ՝ հունիսի 20-21-ին և դեկտեմբերի 21-22-ին։ Ամառային արևադարձի օրը դիտվում է որպես ամենաերկար ցերեկը և ամենակարճ գիշերը, իսկ ձմեռային արևադարձի օրը, ընդհակառակը, ամենակարճ ցերեկն է և ամենաերկար գիշերը՝ համեմատած տարվա ցանկացած այլ օրվա հետ (բացառությամբ բևեռների)։ Միջին լայնություններում արևադարձի օրերը համընկնում են գարնանից ամռանը և աշնանից ձմռան աստղագիտական անցման ամսաթվերի հետ։

Շատ ժողովուրդների մշակույթում և դիցաբանությունում ձմեռային և ամառային արևադարձի օրերն առեղծվածային նշանակություն ունեն, հարմարեցվել են տարբեր տոների և ծիսակատարությունների հետ։

Աստղագիտական տվյալներ խմբագրել

 
Երկրի դիրքն ուղեծրում․ ամառային արևադարձի (ձախից), ձմեռային արևադարձի (աջից), աշնանայի գիշերահավասարի (առջևից) և գարնանային գիշերահավասարի (հետևից) ժամանակ

Ներկայումս (2010-2025) համաշխարհային ժամանակով (այլ ժամային գոտիներում ձմեռային և ամառային արևադարձի ամսաթվերը կարող են տարբերվել մեկ օրով․ Գրինվիչից արևելք ամսաթիվը կարող է լինել մեկ օր ավելի, Գրինվիչից արևմուտք՝ մեկ օր պակաս) հյուսիսային կիսագնդում ձմեռային արևադարձը տեղի է ունենում դեկտեմբերի 21-ին կամ (նահանջ տարիներից առաջ) դեկտեմբերի 22-ին, իսկ ամառային արևադարձը տեղի է ունենում հունիսի 20-ին (նահանջ տարիներին) կամ հունիսի 21-ին։ Հարավային կիսագնդում, ընդհակառակը, դեկտեմբերյան արևադարձը ամառային է, իսկ հունիսյանը՝ ձմեռային[8]։

Ձմեռային արևադարձի օրը տարվա ամենակարճ ցերեկն է (ամենաերկար գիշերը) համապատասխան կիսագնդում (բացառությամբ բևեռի, որտեղ տարվա միակ գիշերը տևում է կես տարի, և ձմեռային արևադարձը այս բևեռային գիշերվա մեջտեղում է)։ Ամառային արևադարձի օրը տարվա ամենաերկար ցերեկն է (ամենակարճ գիշերով) համապատասխան կիսագնդում (բացի բևեռի շրջանից, որտեղ տարվա միակ լուսային օրը տևում է կես տարի և ամառային արևադարձը այս բևեռային ցերեկվա կեսին է)։

Միջին լայնություններում աստղագիտական ձմռան և գարնան ընթացքում այն կետը, որտեղ լինում է արևը կեսօրին, ամեն օր բարձրանում է հորիզոնից ավելի վեր, իսկ ամառային արևադարձի օրը՝ դադարում է բարձրանալ և փոխում է իր շարժման ուղղությունը։ Այնուհետև նրա բարձրությունն օրըստօրե պակասում է, մինչև ձմեռային արևադարձի ժամանակ կրկին «դադարում» է իջնել և սկսում է բարձրանալ։

Նահանջ տարիներին արևադարձի օրվա տեղաշարժի հետևանքով տարբեր տարիներին այն կարող է տարբերվել 1-2 օրով։ Ավանդաբար ձմեռային արևադարձն ընդունվում է որպես աստղագիտական ձմռան սկիզբ, իսկ ամառային արևադարձի պահը՝ աստղագիտական ամռան սկիզբ, ինչը աստղագիտական գարնան կամ աշնան սկզբի՝ գարնանային կամ աշնանային գիշերահավասարի օրվա ընտրության հետևանք է[9]։ Արեգակի աստղագիտական երկայնությունը արևադարձի պահերին, համապատասխանաբար, հավասար է 90° և 270°:

