Արտադրության ծախսեր
Արտադրության ծախսեր (ծախքեր) (անգլ.՝ production costs), ապրանքների արտադրության հետ կապված ծախսեր։ Հաշվապահական և վիճակագրական հաշվետվություններում դրանք արտացոլվում են ինքնարժեքի տեսքով։ Ներառում է նյութական ծախսերը, աշխատանքային ծախսերը, վարկերի տոկոսները[1]։ Արտադրանքի արտադրության համար աշխատանքի ընդհանուր արժեքը[2]։
Արտադրության ծախսերը ներառում են աշխատանքային ծառայությունների և կապիտալի գնահատումը։ «Հող» գործոնի ծառայությունների գնահատումը միշտ համարվում է հավասար զրոյի։ Բայց ֆիրմաների միջև հաշվարկներում նրանք հաշվի են առնում տնտեսական ռեսուրսների փոխակերպումների շղթայում և տնտեսական օգուտների ստեղծման մեջ նախորդ մասնակիցների ներդրումը պահպանելու անհրաժեշտությունը։ Նրանց ներդրումը հաշվառվում է «երրորդ անձանցից գնված հումք, նյութեր, կիսաֆաբրիկատներ, արդյունաբերական բնույթի բաղադրիչներ և ծառայություններ» անվան տակ։ Իրենց բնույթով դրանք շրջանառության ծախսեր են, ոչ թե արտադրության։
Ծախքերի դասակարգում խմբագրել
Տնտեսական ծախքերը (անգլ.՝ economic costs) բաղկացած են Ֆիրմայի կողմից ապրանքների կամ ծառայությունների արտադրության համար ռեսուրսների վրա կատարվող տեսանելի (արտաքին՝ հաշվապահական) և անտեսանելի (ներքին՝ այլընտրանքային) ծախսումներից` որոշակի ժամանակահատվածում։ Ըստ տնտեսական տարրերի դասակարգումը թույլ է տալիս կազմել նաև ձեռնարկության տարեկան ընդհանուր ծախսերի նախահաշիվը։
Արտաքին ծախքեր խմբագրել
Արտաքին (տեսանելի՝ հաշվապահական) ծախքեր՝ (անգլ.՝ explicit costs) դրանք այն դրամական վճարումներն են, որոնք կատարվում են ռեսուրսների արտաքին մատակարարներին այդ ռեսուրսները գնելու կամ օգտագործելու նպատակով[3]։
Ներքին ծախքեր խմբագրել
Ներքին (անտեսանելի՝ այլընտրանքային) ծախքերը (անգլ.՝ implicit costs) ֆիրմայի սեփական ռեսուրսների օգտագործման հետ կապված ծախքերն են։ Այս ծախքերը չեն ներառում ուղղակի դրամական վճարները[3]։ Օրինակ` աշխատավարձի և տոկոսի տեսքով եկամուտները, որոնք ֆիրմայի սեփականատերը զոհաբերում է` ներդնելով սեփական աշխատանքը և կապիտալը։
Ընդհանուր ծախքեր խմբագրել
Ընդհանուր ծախքերը (անգլ.՝ total cost - TC) Ֆիրմայի կողմից օգտագործված բոլոր ռեսուրսների ներքին և արտաքին ծախքերն են[3]։ Ընդհանուր ծախքը ներառում է ֆիրմայի սեփական կապիտալի հատույցի նորմալ մակարդակը։
Ընդհանուր հաստատուն ծախս խմբագրել
Ընդհանուր հաստատուն ծախք (անգլ.՝ total fixed cost - TFC)՝ ծախքեր, որոնց մեծությունը կարճատև ժամանակահատվածում անկախ է արտադրանքի քանակից։ Հաստատուն ծախքեր են շենքերի և շինությունների, մեքենասարքավորումների վարձակալության, կապիտալի վերանորոգման, ինչպես նաև վարչական ծախքերը[4]։
Ընդհանուր փոփոխուն ծախքեր խմբագրել
Ընդհանուր փոփոխուն ծախք (անգլ.՝ total variable cost - TVC)՝ ծախքեր, որոնք աճում են արտադրանքի աճին զուգընթաց։ Փոփոխուն ծախքեր են հումքի, էլեկտրաէներգիայի, աշխատավարձի ծախքերը[5]։
Միջին ընդհանուր ծախք խմբագրել
