Աստղային երկինք

Աստղային երկինք, գիշերային երկնքում երևացող լուսատուների համախմբությունը։ Անզեն աչքով երևում են մինչև 6-րդ աստղային մեծության լուսատուներ։ Դրանց քանակը ամբողջ երկնքում շուրջ 6000 է (տվյալ տեղից միաժամանակ երևում են մոտ 2500), որոնց մեծ մասը գտնվում է Ծիր կաթինի շերտից ոչ հեռու։ Աստղային երկնքում դիտվում են նաև Արեգակնային համակարգի մոլորակներ, արբանյակներ, գիսավորներ, ասուպներ, արհեստական արբանյակներ, ինչպես նաև Կենդանաշրջանի գոտու լուսարձակումը (կենդանաշրջանային լույս)։ Համեմատաբար ավելի թույլ օբյեկտները, գալակտիկական միգամածությունները և արտագալակտիկաները երևում են աստղադիտակներով։ Երկնքում հեշտ կողմնորոշվելու, երկրային և երկնային երևույթների հետ դիցաբանական կապ ստեղծելու նպատակով շատ հին ժամանակներից սկսած աստղերը բաժանել են խմբերի՝ համաստեղությունների (Աղյուսակ 1)։ Հայաստանում հայտնաբերված աստղագիտական բնույթի ժայռապատկերները (1-8-րդ հազարամյակ, մ.թ.ա.) հիմք են տալիս ենթադրելու, որ Հայկական լեռնաշխարհի նախկին բնակիչներն աստղային երկնքի համաստեղությունների առաջին բաժանողներից են։ Համաստեղություններում պայծառ աստղերը նշանակվում են հունական այբուբենի տառերով, որոշ աստղեր ունեն հատուկ անուններ (Աղյուսակ 2)։ Աստղային երկինքի տեսքը փոփոխվում է մեկօրյա և մեկամյա պարբերություններով (Երկրի՝ իր առանցքի և Արեգակի շուրջը պտտվելու հետևանքով)։ Աստղային երկինքի հետ ծանոթացումը հնարավորություն է տալիս որոշել հորիզոնի կողմերը (Հյուսիսային կիսագնդում դա հեշտ կատարվում է Բևեռային աստղի օգնությամբ, որը ցույց է տալիս հյուսիսի ուղղությունը)։

Աղյուսակ 1` Համաստեղությունների ցուցակ

Անվանումը հայերեն	Անվանումը լատիներեն
Ագռավ	Korvus
Աղավնի	Kolumba
Աղեղ	Sagitta
Աղեղնավոր	Sagittarius
Աղվես	Vulpecula
Այծեղջյուր	Carpricornus
Անդրոմեդա	Andromeda
Անկյունակապ	Norma
Առագաստ	Vela
Առյուծ	Leo
Արծիվ	Aquila
Գայլ	Lupus
Դանակ	Caelum
Դելֆին	Delphinus
Դրախտային թռչուն	Apus
Եզնարած	Bootes
Եռանկյուն	Triangulum
Երկվորյակներ	Gemini
Զոհասեղան	Ara
Էրիդան	Eridanus
Ընձուղտ	Cameloparadalis
Թաս	Crater
Թռչող ձուկ	Volans
Ժամացույց	Horlogium
Լուսան	Lynx
Խաչ	Crux
Խեցգետին	Cancer
Խոյ	Aries
Կառավար	Auriga
Կասիոպեա	Cassiopeia
Կարապ	Cygnus
Կարիճ	Scorpius
Կարկին	Circinus
Կենդանագիր	Pictor
Կենտավրոս	Centaurus
Կետ	Cetus
Կշեռք	Libra
Կողմնացույց	Pyxis
Կռունկ	Grus
Կույս	Virgo
Հարավային եռանկյուն	Triangulum Australe
Հարավային թագ	Corona Austrina
Հարավային հիդրա	Hydrus
Հարավային ձուկ	Piscis Austrinus
Հեռադիտակ	Telescopium
Հեորկուլես (Վահագն)	Herkules
Հիդրա	Hydra
Հյուսիսային թագ	Corona Borealis
Հնդիկ	Indus
Ձկներ	Pisces
Ճանճ	Musca
Մանրադիտակ	Microscopium
Մեծ արջ	Ursa Major
Մեծ շուն	Canis Major
Միաեղջյուր	Monoceros
Մողես	Lacerta
Նապաստակ	Lepus
Նավախել	Puppis
Ողնուց	Carina
Ոսկե ձկնիկ	Dorado
Որսկան շներ	Canes Venatici
Պեգաս	Pegasus
Պերսեոս	Perseus
Պոմպ	Antlia
Ջրհոս	Aquarius
Սեղանասար	Mensa
Սեքստան	Sextans
Սիրամարգ	Pavo
Վահան	Scutum
Վառարան	Fornax
Վերոնիկայի վարսեր	Coma Berenices
Վիշապ	Draco
Տուկան	Tucana
Ցանց	Reticulum
Ցեֆեոս	Cepheus
Ցուլ	Taurus
Փոքր առյուծ	Leo Minor
Փոքր արջ	Ursa minor
Փոքր ձի	Equuleus
Փոքր շուն	Canis Minor
Քամելեոն	Chamaeleon
Քանդակագործ	Sculptor
Քնար	Lyra
Օկտանտ	Octans
Օձ	Serpens
Օձակիր	Orhiuchus
Օրիոն (Հայկ)	Orion
Փյունիկ	Phoenix

Աղյուսակ 2՝ Մի շարք պայծառ աստղերի անունները

Ալգոլ	β Պերսեոսի
Ալդեբարան	α Ցուլի
Ալկոր	g Մեծ արջի
Ալտաիր	α Արծվի
Ախերնար	α Էրիդանի
Անտարես	α Կարիճի
Արկտուր	α Եզնարածի
Ալցիոն	η Ցուլի
Բելլատրիքս	γ Օրիոնի (Հայկի)
Բետելգեյզե	α Օրիոնի (Հայկի)
Բևեռային	ζ Փոքր արջի
Գեմմա	α Հյուսիսային թագի
Դենեբ	α Կարապի
Դենեբոլա	β Առյուծի
Կապելլա	α Կառավարի
Կանոպուա	α Ողնուցի
Կաստոր	α Երկվորյակների
Միրա (Զարմանալի)	ο Կետի
Միցար	ζ Մեծ արջի
Շեդար	α Կասիոպեայի
Պոլլուքս	β Երկվորյակների
Պրոցիոն	α Փոքր շան
Ռեգուլ	α Առյուծի
Ռիգել	β Օրիոնի (Հայկի)
Սիրիուս	α Մեծ շան
Սպիկա	α Կույսի
Վեգա	α Քնարի
Ֆոմալհաուտ	α Հարավային ձկան

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 582)։