Արևադարձի պահից մի քանի օր առաջ և հետո արևը գրեթե չի փոխում թեքումը, երկնքում նրա կեսօրյա բարձրությունները գրեթե անփոփոխ են (տարվա ընթացքում բարձրությունը փոխվում է սինուսոիդի զանգանմն գագաթին մոտ գրաֆիկով)։ Ընդհակառակը, արևադարձերի ամսաթվերի մոտ օրերին Արեգակի թեքման փոփոխության արագությունը ամենամեծն է (~24 անկյունային րոպե մեկ օրում), քանի որ դա համապատասխանում է հորիզոնական առանցքի (ժամանակի) սինուսոիդային խաչմերուկներին։ Արեգակի բարձրությունների դիտարկումներից երկու արևադարձերի շրջանում կարող է որոշվել էկլիպտիկայի հարթության թեքությունը Երկնային հասարակածի հարթության նկատմամբ[10]։

Կետերի նշանակում խմբագրել

Ձմեռային և ամառային արևադարձերի օրերը նշանակվում են կենդանակերպի նշաններով՝ համապատասխան այն համաստեղությունների, որոնցում դրանք գտնվել են Հիպարքոսի ժամանակներում[11]. ամառային արևադարձը՝ Այծեղջյուրի նշանով (♑), ամառային արևադարձը՝ Խեցգետնի նշանով (♋)[12]։ Ժամանակի ընթացքում այդ կետերը տեղափոխվել են և ներկայում գտնվում են Աղեղնավորի և Ցլի համաստեղություններում, ընդ որում՝ ամառային արևադարձի օրը Երկվորյակների համաստեղությունից Ցլի համաստեղություն է տեղափոխվել համեմատաբար վերջերս՝ 1988 թվականի աշնանը[13]։

Մշակույթում և ժողովուրդների առասպելներում խմբագրել

Ձմեռային արևադարձի ամենահայտնի ավանդական անուններից մեկը Յոլ է։ Իվան Կուպալան (Իվանի օր, Կուպալյան գիշեր) արևելյան սլավոնների ժողովրդական տոն է, որը նվիրված է ամառային արևադարձին և բնության ծաղկմանը ու նշվում է հունիսի 24-ին (հուլիսի 7)։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Équinoxe de printemps entre 1583 et 2999
  2. Solstice d’été de 1583 à 2999
  3. Équinoxe d’automne de 1583 à 2999
  4. Solstice d’hiver
  5. «День зимнего солнцестояния». РИА Новости (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  6. «День летнего солнцестояния». РИА Новости (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  7. Солнцестояние / В. Е. Жаров // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
  8. Australian Almanac. — Sydney, 1864. — С. 1.
  9. Որոշ երկրներում, օրինակ՝ Անգլիայում, ամառային արևադարձի ժամանակահատվածը համարվում է ամռան կես (անգլ.՝ Solstice)․ աստղագիտական տեսանկյունից նույնպես նպատակահարմար է այս ժամանակի կետերը համարել տարվա համապատասխան եղանակների կես․ Кузнецов А. Моменты начала астрономических времён года: взгляд по-новому // Небосвод. — 2006. — № 3. — С.27 Արխիվացված 2022-01-28 Wayback Machine
  10. Г. Е.Куртик, Г. П. Матвиевская Птолемей и его астрономический труд // Альмагест / Перевод с древнегреческого И. Н. Веселовского, Науч. ред. Г. Е. Куртик. — М.: Наука, 1998. — С. 435. — 672 с. — ISBN 5-02-015167-X
  11. Левитан Е. Редкое астрономическое явление(ռուս.) // Наука и жизнь. — 1988. — № 9. — С. 116.
  12. Цесевич В. П. Эклиптика // Что и как наблюдать на небе. — 6-е изд. — М.: Наука, 1984. — С. 48—49. — 304 с.
  13. Ширяев А. А. О смещении точек равноденствий и солнцестояний // Астрономический календарь на 1988 год : Справочное издание. — М.: Наука, 1987. — С. 189—194. — ISSN 0132-4063.

Գրականություն խմբագրել

  • Солнцестояние // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  • «Солнцестояния». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Куликов С. Нить времён. Малая энциклопедия календаря с заметками на полях газет. — М.: Наука. Гл. ред. физ.-мат. лит., 1991. — С. 208. — 288 с. — 200 000 экз. — ISBN 5-02-014563-7.
  • Климишин И. А. Смена времён года // Календарь и хронология. — Изд. 3. — М.: Наука. Гл. ред. физ.-мат. лит., 1990. — С. 36—39. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 25