Միջին ընդհանուր ծախք (անգլ.՝ average total cost - AC)՝ մեկ միավոր արտադրանքին բաժին ընկնող ծախքը։ Այն ստացվում է ընդհանուր ծախքը բաժանելով արտադրված միավորների քանակին։ Շատ հաճախ կոչվում է նաև միավորի ծախք (AC=TC/Q)[5]։
=== Միջին հաստատուն ծախս
===
Միջին հաստատուն ծախք (անգլ.՝ average fixed cost - AFC)՝ մեկ միավոր արտադրանքին բաժին ընկնող հաստատուն ծախքը։ Այն ստացվում է ընդհանուր հաստատուն ծախքը բաժանելով արտադրված միավորների քանակին։ Միջին հաստատուն ծախքը նվազում է, երբ թողարկման ծավալն աճում է (AFC=TFC/Q)[5]։
Միջին փոփոխուն ծախք խմբագրել
Միջին փոփոխուն ծախք (անգլ.՝ average variable cost - AVC)՝ մեկ միավոր արտադրանքին բաժին ընկնող փոփոխուն ծախքը։ Այն ստացվում է ընդհանուր փոփոխուն ծախքը բաժանելով արտադրված միավորների քանակին (AVC=TVC/Q)[5]։
Սահմանային ծախք խմբագրել
Սահմանային ծախք (անգլ.՝ marginal cost - MC)՝ արտադրանքի լրացուցիչ միավորի արտադրության համար պահանջվող ընդհանուր ծախքի փոփոխություն ( MC= ᐃTC / ᐃQ )[5]։
Անվերադարձ ծախքեր խմբագրել
Անվերադարձ ծախքեր (անգլ.՝ sunk costs)՝ հաստատուն ծախքեր, որոնք ֆիրման կատարում է նույնիսկ այն ժամանակ, երբ դադարեցնում է արտադրական գործունեությունը։ Ծախքեր, որոնք ֆիրման չի կարող փոխհատուցել, որոնք արդեն տեղի են ունեցել` որպես արդյունք անցած որոշումների։ Դրանք երբեմն սահմանվում են` որպես պատմական ծախքեր[5]։
Կարճաժամկետ ծախքեր խմբագրել
Կարճատև ժամանակաշրջանի ընթացքում ձեռնարկության գործունեության մասշտաբները մնում են անփոփոխ, քանի որ այն չի կարող այդ ընթացքում արտադրության հին գործոնները փոխարինել նորերով։ Այդպիսի ծախսերը թույլ են տալիս մեծացնել թողարկվող արտադրանքի ծավալը՝ միայն լրացուցիչ աշխատուժ և նյութական ռեսուրսներ շրջանառության ոլորտ ներգրավելու միջոցով։
Երկարաժամկետ ծախքեր խմբագրել
Հիմնական կապիտալ ստեղծելու և յուրացնելու համար պահանջվում է որոշակի տևական ժամանակահատված, օրինակ՝ նոր ձեռնարկություն կառուցելու, գործողը վերակառուցելու, սարքավորումներ պատվիրելու համար պահանջվում են տարիներ, այդպիսի ծախքերը կոչվում են երկարաժամկետ։
Ուղղակի և անուղղակի ծախքեր խմբագրել
Ուղղակի ծախքերը կալկուլյացիայի ժամանակ անմիջապես վերագրվում են տվյալ արտադրանքի ինքնարժեքին։ Անուղղակի են կոչվում այն ծախքերը, որոնք արտադրանքի ինքնարժեքի մեջ ներառվում են ըստ որոշակի սահմանված հատկանիշի։ Սակայն միավոր արտադրանքի անուղղակի ծախքերը կարող են հաշվարկվել միայն արտադրության որոշակի ծավալի համար։
Հիմնական և վերադիր ծախքեր խմբագրել
Հիմնական ծախքերը ծառայում են արտադրանքի պատրաստման տեխնոլոգիական գործընթացների իրականացմանը։ Վերադիր ծախքերին են վերագրվում ձեռնարկության գործունեության համար անհրաժեշտ պայմանների ստեղծման, արտադրության կազմակերպման, կառավարման և սպասարկման հետ կապված ծախքերը։
Համամասնական և ոչ համամասնական ծախքեր խմբագրել
Համամասնական ծախսերը այն ծախսերն են, որոնք աճում են արտադրանքի ծավալի աճին համամասնորեն։ Անհամամասնական են այն ծախսերը, որոնց բացարձակ մեծությունը արտադրանքի ծավալի փոփոխության դեպքում չի փոփոխվում կամ փոփոխվում են աննշան չափով։
Ծախքերի գործառույթը խմբագրել
Ապրանքի արտադրության տնտեսական ծախսերը կախված են օգտագործվող ռեսուրսների քանակից և արտադրության գործոնների ծառայությունների գներից։ Եթե ձեռնարկատերն օգտագործում է ոչ թե ձեռք բերված, այլ սեփական ռեսուրսները, ապա ծախսերի չափը ճշգրիտ որոշելու համար գները պետք է արտահայտվեն նույն միավորներով։ Ծախսերի գործառույթը նկարագրում է արտադրանքի և դրա ապահովման համար անհրաժեշտ նվազագույն հնարավոր ծախսերի միջև կապը։ Տեխնոլոգիաները և մուտքային գները սովորաբար ընդունվում են որպես ներդրում ծախսերի գործառույթը սահմանելիս։ Ռեսուրսի գնի փոփոխությունը կամ կատարելագործված տեխնոլոգիայի կիրառումը կազդի նույն քանակությամբ արտադրանքի արտադրության նվազագույն արժեքի վրա։ Ծախսերի ֆունկցիան կապված է արտադրության ֆունկցիայի հետ։ Ցանկացած արտադրանքի արտադրության համար ծախսերի նվազագույնի հասցնելը մասամբ կախված է տվյալ գործոնների համակցության համար առավելագույն հնարավոր արդյունքի արտադրությունից։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Райзберг Б.А., Лозовский Л.Ш., Стародубцева Е.Б. Издержки производства // Современный экономический словарь. — 2-е изд., испр. М.: ИНФРА-М. 479 с. — 1999.
- ↑ Издержки производства // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Հ. Լ. Սարգսյան, Հ. Գ. Մարգարյան, Տնտեսագիտության տեսություն, Ուսումնական ձեռնարկ, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 2017, էջ 89, http://publishing.ysu.am/files/Yntesagitutyan_tesutyun.pdf
- ↑ Հ. Լ. Սարգսյան, Հ. Գ. Մարգարյան, Տնտեսագիտության տեսություն, Ուսումնական ձեռնարկ, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 2017, էջ 89-90 http://publishing.ysu.am/files/Yntesagitutyan_tesutyun.pdf
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Հ. Լ. Սարգսյան, Հ. Գ. Մարգարյան, Տնտեսագիտության տեսություն, Ուսումնական ձեռնարկ, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 2017, էջ 90, http://publishing.ysu.am/files/Yntesagitutyan_tesutyun.pdf
Գրականություն խմբագրել
- Гальперин В. М., Игнатьев С. М., Моргунов В. И. Микроэкономика: В 2-х т. / Общ. ред. В. М. Гальперина. — СПб.: Экономическая школа, 1999.
- Пиндайк Роберт С., Рубинфельд Дэниел Л. Микроэкономика: Пер. с англ. — М.: Дело, 2000. — 808 с.
- Тарасевич Л. С., Гребенников П. И., Леусский А. И. Микроэкономика: Учебник. — 4-е изд., испр. и доп. — М.: Юрайт-Изд, 2005. — 374 с.
- Теория фирмы / Под ред. В. М. Гальперина. — СПб.: Экономическая школа, 1995. («Вехи экономической мысли»; Вып. 2) — 534 с.
- Հ. Լ. Սարգսյան, Հ. Գ. Մարգարյան, Տնտեսագիտության տեսություն, Ուսումնական ձեռնարկ, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 2017, էջ 89-90